اگرچه طبق سندي از ساواك اين نقشه را از پيش از فاجعه فيضيه و پس از اعتراضات جمعي طلاب مبارز عليه انجمن هاي ايالتي و ولايتي و همچنين رفراندوم لوايح ششگانه، در سرداشت و دستور اجراي آن را صادر كرده بود. اما آنچه در اين سند بيش از دستور فوق قابل توجه به نظر مي رسد، روحيه حضرت امام در برخورد با اين توطئه است كه به بهترين وجه از آن به نفع نهضت اسلامي برداشت مي كنند. در بخشي از سند ساواك به تاريخ 1341.12.15 آمده است:
«... طبق دستور مركز، به شهرباني قم دستور داده شد كه صورت اسامي طلاب مشمول را تهيه و به مركز ارسال نمايند. شهرباني قم هم صورت افراد مزبور را از مدرسه هاي حوزه علميه خواستار شده، به همين جهت روز 41.12.13 آيت الله خميني در مجلس درس خود اظهار داشته:
سپاه دانش خوب است و اگر از من بخواهند به سربازي بروم، استقبال مي كنم و مردم را در آنجا نيز ارشاد و راهنمايي مي كنم. از اين محدوديت ها نبايستي ترسيد. دشمنان حضرت امام حسين(عليه السلام) هرچه بيشتر مي شد، شهامت و پايداري آن حضرت نيز زيادتر مي شد...»(1)
امام همچنين در پاسخ به نامه آيت الله حكيم كه به نجف دعوتشان كرده بود، با بيان اصل فروزان اسلامي «احدي الحسنيين» (پيروزي يا شهادت)، قاطعانه دعوت ايشان را رد كردند.(2)
اما در چنين شرايطي بود كه همكاري امنيتي- نظامي رژيم شاه با اسرائيل در زمينه دريافت سلاح و آموزش سركوب مخالفان و مبارزان به مرحله تازه اي وارد گرديد. مئير عزري اولين سفير اسرائيل در ايران در خاطراتش ذكر مي كند:
«...نخستين پيمان خريد و فروش جنگ افزار ميان ايران و اسرائيل، هنگامي انجام شد كه ژنرال نعمت الله نصيري به رياست شهرباني كل كشور رسيد (آذر ماه 1339). روزي در يكي از ديدارهايمان، نامبرده درخواست چهل هزار قبضه مسلسل سبك يوزي را با من پيش كشيد... سرانجام سيل يوزي به ايران روانه شد. بر شانه هر پليس ورزيده ايراني يك يوزي اسرائيلي ديده مي شد...»(3)
و با همين يوزي هاي اسرائيلي بود كه در هنگام به خاك و خون كشيدن مدرسه فيضيه در فروردين 1342 و يا قيام 15 خرداد همان سال، هزاران تن از مردم مسلمان اين كشور به رگبار گلوله بسته شدند. مئير عزري اضافه مي كند:
قابل خواندن نيست
خرابكار كه رو به فزوني بودند، آماده شوند... سروان زماني نيز به نام افسر رابط برگزيده شد...»(4)
به اين ترتيب مشخص مي شود كه صهيونيست ها در شرايطي كه التهاب و آمادگي جامعه روحانيت ايران و مردم مسلمان را براي رويارويي با رژيم دست نشانده شان احساس كرده بودند، برنامه هاي وسيعي براي برخورد با جنبش و نهضت احتمالي برآمده از چنين شرايطي را تدارك مي ديدند، به شكلي كه حتي در مورد آموزش سركوب مبارزان و نيروهاي انقلابي به پليس امنيتي ايران و مأموران ساواك (كه تحت امر سروان زماني بودند) نيز حساسيت ويژه به كار مي بردند تا آنچه مي خواهند نتيجه گرفته شود.
شايد از همين رو بود كه امام با روشن بيني در اطلاعيه اي كه به مناسبت چهلم شهداي فيضيه صادر كردند، مجدداً بر خطر نفوذ صهيونيست ها و اسرائيل در اركان مملكت تأكيد نمودند. ايشان در قسمتي از اعلاميه ياد شده مي نويسند:
«... من نمي دانم اين همه بي فرهنگي و جنايات براي نفت قم است، و حوزه علميه بايد فداي نفت شود؟ يا براي اسرائيل است و ما را مزاحم پيمان با اسرائيل در مقابل دول اسلامي مي دانند؟... ما از سربازي فرزندان اسلام هراسي نداريم، بگذار جوانان ما به سربازخانه ها بروند و سربازان را تربيت كنند و سطح افكار آنها را بالا ببرند، بگذار در بين سربازان، افراد روشن ضمير و آزادمنشي باشند تا بلكه به خواست خداوند متعال ايران به آزادي و سربلندي نايل شود. ما مي دانيم صاحب منصبان معظم ايران، درجه داران محترم، افراد نجيب ارتش با ما در اين مقاصد همراه و براي سرافرازي ايران فداكار هستند.
اول ارديبهشت 1342 دستور اعزام روحانيون و طلاب حوزه علميه قم به سربازي صادر شد و مأموران رژيم شاه به طرز وحشيانه اي طلاب علوم دينيه را در كوچه ها و خيابانهاي قم دستگير كرده و به سربازخانه ها گسيل مي داشتند كه از آن جمله آيت الله هاشمي رفسنجاني بود كه البته پس از دو ماه به نحوه جالبي توانست از چنگ مزدوران رژيم شاه بگريزد.
در چنين شرايطي حضرت امام خميني(ره) بي درنگ پيكي به سربازخانه ها روانه ساختند و پيامي براي شاگردان خويش فرستادند:
«... نگران نباشيد، تزلزل به خود راه ندهيد و با كمال رشادت و سربلندي و روحي قوي بايستيد. شما هر كجا كه باشيد، سربازان امام زمان(عج) مي باشيد و بايد به وظيفه سربازي خود عمل نماييد. رسالت سنگيني كه اكنون به عهده داريد، روشن ساختن و آگاه كردن سربازان و درجه داراني است كه با آنان سر و كار داريد كه لازم است از انجام اين رسالت مقدس اسلامي غفلت نورزيد، تعليمات نظامي را با كمال جديت و پشتكار دنبال كنيد، از نظر روحي و هم از نظر جسمي خود را قوي سازيد...»(5)
طلاب و روحانيون مبارز براساس رهنمودهاي امامشان، در سربازخانه ها به روشنگري و افشاگري ميان سربازان پرداختند و در پادگان ها حماسه آفريني و انقلاب فكري خلق نمودند.
از سوي ديگر، براي چهلم شهداي فيضيه، مجالس و مراسم پرتعدادي در تهران و قم و بسياري از شهرستان ها برقرار گرديد. سخنگويان و واعظان بر فراز منبرها عليه دستگاه حاكم مي خروشيدند و افكار مردم را روشن مي ساختند. آنگاه كه بر روي منبر، نام امام خميني برده مي شد، مردم با صلوات بلند و دشمن شكن نسبت به مرجعيت خود ابراز احساسات مي كردند و پشتيباني خويش را از ايشان تجديد مي نمودند. رژيم شاه آنگاه كه دريافت اين مجالس سخنراني و وعظ و خطابه به صورت كلاس هاي انقلاب درآمده است، ابتدا به بازداشت گويندگان دست زد و سپس از ادامه برگزاري مجالس جلوگيري نمود.
امام در آن روزهاي حساس و بحراني همچنين با نوشتن نامه هاي سرگشاده و پرمحتوا به اطراف و اكناف كشور، مردم را از برنامه ها و نقشه هاي استعماري و اسارت بار رژيم آگاه ساخته و به حركت و خروش و شركت در نهضت مقدس روحانيت دعوت كردند.
همچنين در نطق تاريخي پس از چهلم شهداي فيضيه، امام انگشت بر روي مفاسد و زيان هاي جبران ناپذير طرح استعماري انقلاب به اصطلاح سفيد گذارده و برنامه هاي خانمانسوزي كه در پشت پرده در دست اجرا بود، برملا ساختند.

ماه محرم 1342، ماه قيام و انقلاب
با فرا رسيدن ماه محرم 1383 هجري قمري (1342 هجري شمسي)، ماه قيام سرور آزادگان، حضرت حسين بن علي(علیهما السلام)، حضرت امام خميني(ره) طرح نهايي خودشان را جهت گسترش آرمان هاي نهضت اسلامي در سراسر سرزمين ايران، به مرحله اجرا درآوردند. ايشان با صدور اطلاعيه اي خطاب به روحانيون و وعاظ، رهنمودهاي لازم را براي منبرها و مراسم سوگواري ماه محرم ارائه كردند. در بخشي از اعلاميه فوق آمده بود:
«... حضرات مبلغين عظام هيئات محترم و سران دسته جات عزادار، لازم است فريضه ديني خود را در اين ايام در اجتماعات مسلمين ادا كنند و از سيد مظلومان، فداكاري در راه احياء شريعت را فراگيرند و از توهم چند روز حبس و زجر نترسند. آقايان بدانند كه خطر امروز بر اسلام كمتر از خطر بني اميه نيست. دستگاه جبار با تمام قوا به اسراييل و عمال آنها همراهي مي كند... خطر اسراييل و عمال آن را به مردم تذكر دهيد و در نوحه هاي سينه زني از مصيبت هاي وارده بر اسلام و مراكز فقه و ديانت و انصار شريعت يادآور شويد... سكوت در اين ايام، تاييد دستگاه جبار و كمك به دشمنان اسلام است. از عواقب اين امر بترسيد. از سخط خداي تعالي بهراسيد... از اخافه و ارعاب سازمان ها و دستگاه شهرباني، هراسي به خود راه ندهيد...»(6)
با اين رهنمودها، حضرت امام خميني(ره) براي نخستين بار، سنت هاي انقلابي شيعه را پس از قرن ها احياء كرد و اسلام انقلابي را در صحنه هاي اجتماع و مراسم سوگواري سالار شهيدان بازيافته و به طور علني در تاريخ انقلاب مطرح كردند. سياست و مسائل اجتماعي را در عينيت و در متن فرايض ديني نمايانده و نشان دادند كه بزرگداشت واقعي حضرت اباعبدالله الحسين(علیه السلام) چگونه است.

حضرت آيت الله خامنه اي در مورد ديدگاه امام خميني(ره) راجع به ماه محرم و تأثير آن در مبارزات اسلامي گفته اند:
«... امام، چنانكه در اواخر دوران مبارزه مشخص شد، به محرم يك اعتقاد غريبي داشت و واقعاً ماه محرم را ماه پيروزي خون بر شمشير مي دانست. لذا از اول، محرم را هدف گرفت، يعني بلافاصله بعد از حادثه مدرسه فيضيه، امام تصميم گرفت كه از اين حادثه در ماه محرم استفاده كند و آن برنامه اي كه در ماه محرم آن سال طرح كرد و اجرا شد، يك برنامه دفعي و آني نبود، برنامه اي بود كه اقلا دو ماه روي آن فكر و كار شده بود...»(7)
امام براي ماه محرم 1342 با رهنمودهاي علني و مخفي به شاگردان مبارزش، روحانيون و طلاب حوزه علميه قم، طرح انقلابي و حركت آفريني را به مرحله اجرا درآوردند به اين صورت كه:
روحانيون مبارز را به شهرهاي مختلف ايران اعزام كردند و قرار براين گذاشتند كه روحانيون اعزامي، بر روي منابر از اول تا ششم محرم، مطالب كلي و اصولي را بيان نمايند و از روز هفتم محرم، مطالب اساسي و حقايق و وقايع را با نهايت صراحت براي مردم بيان كنند تا چهره خيانت بار رژيم شاه به اسلام و ايران از پس پرده براي مردم آشكار شود.

حضرت آيت الله خامنه اي طرح امام خميني(ره) براي ماه محرم سال 1342 را چنين شرح مي دهند:
«... نزديك محرم كه شد، امام براي شهرستان ها برنامه اي طرح كرد. آن برنامه عبارت بود از اينكه طلاب و فضلاي قم را به اطراف و اكناف كشور بفرستد و از آنها و منبري هاي شهرستان ها بخواهد كه دهه محرم، به خصوص از روز هفتم را اختصاص بدهند به بازگوكردن فاجعه فيضيه و آن مصائبي كه در قم گذشته است و از روز نهم نيز دسته هاي سينه زني، اين كار را بكنند و در نوحه خواني ها آنچه را كه در مدرسه فيضيه اتفاق افتاده است، مطرح كنند تا همه مردم ايران بفهمند كه در حادثه فيضيه چه گذشته است، واقعا وقتي انسان فكر مي كند، مي بيند براي اينكه مردم سراسر ايران، فاجعه فيضيه را بفهمند و به مبارزه كشيده شوند و هيجان پيداكنند، هيچ راهي بهتر از برنامه اي كه امام طرح كرد و به اجرا درآورد، وجود نداشت. خود من از كساني بودم كه براي محرم از سوي امام اعزام شدم و تاثيرش را نيز ديدم....» (8)
سندي از ساواك به تاريخ 42.2.28 نشان از هراس و وحشت رژيم شاه نسبت به طرح امام براي ماه محرم دارد:
«... به كليه ساواك ها
نظر به اينكه ازطرف خميني به تمام طلاب و وعاظي كه براي محرم از قم به شهرستانها حركت مي نمايند، دستور شديد براي تبليغ و تحريك داده شده است، لازم است كه در شهرها و قراء مراقبت كامل بشود و عندالزوم عناصر محرك را كه شناخته شده اند، دستگير نمايند و از پخش هرگونه اعلاميه و عكس خميني جدا جلوگيري شود. ضمنا بايد مراقبت نمود كه اگر علاوه بر ساير اشخاص، كسان ديگري دست در كار تحريك شوند از اقدامات آنها ممانعت به عمل آمده و درصورت لزوم دستگير شوند....
سرلشگر پاكروان» (9)

سند ديگر ساواك نيز از جزييات برنامه امام خبر مي دهد و تاييدي است بر آنچه پيش از اين آمد:
«... اخبار واصله از منابع مختلف حاكيست كه روحانيون تصميم گرفته اند تا روز هفتم ماه محرم در مجالس و منابر، مراسم عزاداري را به طور عادي برگزار ولي پس از آن مبادرت به تظاهراتي بنمايند. گزارش مامور نفوذي كه با آيت الله خميني مصاحبه نموده حاكي است كه آيت الله خميني اظهار نموده، دستور داده ام تا هفتم محرم نظم وآرامش را حفظ كنند و چنانچه تا آن تاريخ دولت تسليم نظرات روحانيون نشود، حملات را در مجالس و مجامع عزاداري آغاز نمايند، مخصوصاً تاكيد كرده ام، عزاداري ها مرثيه ها و نوحه خواني ها طوري تنظيم شود كه تجسم كشتار مدرسه فيضيه قم و حادثه مسجد گوهرشاد نمودار باشد...» (01)
حضرت امام همچنين نامه هايي براي آيات عظام و علماي اعلام شهرهاي مختلف ايران فرستادند و از آنها خواستند در عزاداري هاي ماه محرم به فجايعي كه توسط رژيم شاه بر مملكت ايران تحميل مي شود، توجه كنند و از همه مهمتر خطر اسراييل و صهيونيسم را مد نظر داشته باشند.

آيت الله خامنه اي كه خودشان حامل همان پيام امام براي آيت الله ميلاني و آيت الله قمي در مشهد بودند در مورد آن مي گويند:
«... يكي از آن پيغام هاي عمومي، راجع به اسراييل بود. امام فرمودند، شما به علماي مشهد بگوييد كه اسراييل نقشه هاي سلطه اقتصادي را درباره مسايل ايران دارد و سياست اسراييل مي خواهد مملكت را قبضه كند. امروز براي جوانترين شما هم اين مسئله واضح است كه واقعاً آن روز اسراييل، چه اتكايي در رژيم ايران داشت... دور اسراييل را يك حلقه مبارزه عربي گرفته بود... استكبار جهاني مي خواست دور اين حلقه، يك حلقه بزرگتر درست كند كه وابسته به خودش باشند. يكي از اساسي ترين زنجيرهاي اين حلقه بزرگ، ايران بود، ديگري تركيه امروز و سوميش حبشه امروز بود... آن روز، اين پيغام امام بود. شما ببينيد در سال 42، امام با روشن بيني، اين مسئله را مي فهميد. لازم بود حوزه هاي علميه هم بفهمند تا بدانند چون اين رژيم، براي اسراييل و يهودي ها و صهيونيسم تلاش مي كند، بايد حركتي بكنند...»(11)

پانوشتها:

1-پرونده «روحانيون افراطي» ساواك قم- سند شماره 73
2-همان- سند پيوست شماره 28
3-مئير عزري- يادنامه (جلد اول)- ترجمه: ابراهام حاخامي- ويراستار: بزرگ اميد- صفحه 133- اورشليم- سال 2000
4-همان- صفحه 145
5- صحيفه نور- جلد اول- پيشين
6- صحيفه امام- جلد اول- صفحه 229- پيشين
7- مجله آشنا از نشريات مركز فرهنگي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي- پيشين
8-مجله آشنا از نشريات مركز فرهنگي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي- پيشين
9-سير مبارزات امام خميني در آينه اسناد به روايت ساواك (جلد اول) - صفحه 359- موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(قدس سره)- موسسه چاپ و نشر عروج- تهران- چاپ اول، 1386
01- همان- صفحه 383
11- آيت الله خامنه اي - 11 شهريور 1364- جلد دوم حوزه و روحانيت- صفحه 204

سعید متین