اهميت و لوازم توسعه سياسي در نظام اسلامي

نظر به رابطه بين توسعه سياسي و امنيت عمومي و به تبع آن توليد بحرانهاي مختص به پروسه توسعه سياسي، اين مقوله جزء جدا نشدني در مباحث سياسي و اجتماعي مي باشد و شكوفايي و پرورش صحيح آن موجب تحكيم مباني و بنيان نظام جمهوري اسلامي خواهد شد. اين ادعا را مي توان با استناد به دلايل زير اثبات نمود:

1-باتوجه به اينكه اصول نظام حاكم بر اعتقاد ديني و مذهبي بنا و استوار گرديده است و از سويي ديگر اجراي بسياري از دستورات ديني در محيطي اجتماعي قابليت اجرا مي يابد، درنتيجه در اصول و معيارهاي ارزشي خود، خواهان توسعه سياسي مي باشد. برهمين اساس توسعه سياسي از سوي حاكميت يك ضرورت محسوب گرديده و توجه كافي به آن مورد تاكيد قرار گرفته است. در اين‌خصوص به نمونه هاي بسيار زيادي مي توان اشاره كرد، بالاخص در كلام و سيره امام خميني (ره) مستمرا به اين موضوع برمي خوريم. ايشان در اولين بيانات خود پس‌از ورود به ميهن عزيز در بهمن ماه سال 1357 چنين فرمودند: «من با پشتوانه ملت، دولت تعيين مي كنم» كه اين كلام خود به تنهايي به معناي تام و تمام، پيام و مفهوم ضرورت حضور و مشاركت سياسي مردم در كليه عرصه هاي اجتماعي را تبيين نمود.

2-بازخورد تاثير ظلم و ستم دوران شاهنشاهي بر مردم نمايانگر
تلخكامي آحاد ملت از اين جريانات بوده كه تاثير شگرفي در انديشه و نگرش مردم ايجاد نمود. سابقه طولاني استبداد برجامعه ايران و شرايط حاصل از آن، تمايل جامعه را به توسعه سياسي برانگيخت و انقلاب اسلامي الگويي صحيح و درست براي دستيابي به اين مهم تشخيص داده شد و به تبع آن انقلاب مظهر خواست و اراده مردم قرار گرفت و براين اساس شعارهايي همچون آزادي، استقلال و عدالت جزء نماد اصلي قيام مردم قرار گرفت. درنهايت بحران حاصل از توسعه سياسي با هدايت روشنگرانه بنيانگذار كبير جمهوري اسلامي موجب فروپاشي نظام ظالمانه گرديد.

اما گاها مشاهد شده است كه توسعه سياسي موجب برهم خوردن امنيت اجتماعي گرديده است. درهمين راستا بايد به سئوالي مهم توجه داشته و با كاووش در نتيجه آن به بررسي اولويت هاي جامعه بپردازيم. آيا اين دو مقوله داراي همگرايي هستند يا واگرايي؟

قبل از پاسخ به اين سئوال بايد به سئوال پيش مقدمه بپردازيم. توسعه سياسي مقدم است يا توسعه اقتصادي؟ برخي براين باورند كه تحقق توسعه سياسي در جوامع درحال رشد برپايه توسعه اقتصادي قرار دارد. زيرا كه دغدغه اصلي افراد جامعه در ابتدا تامين معيشت خانواده بوده و پس از رهايي و فراغ بال از اين مسئله مي توان با فكر و انديشه اي بسيط به ساير مقولات همچون نقش فرد در اجتماع و نقش اجتماعات بر يكديگر پرداخت كه همان توسعه سياسي مي باشد. برهمين اساس در طي ساليان متمادي تاكيد بر توسعه اقتصادي يكي از اولويتهاي مهم دولت به شمار رفته و مسلما بر روابط سياسي و امنيت عمومي سايه افكنده است. از اين منظر رشد اقتصادي، بهبود بخشيدن به كيفيت زندگي افراد جامعه، ارتقاي سطح زندگي خانواده و ... از جنبه هاي قابل توجه دولت در توسعه اقتصادي خانوار ايراني قرار گرفته است. اما بحثي كه نبايد از آن غافل ماند اين است كه بدون توسعه سياسي، امكان توسعه اقتصادي و رشد صنعت با موفقيت روبه‌رو نخواهد بود و از آرايش و نظم لازم برخوردار نخواهد بود. زيرا كه رابطه تشكلهاي صنفي و جامعه اهميت بسزايي در رشد اقتصادي داشته و جلب مشاركت مردمي در توسعه صنعتي و دخالت دادن آنها در اين امر علاوه بر كاستن فشار كاري و نظارتي از دوش دولت، به علت داشتن منافع موجب توليد امنيت اجتماعي از سوي تك تك افراد جامعه خواهد شد.

كاركرد تقدم و تاخر اين دو توسعه بر رشد كلي اجتماع نقش بسزايي دارد و تبعات ناشي از تقدم و تاخر ناصحيح آنها نيز موجب بروز زمينه‌هاي رشد چالشهاي احتمالي ديگري خواهد شد. لذا ضروري مي باشد با تبيين و تبعيت از يك چارچوب و الگويي كارآمد در توسعه، مناسبات بين اين دو مقوله را به درستي و صحيح هدايت نمود.

از سويي ديگر برخي براين باورند كه توسعه سياسي از لوازم امنيت عمومي و ضامن بقاي آن مي باشد و توسعه سياسي مفهومي عام است كه تنها مختص به جوامع غربي نيست و مفاهيمي را دربر مي گيرد كه همواره مورد تائيد يك جامعه مطلوب اسلامي است و اين متفكران فقط به پايان و فرايند آن توجه دارند و با تبعيت از نظريه ماكياولي در پي تحقق توسعه سياسي مي باشند، ليكن بايد اين نكته را از ذهن دور نساخت كه در درون توسعه سياسي بدون اعمال نظرات اسلام، گسترش نهادهاي ضد ديني، انديشه ها و نظرات افراطي ناشي از توسعه سياسي به سبك دموكراسي غربي و تسلط انديشه هاي غيرديني و تهديد هدايت ديني را در پي خواهد داشت.

درنهايت نگراني زماني برطرف خواهد شد كه با دوري از افراط و تفريط و باتوجه به فرهنگ ديني و ملي و امكانات كشور با نهايت دقت و ظرافت و پيشگيري از بروز بحرانها، توسعه سياسي را به پيش ببريم. اين كار به مثابه كشتي اي مي ماند كه توفانهاي مختلفي را پشت سر نهاده و با مواهب زيادي به سر منزل مقصود خواهد رسيد.

به قلم عليرضا نادري فارساني