كارل پوپر؛ سرپرست فيلسوفان جنگ سرد

با چاپ كتاب آمريكايي آرام، از 1364 تا 1369 وقت فولادوند يكسره به ترجمه آثار س ركارل پوپر يهودي اختصاص يافت. كريستين دولاكامپاني، تاريخدان برجسته فرانسوي، در كتاب تاريخ فلسفه در قرن بيستم پوپر را «سرپرست فيلسوفان جنگ سرد» مي داند و انتشارات خوارزمي نيز در همان ساليان اوج جنگ سرد ترجمه آثار او را آغاز كرد؛ چنان كه در سال 1350 كتاب فقر تاريخي گري را با ترجمه احمد آرام، در سال 1351 كتاب انقلاب يا اصلاح را با ترجمه هوشنگ وزيري (سردبير روزنامه صهيونيستي آيندگان) و در سال 1359 كتاب كارل پوپر نوشته بريان مگي را با ترجمه منوچهر بزرگمهر به چاپ رساند. از سال 1364 فولادوند اين پروژه ناتمام را ادامه داد و هر سال يك جلد از كتاب قطور« جامعه باز و دشمنان آن» را ترجمه و انتشارات خوارزمي بلافاصله آن را منتشر مي كرد؛ اثري كه به مرجع روشنفكران ديني مانند عبدالكريم سروش براي مبارزه با ايدئولوژي انقلاب اسلامي تبديل شد و نزاع هاي پرحرارتي را در محافل سياسي برانگيخت.

بسياري از مرزبندي هاي كاذب سياسي در محافل روشنفكري (نظير دوقطبي پوپريست ها و هايدگريست ها) پس از ترجمه اين كتاب رخ داد. همزمان با انتشار اولين جلد ترجمه فولادوند، شركت سهامي انتشار (وابسته به گروهك ملي- مذهبي ها) نيز كه يك سال پيش تر كتاب حدس ها و ابطال هاي پوپر را منتشر كرده بود، اين بار نيز كتاب جامعه باز و دشمنان آن را با ترجمه علي اصغر مهاجر به بازار كتاب فرستاد. مهاجر، يك مترجم لائيك و پس از همايون صنعتي زاده آخرين مديرعامل موسسه فرانكلين به شمار مي رفت. او از دهه 1350 پروژه ترجمه آثار پوپر را به خواست دولت آمريكا در ايران پيش مي برد و گرچه آن زمان به پايان نرسيد، اما محصولش پس از انقلاب توسط ملي- مذهبي ها به بازار كتاب راه يافت! موج فزآينده تبليغ پوپر سبب گشت تا دي ماه 1364 دكتر رضا داوري اردكاني، فلسفه دان معاصر و شاگرد سيداحمد فرديد با انتشار 2 يادداشت در ماهنامه كيهان فرهنگي از پشت پرده ترجمه سريع كتاب جامعه باز و دشمنان آن پرده بردارد.

داوري اردكاني آن موج را پروژه «تبليغات سياسي عليه انقلاب اسلامي» توسط محافل انگليسي دانست و ادبيات ستايش گران پوپر در ايران را با ادبيات راديو اسرائيل مقايسه كرد:
ظاهراً ناشران در انتشار كتاب «جامعه باز و دشمنان آن» مسابقه گذاشته اند... اين پوپر كيست كه هم دشمنان انقلاب اسلامي در خارج از كشور اثر او را وسيله مخالفت كرده اند و هم در داخل جمهوري اسلامي گروهي برايش سر و دست و پا مي شكنند و مخالفت با او را مخالفت با مقدسات مي شمارند؟! اگر كتاب پوپر مثل كتابهاي ديگر دو سه سال در دست مترجم و زير چاپ مانده بود، ذكر اين مقدمه صورت ديگري پيدا مي كرد، اما در حالي كه ما هنوز ترجمه بسياري از آثار بزرگ فلسفه و سياست دوره جديد را در دست نداريم، چند مترجم و ناشر در داخل و خارج يكباره به ترجمه و چاپ كتابي اقدام مي كنند، لابد آن كتاب در نظر ايشان اهميت خاص دارد... با توجه به اينكه «كارل پوپر» مثال و نمونه جامعه باز را جامعه كنوني آمريكا مي داند، با انقلاب بر ضد اين عالم مخالف است...

نوشته او صرفاً يك اثر تبليغاتي است كه وابستگان به غرب و غرب زدگان از خواندن آن قدري تسلي مي يابند و در غفلت خود احساس آرامش مي كنند و شايد بي خبران از فلسفه هم در برابر فضل و بلاغت او مرعوب شوند... از قرائن چنين بر مي آيد كه تصور كرده اند نشر اين قبيل كتب منشأ آثار سياسي بزرگ و موجب «نهضت عقلي» و غناي ادب نظام «مردم سالاري» (دموكراسي) مي شود. كساني كه صرفاً به نتايج سياسي اثر پوپر نظر داشته اند بدانند كه با خيال و روياي «جامعه باز» نمي توان با انقلاب مقابله و معارضه كرد. روشنفكران مسلمان نبايد اغراق گويي هاي بعضي «محافل تبليغاتي انگليسي» در مورد كتاب پوپر را تكرار كنند... من در حيرتم كه اين توجه به پوپر در ميان ما از كجا پيدا شده و چرا در تعارف به او و نشر آثارش مسابقه گذاشته اند! جامعه باز، «دام فريب» است.
در حالي كه هنوز اسناد سازمان CIA درباره ضرورت ترجمه آثار پوپر، آرنت، برلين و... براي پيشبرد پروژه فروپاشي ايدئولوژيك در ايران منتشر نشده بود، دكتر رضا داوري اردكاني ، تبعات روند تبليغ و ترجمه فيلسوفان يهودي را بازكاويد، اما فولادوند زيركانه خود را وارد معركه نكرد و ترجيح داد تا مانند «مهره اي در يك بازي پيچيده و چرخ كوچك يك سلسله وقايع مهم» در حاشيه اي امن، پنهان بماند تا ماهيت ماموريتش نسوزد. در عوض عبدالكريم سروش و اكبر گنجي به دفاع از پوپر و مترجمان پوپر برخاستند و حتي مردادماه 1365، گنجي در ماهنامه كيهان فرهنگي پرونده سوابق داوري در پيش از انقلاب را گشود و او را حامي فاشيست ها خواند. گسترش فحاشي ها به انصراف دكتر داوري اردكاني براي پاسخ به منتقدان انجاميد. با پايان كار ترجمه پوپر، فولادوند 2 سال پياپي (1370 و 1369) و در هنگامه صدارت سيدمحمد خاتمي بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، به سبب «خدمت به عرصه فلسفه و علوم اجتماعي» جايزه كتاب سال را برد!

به قلم پیام فضلی نژاد