آسيبي اجتماعي که روبه گسترش است خودباختگي فرهنگي در امتداد مد!

به عنوان مثال بسياري از جامعه شناسان معتقدند که در اين روزها داشتن سفرهاي خارجي به يک پرستيژ اجتماعي بدل شده است و افراد جامعه حتي اگر علاقه اي هم به اين نوع سفرها نداشته باشند طبق عرف مبالغ سنگيني را در اين زمينه صرف مي کنند. اين سفرها که غالبا به کشورهايي با فرهنگ هاي مبتذل صورت مي گيرد ضمن فشاربر اقتصاد کشور مي تواند تاثيرات فرهنگي متعددي نيز داشته باشد. در اين ميان اما به نظر مي رسد که در ميان جامعه زنان همچنان به مقوله مد توجه بيشتري دارند و غالب ناهنجاريهاي مدگرايي نيز در اين قشر از جامعه رشد و نمو دارد.

«مد»ها الگوهاي فرهنگي اي هستند که توسط بخشي از جامعه، پذيرفته مي شوند و داراي يک دوره‏ زماني نسبتا ًکوتاه اند سپس فراموش
مي شوند. بنابراين، «مدگرايي» آن است که فرد، سبک لباس پوشيدن و طرز زندگي و رفتار خود را طبق آخرين الگوها تنظيم کند و به محض آنكه الگوي جديدي در جامعه رواج يافت، از آن يکي پيروي نمايد.البته غالبا مدگرايي رابطه مستقيمي با غرب گرايي دارد. شايد از ابتداي جنبش مشروطه و آشنايي ايرانيان با تمدن صنعتي غربي که چيرگي خاصي بر ايران آن روز داشته است رفتار و منش غربي ها به عنوان يک برتري اخلاقي به حساب آمده است و کار به جايي رسيده است که برخي از روشنفکران نداي يا مرگ يا تجدد سر داده اند.در واقع گرچه مدگرايي و غرب گرايي دو مفهوم جدا از هم و داراي تعاريف متمايز از يکديگرند، اما سير تحولات تاريخي- اجتماعي در ايران به گونه اي سرنوشت اين دو مفهوم را با هم گره زده است که هرگاه سخن از مدگرايي به ميان مي آيد، مفهوم غرب گرايي نيز به ذهن، تبادر مي کند، زيرا پس از رشد تکنولوژي در اروپا، سنّت ها مورد انتقاد قرار گرفت و جامعه به تدريج، انديشه ها، طرز زندگي و نوع لباس را تغيير داد.همين طور در ايران و کشورهايي نظير آن، رشد صنعت در رأس شعارها قرار گرفت و خيلي زودتر از آن، نوع تفکر، طرز زندگي و آداب لباس پوشيدن، دستخوش تغيير شد.ميل به اروپايي شدن در جامعه‏ ايراني باعث شد که به جاي بازسازي و نوسازي چارچوب اقتصادي-اجتماعي جامعه خود، به نماها و نمادها و ظواهر صنعتي شدن توجه کنند که مهم ترين نماي اروپايي شدن، پوشيدن لباس هاي اروپايي و ترويج مدهاي غربي به شمار مي رفت.بنابراين «مدگرايي» و «غرب گرايي» در ايران، در يک بستر فکري و دوشادوش هم رشد کرده اند. در حال حاضر نيز بيشترين مدهايي که در جامعه و بخصوص در بين جوانان رايج مي شود، برگرفته از الگوهاي غربي با همان انگيزه است.

البته در سالهاي اخير نيز با گسترش رسانه ها و افزايش تعاملات فرهنگي بر موضوع مدگرايي افزوده شده است و شاهد هستيم که به روز ترين مدهاي غربي که از طريق شبکه هاي ماهواره اي به کالبد فرهنگي اجتماع تزريق مي شود در خيابان هاي کلانشهرهاي ايران ظهور و بروز پيدا مي کند. امروز رسانه هاي غرب درصدد هستند نوع جديدي از زندگي را در جامعه رواج دهند كه شايد بتوان شاخص حركت اين پويش اجتماعي را در مسئله پوشش كندو كاو كرد. گسترش مدرنيته در جوامع وماهواره ها به عنوان نماد
رسانه اي جامعه مدرن، جايگاه خاصي در ميان ساير
رسانه ها پيدا كرده اند.ماهواره كه محصول جامعه مدرن است، امروزه گستره وسيعي از جهان را تحت سلطه قرار داده است و هم اكنون رد پاي ماهواره ها حتي در ميان عشاير و چادر نشينان كشور ما نيز به چشم مي خورد. وجود ماهواره ها در منازل پيامدهاي بسياري را در پي دارد كه قسمتي از اين پيامدها مربوط به آسيب هاي اجتماعي اين پديده در سطح جامعه است.

شبكه هاي فارسي كه در سال هاي اخير رشد روزافزوني داشته اند، مدت ها است با انتخاب سريال هايي خاص بر پايه موضوعاتي چون روابط بي بند و بارانه و بي توجهي به تعهد خانوادگي، در قالب هاي فريبنده سعي در رسوخ در خانواده هاي ايراني داشته اند. شبكه هاي غير فارسي زبان ماهواره نيز سرشار از برنامه هايي با مفاهيم جنسي و غيراخلاقي است. برنامه هاي ماهواره اي با عادي جلوه دادن روابط زنان و مردان، سعي در تغيير الگوهاي رفتاري بر مبناي اخلاق و دين در ميان جوامع هدف دارند.

البته بخش عمده اي از اهداف شبکه هاي
ماهواره اي را جوانان تشکيل مي دهند و همين قشر نيز به دلايل متعدد تاثيرپذيري بسيار بيشتري از برنامه هاي اين شبکه ها دارند.

جوانان كه سرشار از هيجان هستند با نظاره انواع مدهاي پوشش و آرايش شخصيت هاي اين نوع برنامه ها تحت تاثير آن قرار مي گيرند و حتي بعضا ناخودآگاه به دنبال پيگيري اين نوع از رفتارهاي اجتماعي سوق پيدا مي کنند.

البته با توجه به اينكه بيشتر مدهاي رايج در بين جوانان و نوجوانان برگرفته از الگوهاي بيگانه و غير خودي است، مي توان گفت که مدگرايي به معناي جديد آن، نوعي از خودبيگانگي و تقليد از فرهنگ غربي را القا مي کند، تا آنجا که الآن بعضي از جوان ها از نوک پا تا فرق سرشان غربي است و حتّي وقتي نگاه مي کني، مي بيني کلمات يا جملاتي بر روي لباس يا داشبورد ماشين يا آينه و کمد شخصي يا در ورودي مغازه شان نوشته شده که کم تر ارتباطي با زندگي شخصي يا آرمان ها وعلايق فردي آنها دارد و گاه حتّي معناي آن را نيز به درستي نمي دانند و شايد اگر بدانند، موجب شگفتي، خنده يا ناراحتي شان بشود!

لذا در نهايت و به عنوان جمع بندي بايد گفت به پديده مدگرايي بايد به عنوان يک آسيب جدي اجتماعي نگريخته شود و با نگاهي ارگانيک به دنبال برطرف سازي آن پيش رود . البته پرواضح است که هدف نگارنده اين نبوده و نيست که تازگي ، طراوت و نشاط و شادابي را بايد از زندگي جامعه و علي الخصوص جوانان حذف کرد و جامعه را مجبور به درجا زدن نمود اما به هر تقدير الگوهاي رفتار هاي فردي و اجتماعي بايد منطبق بر عقلانيت باشد.

در دنياي غرب اين عقلانيت سکولار است که همه قواعد را مرسوم مي کند اما در يک جامعه ديني اين مدل ها بايد بر اساس يک عقلانيت ديني نضج گيرد.

به قلم طهورا مهدوي - رسالت