عید فطر و موضوعی به نام رعایت «مصالح نظام»

این مطلب برای انتشار در اختیار سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قرار گرفت.

و نیز در ستون «سایر رسانه ها»ی رجانیوز لینک داده شد.

عید فطر نزدیک است و بحث هلال ماه شوال هم داغ و مورد توجه. باز هم ممکن است اختلافاتی وجود داشته باشد که دشمنان آن را بزرگ جلوه دهند و ناآگاهان باور کنند و شبهاتی برایشان پیش آید.

یک سوال اساسی در این موضوع وجود دارد و آن اینکه آیا اگر اختلاف در مبانی منجر به اختلاف در نظر فقهی درباب اول ماه شوال می شود، آیا برگزاری نماز جداگانه برای روز عید فطر مطابق مصالح نظام است؟

قبل از پاسخ به این سوال، ابتدا به چند سوال مقدماتی توجه می کنیم:

1- چرا اختلاف؟ آیا نمی شود که مراجع مختلف بنشینند و بر روی یک روز در مورد عیدفطر هم عقیده شوند؟

درست است که واقعیت یک چیز بیشتر نیست: در روز 29 رمضان یا ماه در آسمان وجود دارد و یا ندارد؛ اما آنچه باعث اختلاف در فتاوا می شود، اختلاف در راههای اثبات این واقعیت در نزد مکلّف است و این اختلاف هم بر می گردد به اختلاف در مبانی که خود بحث مفصل مجزایی می طلبد.

مواردی مانند اختلاف در حجیت استهلال با چشم غیرمسلح، حجیت استهلال در بعدازظهر روز 29 رمضان یا لزوم استهلال بعد از غروب آفتاب، اختلاف در معیار هم افق بودن مناطق و... .

بنابراین غیرممکن است که فقیهی که بر طبق اصول صحیح استنباط و بر طبق مبانی پذیرفته خودش به حکمی رسیده است، فتوایش را کنار بگذارد.

مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر سال 82 هم فرمودند:

« امروز مردم عزيز ما عيد گرفته‏اند. بسيارى از برادران و خواهران مسلمان كشورهاى اسلامى هم ديروز را عيد دانستند. در داخل كشور ما هم براى بعضى از مراجع معظّم تقليد ديروز ثابت شد كه روز عيد فطر است و بر طبق آنچه براى آنها احراز شده بود، عمل كردند. براى بعضى هم ثابت نشد و بر طبق حكم شرعى، امروز براى آنها عيد محسوب شده و امروز را عيد گرفتند. هر دو گروه به وظيفه خود عمل كردند. ... اين چيزها در شريعت اسلامى مايه اختلاف نيست. كسانى كه ديروز را روز اوّل شوّال دانسته‏اند، بر اساس تكليف و طبق جزم خود عمل كرده‏اند و پيش خداى متعال مُثابند. بقيه مردم هم كه به تبع جمعى از مراجع عظام در قم و نجف، براى آنها احراز نشد كه ديروز اوّل شوّال باشد - كه براى ما هم اين معنا احراز و ثابت نشد - پيش خداى متعال مأجورند. وظيفه ما اين بود، وظيفه آنها هم آن بود. آنچه مهم است، عمل به تكليف و از دست ندادن ذخيره ماه رمضان است.»[1]

ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/88 نیز فرمودند:

« در قضيه‌ی اين عيد فطر هم كه فرمودند، به نظر من اينی كه ما بگوئيم بايد جوری بشود كه همه، در يك روز عقيده‌ی به عيد پيدا كنند، اين نشدنی است؛ يعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است که همه‌ی فقها بر يك فتوا متفق بشوند؛ بالاخره يك فقيهی ممكن پيدا بشود كه نظرش چيز ديگری باشد؛ بنابراين اختلاف به وجود خواهد آمد. ما اين اختلاف را خيلی بزرگ نكنيم؛ چه اهميتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ يك نفری است، فتوائی دارد ـ يا مقلدينی هم دارد، يا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.»[2]

2- اثبات اول ماه در نزد مراجع تقلید در چه صورتی برای مقلدین آن مرجع، الزام آور است؟

به چند نکته باید توجه کرد:

الف- مساله رویت هلال و اثبات اول ماه تقلیدی نیست، بلکه از موارد تشخیص موضوع است.

ب- صرف اینکه مرجع تقلیدی اعلام نماید برای من «رویت هلال ماه و یا اول ماه اثبات شده است» الزامی نه برای مقلدینش و نه برای دیگران ایجاد نمی کند. همچنین مصداق شهادت 2 نفر عادل نیز نیست، چون این 2 نفر عادل باید خودشان ماه را دیده باشند، در حالیکه مراجع معمولا از طریق مشاهدات دیگران علم پیدا میکنند. و مقلدین هم اگر از گفته مراجع تقلید اطمینان به اول ماه پیدا کنند، طبق آن عمل می کنند. و الا صرف ثابت شدن اول ماه برای مرجع تقلید الزامی برای مقلدین او ایجاد نمی کند.(توضیح بیشتر در: آیا نظر رهبری در مورد عید فطر برای مقلدین مراجع دیگر هم معتبر است؟)

ج- طبق نظر اکثر فقها[3] «اگر حاكم شرع[4] حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه تقليد او را نمى‏ كند، بايد به حكم او عمل نمايد، ولى كسى كه مى ‏داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى ‏تواند به حكم او عمل نمايد.»

فقهایی هم هستند که حکم حاکم شرع را معتبر نمی دانند[5]، اما گفته اند اگر از حکم حاکم، اطمینان به اول ماه حاصل شود، اول ماه ثابت می شود.

آنطور که به خاطر بنده است در بعضی سالهای قبل که بعضی مراجع عید را زودتر اعلام می کردند، حکم نمی دادند و دفاترشان تنها می گفتند که که برای ایشان اول ماه ثابت شده است.

یادآوری می شود که معمولاً در اطلاعیه های دفتر مقام معظم رهبری برای عید فطر، عبارت « رؤیت هلال ماه شوال المكرم در غروب ... برای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) محرز گردیده است، بنابراین فردا ... عید سعید فطر خواهد بود. » می آید(از جمله در سالهای 85 و 86 و 87 و 89 و90). اینکه آیا این عبارت به معنای حکم هست یا خیر باید بررسی شود، اما این معنا در اطلاعیه سال 88 به صورت متفاوتی تصریح شد:

«رؤيت هلال ماه شوال‌المكرّم شنبه 28/شهريور/1388 مطابق با بيست و نهم رمضان‌المبارك 1430 هجري قمري براي رهبر معظّم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه‌اي مد‌ظلّه‌العالي محرز گرديده و معظّمٌ له حكم به عيد فطر بودن فردا يكشنبه 29/شهريور/1388 فرمودند.»[6]

3- آیا اگر مراجع مختلف به نظر متفاوتی در مورد روز عید فطر رسیدند، برگزاری نماز جداگانه صحیح است؟

مقام معظم رهبری با دید جامعی که دارند معتقدند رعایت مصالح نظام ایجاب می کند که این امر اتفاق نیفتد و اگر نظر مخالفی هم با نظر ولی فقیه وجود دارد، تظاهر به این مخالفت نشود. ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/88 در قدردانی از مراجع عظامی که این موضوع را رعایت کردند، فرمودند:

«در قضيه‌ی اين عيد فطر هم كه فرمودند، به نظر من اينی كه ما بگوئيم بايد جوری بشود كه همه، در يك روز عقيده‌ی به عيد پيدا كنند، اين نشدنی است؛ يعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است؛ همه‌ی فقها بر يك فتوا متفق بشوند؛ خوب، نميشود. بالاخره يك فقيهی ممكن پيدا بشود كه نظرش چيز ديگری باشد؛ بنابراين اختلاف به وجود خواهد آمد. ما اين اختلاف را خيلی بزرگ نكنيم؛ چه اهميتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ يك نفری است، فتوائی دارد ـ يا مقلدينی هم دارد، يا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.

منتها البته امسال هم مشاهده كرديد، با اينكه بعضی از آقايان بزرگ و محترم و مراجع عظام نظرشان نظر ديگری بود، هيچ تظاهری به اين نظر مخالف انجام نگرفت؛  شما ملاحظه كردید. اين خيلی چيز مهمی است؛ این خيلی چيز عظيمی است؛ خيلی بايد قدردانی كرد. اينجور نبود كه حالا يك نماز عيد روز يكشنبه تشكيل بشود مثلاً در اصفهان يا در مشهد يا در تهران يا جای ديگر، يك نماز عيد هم روز دوشنبه. همچين كاری اتفاق نيفتاد؛ اين خيلی مهم است. خوب، بزرگان انصافاً همينطور كه هميشه‌ی عقيده‌ی ما بوده و الان هم هست، به مصالح نظام، به مبانی نظام خيلی پايبندند، خيلی معتقدند؛ انسان اينها را می‌بيند؛ و واقعاً بايد قدردانی كرد، شكرگزاری كرد. بنده كه خيلی متشكرم از آقايان محترم و بزرگی كه فتوايشان هم غير از آن چيزی بود كه مبنای حكم ما بود، اما در عين حال، به مخالفت تظاهری نكردند؛ اين خيلی چيز مهمی است. دشمن البته ممكن است يك كلمه حرف بزند و اين را بزرگ كنند و جنجال كنند و هياهو كنند؛ ما كه تابع نغمه‌ی دشمن كه نيستيم.»[7]

[7] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8094