تهران تا مسكو با پهپاد 170-RQ آمريكا

از آغاز طرح رسمي پرونده هسته اي ايران نزد مجامع بين المللي و افكار عمومي در نوامبر سال 2003 كه منتهي به صدور قطعنامه مصوب 1696 شوراي امنيت عليه ايران شد، روسيه يكي از بازيگران اين عرصه و صحنه بوده است؛ كشوري كه با شركت اتم استوري اكسپورت، پيمانكار نيروگاه ناتمام هسته اي بوشهر در 10سال گذشته بوده و گاه با ايران و گاه با گروه 1+5 در مذاكرات هسته اي منافع و مصالح خود را جست وجو كرده است. در طول بيش از 8سال از طرح پرونده هسته اي ايران، اين كشور، هيچ گاه موضع رسمي و علني در حمايت يا تهمت عليه برنامه هسته اي نداشته و با رويكردي دوگانه گاه در مقابل دو سوي آتلانتيك كرنش نموده و گاه نيز از آنها به خاطر تأكيد بر تحريم و تهديد و عدم پيگيري پرونده هسته اي از مجاري ديپلماتيك سرزنش نموده است. حالت شيزوفرني سياسي روسها سبب شده تا اين كشور پيش از اين به ايران، تشريك مساعي و به غرب خويشتن داري را توصيه نمايد. با اين همه، هيچگاه هيچ مقام روسي صريحاً برنامه هسته اي ايران را صلح آميز و غيرنظامي نخوانده است، در حالي كه در چندين اظهارنظر ولاديمير پوتين و ديميتري مدودف نخست وزير و رئيس جمهور روسيه، جمهوري اسلامي را به انحراف از برنامه هسته اي به سوي تسليحات نظامي متهم نمودند.
در چنين مختصاتي و در جريان سفر مسكوت سعيد جليلي دبير شوراي عالي امنيت ملي به روسيه، معاون وزير خارجه اين كشور براي نخستين بار اعلام مي كند كه شواهدي دال بر فعاليتهاي نظامي هسته اي در ايران در دست نيست. سرگئي ريباكوف كه چندين نوبت به تهران آمده و مذاكره كننده ارشد روسها در گروه 1+5 است با تأكيد بر اينكه ايران مشغول ساخت سلاح هسته اي نيست، گفته است كه ما مجموعه اطلاعاتي را كه نشان دهنده انحراف نداشتن برنامه هسته اي ايران است، تأييد كرده ايم و برنامه هسته اي ايران داراي ابعادي نظامي نيست.
اين گفته ها، نخستين اظهارنظر صريح و رسمي يك مقام روسي در مورد غيرنظامي بودن فعاليت هاي هسته اي ايران است؛ فعاليتهايي كه به زعم غرب داراي انحراف بوده و با همين اتهام نيز 5قطعنامه و 4بيانيه در شوراي امنيت و 6قطعنامه و 8بيانيه در شوراي حكام عليه ايران صادر كرده اند. در حالي كه گزارش هاي متعدد مديركل پيشين آژانس بين المللي انرژي اتمي و برآورد 16نهاد اطلاعاتي و امنيتي آمريكا در سال 2007 همگي تاييدي بر عدم انحراف ايران است؛ عدم انحرافي كه در نزد افكار عمومي مستقل جامعه جهاني و گروه77 و نم و برخي ديگر از كشورها قابل قبول است. البته اين مسئله موضوع اين نوشتار نيست؛ مسئله قابل طرح، موضع روسهاست كه چرا پيش از 8سال اكنون متوجه شده اند و يا حداقل مطرح كرده اند كه همسايه جنوبي آنها برنامه هسته اي نظامي ندارد؟
در ماه هاي اخير روابط روسيه و امريكا با مشكل مواجه شده است؛ پيوستن روسيه به سازمان جهاني تجارت و مخالفت امريكا با آن در كنار تنش دراستقرار سپر موشكي اين كشور در شرق اروپا كه با تحولات خاورميانه عربي و اعزام ناوهاي روسيه به سوريه پيوند خورده بود، با انتخابات پارلماني اخير در اين كشور تشديد شد. تحريك مخالفان از سوي امريكا به زعم روسيه، بر حجم اين تنشها افزوده است. هر چند روابط ايران با روسيه نيز در ماه هاي قبل با عدم تحويل سامانه موشكي اس-300 و پيوستن اين كشور به تحريم هاي جديد عليه تهران دوستانه به نظر نمي رسد، ولي در مقابل ايران و روسيه، اين امريكاست كه ابعاد تخاصم بيشتري را در كسب منافع بروز داده است؛ مسئله اي كه سبب شده تا پاي چين نيز به اين منازعه سياسي و رواني باز شود، تا جايي كه گزارشي تاييد نشده كه در اختيار پوتين و مدودف نيز قرار گرفته، حكايت از آن دارد كه هوجيان تائو رئيس جمهور چين صريحا هشدار داده است كه اگر ايالات متحده به ايران حمله كند، وارد جنگ عليه اين اقدام آمريكا خواهد شد، هر چند اين جنگ به منزله شروع جنگ جهاني سوم باشد؛ البته اين موضع چين نيز به مانند روسيه رخدادي شگرف در نوع تعامل با ايران و امريكاست. حال بايد پرسيد كه ايران اكنون چه اهميت راهبردي براي روسيه و چين يافته است كه اين كشورها هزينه تقابل با امريكا- به فرض حتي به قيمت شروع جنگ جهاني سوم- را به جان مي خرند؟
ايران حدود 10روز پيش و در اوج نبرد رسانه اي و سياسي با غرب بر سر تحريم بانك مركزي و حمله به سفارت بريتانيا در تهران، خبر از فرود آوردن يك فروند پهپاد امريكايي داد. اين خبر اگرچه با ترديد و تكذيب بسياري همراه بود، اما پس از چند روز به موضوع اصلي رسانه ها و اظهارنظرهاي كشورهاي منطقه و بين المللي تبديل شد، تا جايي كه كشورهاي روسيه و چين درخواست هاي مشابهي را براي بازديد از اين پهپاد به ايران ارائه دادند. در مقابل، موضع امريكا در قبال اين رويداد، سكوت و انفعال ابتدايي و بعد ترديد و تاييد تلويحي مقامات نظامي بود تا نهايتا باراك اوباما و هيلاري كلينتون رييس جمهور و وزير امورخارجه امريكا پس از 10روز بي تفاوتي در اولين اظهارنظر خود خواستار بازگرداندن اين پهپاد از سوي ايران شدند، ايراني كه اعلام كرده كه نه تنها هواپيماي بدون سرنشين را به آمريكا پس نمي دهد، بلكه دشمنان آثار پاسخ هاي ايران را در آينده خواهند ديد.
پيش از اين موضع مقامات امريكايي، دادگاه ايالتي و اشينگتن حكمي را درباره پشتيباني ايران از القاعده در انفجار سال 1998 در سفارت هاي اين كشور در كنيا و تانزانيا صادر كرد. اقدامي كه پيش از آن با گشودن سفارت مجازي امريكا و تحريم و تهديد تكراري به اقدامات سخت موثر عليه ايران بر روابط خصمانه دو كشور سايه انداخته بود. در اين ميان نيز سعيد جليلي در يك سكوت خبري راهي مسكو شد تا در هنگامه اي كه ايران خبر اكتشاف يك ميدان گازي در درياي خزر را راهي رسانه ها ساخته بود با مقامات روس به ديدار و گفت وگو بنشيند، گفت و گوهايي كه گمانه ها در مورد موضوعات آن هنوز نيز ادامه دارد.
با اين وجود، همه اين رويدادها و رخدادها متاثر از كشاكش پهپاد 170-RQ بود؛ كشاكشي كه در هنگامه نواختن ناقوس جنگ پنهان ميان ايران و آمريكا تابلوي امتيازات را به سود تهران تغيير داد.
توانايي چشمگير ايران در عرصه فضاي جنگ سايبري و اطلاعاتي كه اكنون توانمندي جنگ الكترونيكي نيز بر آن افزوده شده است با شكار جانور قندهار زنگ هاي خطر را براي ايالات متحده به صدا درآورده است. كريستين ساينس مانيتور نمايي از اين زنگ خطر را اين چنين ترسيم مي كند: تحليلگران امور دفاعي آمريكا، تحقيق در اين باره را آغاز كرده اند كه با دستيابي ايران به تكنولوژي پيشرفته جاسوسي به كار رفته در اين هواپيما، امنيت ملي آمريكا تا چه حد به خطر خواهد افتاد؟
حجم و ميزان اين خطر آن گاه غيرقابل تصور خواهد بود كه به نوشته لس آنجلس تايمز ايران تكنولوژي به كار رفته در اين هواپيما را در اختيار ديگر رقباي آمريكا نيز قرار دهد؛ رقبايي كه با معامله اين برليان پرنده تعامل با ايران را- حتي در سطح موضعگيري هاي رسانه اي- به تقابل با امريكا ترجيح مي دهند.
شايد از اين ديدگاه است كه اوباما و كلينتون در اظهارنظري كه حتي با تمسخر رسانه هاي امريكا نيز همراه شده، از ايران تقاضاي بازپس فرستادن هواپيمايي را مي كنند كه با ورود به عمق 250كيلومتري خاك جمهوري اسلامي علاوه بر نقض حاكميت سرزميني و حقوق بين المللي، اقدامي تحريك آميز و جنگ طلبانه تعبير مي شود. اما مقامات كاخ سفيد بر اين مسئله به خوبي واقفند كه توازن قدرت با خروج از افغانستان و عراق تا پايان سال جاري به سود ايران برقرار شده و از اين روست كه به نوشته نيويورك تايمز اين مقامات به فكر افتاده بودند براي بازگرداندن هواپيما يا منهدم كردن آن در خاك ايران وارد عمليات شوند، اما با آگاهي از عواقب فاجعه بار اين ماجراجويي بسيار خطرناك، پيش از هر اقدام ايران دست به سوي تهران دراز كرده اند؛ تهراني كه اين روزها بي توجه به پايان ماه عسل با مسكو، دست در دست اين كشور به كنترل و مهار امريكا با همراهي پكن مي انديشد و در اين راه نيز شايد به گفته جان بولتون سفير سابق آمريكا در سازمان ملل سامانه بسيار پيچيده جمينگ را در گذشته تحويل گرفته است. با اين همه، روند هارموني تحولات 2هفته اخير نشان مي دهد كه بازار سوداگرايانه روسيه و ايران روي به رونق نهاده است؛ رونقي كه در آن شايد انتخاباتي پارلماني دوما، سوريه، سامانه دفاع موشكي و البته پهپاد 170-RQ بي تاثير نباشد و بازخورد و برخورد اين تاثيرات در آتيه قابل ارزش گذاري است.

به قلم ارسلان مرشدی