اختصاصی مفیدنیوز اساتید علوم انسانی کی خاری در چشم دشمنان می شوند؟

در جامعه ای که تمام غرب جهت تخریب آن دست اتحاد به هم داده و هجمه های سنگینی چون تحریم های پیاپی اقتصادی در فکر خم نمودن کمر این نظام علوی نموده است، گاهاً ترورهایی در درون این کشور مشاهده می شود که ذهن همگان را به سمت اینکه این افراد مورد هدف ترور ، عامل مخل در عملی نمودن نقشه دشمن یا به قولی خاری در چشم های دشمن قسم خورده نظام باشند، سوق می دهد. و جالب اینجاست که افراد مورد هدف دشمن ،تماماً در رشته های فنی و مهندسی مشغول به فعالیت بوده و هیچ فردی از رشته های علوم انسانی در این جرگه مشاهده نمی شود! سوال اینجاست که چرا دشمن اقدامی جهت سرکوب اساتید علوم انسانی ما انجام نمی دهد؟ یا این طور بگوییم : آیا اساتید علوم انسانی ما در این عرصه انفعالی عمل نموده و یا مسهل اجرایی شدن اهداف دشمن در درون نظام جمهوری اسلامی می باشند؟

در پاسخ به این سوال- که شاید به اذهان بسیار خطور نموده باشد- ، باید یک واکاوی عمیقی نسبت به علوم انسانی داشته باشیم و شاید مقدمه ای برآن باشد که ضعف ها و نقاط قوت علوم انسانی خود را بررسی نماییم .

مدتی است به دلیل تأکیدات فراوان مقام معظم رهبری در مورد ضرورت بازنگری در علوم انسانی در مواقف و مواقع گوناگون و تببین این مسئله توسط ایشان که بسیاری از مشکلات مادی و معنوی حال حاضر جامعه ما ریشه در معضلات این حوزه از علوم دارد، توجه عموم متفکران و اندیشمندان و نیز نشریات و محافل علمی و رسانه ای به این موضوع مهم جلب شده است. اخیراً رسانه ملی برنامه های بسیاری در این رابطه به نمایش درآورده و مطالب فراوانی نیز در این زمینه نوشته شده است. اولین نکته ای که در مورد این برنامه ها و آن نوشته ها نظر من را به خود جلب کرد، محافظه کاری و نگاه حداقلی آنها به موضوع خطیر تحول در علوم انسانی است. در این برنامه ها و نوشته ها معمولاً محل بحث اصلی مسئله به کلی گم می شود. متأسفانه برخی نویسندگان و نظریه پردازان چنان موضوعاتی فرعی را به عنوان محل بحث اصلی مسئله تحول در علوم انسانی جا می زنند که بعضاً این شائبه پیش می آید که نکند غرضی و مرضی برای مصادره به مطلوب نمودن موضوع اصلی بحث در میان باشد!

بین انسان و علوم انسانی در فرهنگها و تمدنها ارتباط کاملی وجود دارد. یکی از راهکارهای بیان این ارتباط آن است که بگوییم در هر فرهنگ و تمدنی همه ی علوم و فنون و روشها و تدبیرها برای تأمین سعادت انسان است. البته این مطلب بدین معنا نیست که علوم و فنون واقعاً انسان را به سعادت می رسانند ولی لااقل چنین ادعایی را دارند و اختلاف در فنون و علوم و از جمله، علوم انسانی به این بازمی گردد که تصور از کمال و سعادت در فرهنگها و تمدنها متفاوت است. کمالی که برای هر چیز در نظر گرفته می شود، با شناختی که نسبت به آن حاصل می آید، ارتباط دارد. کمال در واقع، بهترین حالتی است که موجود می تواند در آن قرار گیرد.

آنچه گفته شد مقدمه ای بود برای اینکه اگر انسان را به گونه ای خاص بشناسیم و تعریف کنیم، کمال مطلوب خاصی برای انسان در نظر می گیریم که متناسب با آن شناخت و تعریف خواهد بود و از این سخن به این نتیجه می رسیم که میان انسان شناسی در هر فرهنگ و تمدن و علوم انسانی در آن فرهنگ و تمدن، ارتباط وجود دارد، زیرا علوم انسانی را از جمله راه ها و مسائلی می دانیم که در هر فرهنگ و تمدن برای سعادت و کمال انسان به وجود آمده و بسط یافته است. علوم و فنون ابزارهایی برای رسیدن به کمال و سعادتند و با تفاوت کمالها و انسان شناسیها، میان علوم انسانی غربی و علوم انسانی در فرهنگ اسلامی تفاوت بنیادی وجود خواهد داشت. در ضمن، به این نکته نیز باید توجه داشت که انسان شناسی، دریچه ی مناسبی برای شناخت فرهنگها و تمدنهاست.  

انسان دارای دو جنبه ی مادی و معنوی در حیات خویش است که هر دو وجه در حیاتش مؤثر هستند. با توجه به این مسئله در اسلام و انسان شناسی اسلامی، اگر شرایط مادی خارجی متشابه، مثل شرایط زندگی و محیط زیست مشابه را برای دو انسان متفاوت یا یک فرد در دو زمان متفاوت فراهم کنیم، نمی توانیم مطمئن باشیم که واکنش آن دو انسان یا آن فرد در قبال آن شرایط خارجی مشابه یکسان باشد، چون ممکن است در وجود انسان حقیقتی بروز کند و ابتکار را به دست گیرد که خود تابع ضوابط علوم تجربی و مادی نباشد، اما در فرهنگ مادی غرب، علوم تجربی بر این اصل استوارند که یک حادثه را می توان تکرار و نتایج آن را پیش بینی کرد.

به رغم شكل‌گيري زنجيره اي از پيشـرفت‌ها و دسـتاوردهاي تكنولوژيك صـنعت و گسترش روز افزون علوم انساني و تجربي در عصر مدرن، بشر گرفتار فقر معنويت شده است. در نگاهي آسيب شناسانه بايد اضافه كرد كه هر چند انديشه پست مدرنيسم، بـه دنبـال حل معضلات مدرنيته است و به اين ترتيب به نقد آن مي‌پردازد؛ با اين حال، در يك معنا، به دليل بازتوليد نهايي همان شيوه‌هاي مدرنيستي، راه عبور را نشان نميدهد و علم در مشكلاتي مشابه فرو مي‌غلطد.

از اين روي بايد اذعان نمود كه، به رغم تلاش‌هاي انجام شده جهت نقد مدرنيسم، مشـكل و معضـل معنويت در جهان غرب، امروزه، همچنان به صورتي جدي وجود دارد و به چشم ميآيد.

متاسفانه علوم انسانی اسلامی در جامعه ما وجود ندارد و اذعان به وجود آن ادعایی بیش نیست یا شاید فقط صور ظاهری آن حفظ شده است و ریشه غربی آن هنوز پابرجاست و چون علم انسانی از فلسفه نشات گرفته است ، هنوز نظریات فلاسفه بزرگ غرب در ذهن ها نهفته و اغلب بر زبان ها جاریست و غالباً آن را نشانه روشنفکری می خوانند و در برهه ای از دوران سیاسی ما رییس جمهور وقت نیز چون فعال عرصه علوم انسانی بود، حکایت فلسفه هگل را جهت مقبولیت و روشنفکری خود به کرار بیان می نمود.  اینها تسلیم محض ما در مقابل علوم غربیست  که ضعف بزرگی را نشان می دهد. محققان و اساتيد دانشگاه‌ها و دانشجويان براي ظهور چنين علمي كه داراي مبادي و چارچوب‌هاي مشخص است، بايد به نتايج آن اهتمام داشته باشند. آنچه كه مشخص است اين است كه اين علم موجود نيست و در اختيار ما قرار ندارد.

از طرفی ناشكيبايي و شتاب‌زدگي ، سم مهلكي براي توليد علوم انساني می باشد و ما بايد فكر كنيم مسيري كه علوم انساني غربي پيموده است، 3تا 4 قرن طول كشيده است. اگر قرار باشد كه در واحد زمان سنجيده شود بيش از يك يا دو دهه لاقل براي دستيابي به هدف تامل كرده و صبر كنيم و اين هدف بايد فارغ از جنجال‌ها و سخنان نسنجيده دنبال شود و محققان ما بابد با جديت خاص در پي رسيدن به علوم انساني اسلامي باشند.

ضرورت تحول در علوم انساني امر گريز ناپذيري است و خلاف روح علمي است كه امكان تحقق علوم انساني اسلامي را نفي كنيم. البته در صورت تصديق، وظيفه دانشمندان سنگين و دشوار مي‌شود. در پاسخ به گفته عده ای که می گویند « علم ، علم است و شرقی و غربی ندارد و علم بومی رویای تحقق ناپذیر و شکست خورده ایست» باید عرض نمود که شكست و ناكامي‌ها در رسيدن به آرماني نمي‌تواند دليل بر عدم تحقق آن آرمان باشد و پيمودن هر راه دشوار با مشقاتي مانند ناكامي و كاميابي همراه است و در طي طريق اگر به نتايج دلخواه نرسيديم بايد راه رفته را بررسي كرده كه كجاي كار اشتباه كرده‌ايم.

با این تفاسیر با تاکیدات فراوان امام خامنه ای (حفظه الله) نسبت به این عرصه و اسلامی نمودن علوم انسانی، بر همه اساتید و نخبگان علوم انسانی واجب است که در تحقق چنین امری همتی والا داشته باشند که امید است این علم نیز چون علوم مهندسی و فنی، استخوانی در گلوی دشمن شود . در پایان خاطر نشان می شویم که تنها راه مقابله با تمام تحریم ها و فتنه های غرب ، توسعه علوم اسلامی در عرصه های مختلف کشور می باشد.

مفیدنیوز - فرهاد نظریان سامانی