ترکیه در جهان اسلام؛ قهرمان کاذب یا اصیل؟

با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، و تحولات که در صحنه داخلی و خارجی پیرامون ترکیه بوجود آمد،‌ برخی نگران آن شده اند که، قدرت گرفتن و قهرمان سازی از ترکیه، بویژه در صحنه جهان اسلام، رفتار برنامه ریزی شده و دقیقی برای تغییر نگاههای اسلامگرایانه از سوی ایران به ترکیه است. این افراد مدعی هستند، در حالیکه ترکیه هنوز نتوانسته موضوع حجاب را در قوانین و مقررات ملی حل نماید و به خواسته میلیونها مرد و زن مسلمان خود، پاسخ مناسبی دهد، چگونه می توان پذیرفت که یک اخم و درگیری لفظی بین اروغان و پرز در اجلاس داووس سوئیس، تا این حد می تواند ترکیه را به قهرمان جهان اسلام مبدل سازد، مضافا، در حالیکه کماکان ارتباط دیپلماتیک ترکیه با رژیم صهیونیستی حفظ شده است. یا اینکه چطور راه اندازی یک کاروان کشتی برای کمک به غزه، با این همه سر و صدا روبرو شد و دولت ترکیه را به قهرمان مبدل ساخت، در حالیکه کمکهای متمادی و غیر قابل شمارش ایران به فلسطین، با چنین تشویقها و سر و صداهایی روبرو نشد.
برخی کارشناسان سیاسی ایران و جهان اسلام بر آن باورند که در مقایسه تاریخ فعالیتهای سیاسی ایران و ترکیه در مواجهه با رژیم صهیونیستی، نقش ایران بسیار استراتژیک تر و موثرتر از نقش ترکیه بوده و تاثیرات بیشتری بر مقاومت گذاشته است، حال چگونه است که تحرکات ترکیه، سر و صدای بیشتری بر پا می کند.
برای رسیدن به پاسخ این سوالات و روشن شدن ابهامات بد نیست که از شرایط ارتباطات بین کشور ایران و عثمانی سخن به میان آورد. در دوره های گذشته و در تاریخ ایران، همواره یکی از معضلات ایران، جنگهای بین دو کشور بود که تا زمان فروپاشی امژراطوری عثمانی تداوم داشت. اختلافات مرزی، تجاوزات به حدود و سرزمینهای یکدیگر، مشکلات سفرهای زیارتی و بازرگانی اتباع دو کشور و موارد بسیار جنگ و نزاع، نمونه هایی از این چالشهاست. در آن روزگار، گرچه نمی توان از نقش صفویه در تاسیس حاکمیت به نام تشیع (و لو با ماهیت و سازماندهی غیر کامل و اصولی) چشم پوشید، ولی از نقش آنها در همکاری با اروپا و جلوگیری از توسعه اسلام در اروپا هم نباید غافل شد. تشکیل حکومت صفوی در برابر امپراطوری عثمانی، علیرغم مخالفتهای عثمانی، بدلیل ماهیت سرزمینی و تاریخی و قدرت آن روز صفویه ایران، نهایتا از طرف ترکها پذیرفته شده و حتی رضایت بخش بود. چرا که ترکها همیشه بیم آن را نیز داشتند که اگر روند تاثیرات فرهنگی ایران تداوم می یافت، مجبور می شدند، حکومت بر سرزمینهای پهناور اسلامی را تقدیم ایرانیها کنند. لذا به نظر می رسید عثمانیها، در کنار تخاصم با ایران، به شرایط نه جنگ،‌ نه صلح با ایران برای ضربه زدن به اروپا هم فکر می کردند. با این حال آغاز حکومت صفویه با تایید مراجع و علمای بزرگ شیعه ، که پس از هزار سال غربت و آزار و اذیت شیعیان، زمینه برای تشکیل حکومت اسلامی را، بر مبنای تئوری امامت، فراهم و تسهیل می کرد و بعنوان دستاوردی بزرگ قلمداد می شد، که نمی توان به راحتی آن را فدای وحدت با امپراطوری عثمانی با اسلام کاتولیک مآبانه، کرد. ولی رفت و آمدهای زیاد اروپاییان به ایران، و پیمانهای نظامی منعقده، آفتی بود که هم جلوی پیشرفت عثمانی را گرفت و هم پشتوانه مردمی دولت صفویه و بعد دولت قاجار را از بین برد. در آن شرایط دو کشور می توانستند با انسجام و هماهنگی بیشتر، مرز اسلام را در غرب و شرق عالم، گسترش دهند، اما عدم وجود نگاه استراتژیک در روابط دو کشور، این فرصت را نابود کرد.
آن شرایط ممکن است، امروز نیز بوجود آید. بدیهی است که تعلقات اسلامی در ایران بیشتر از ترکیه است. ترکیه کماکان با مسئله حجاب و لائیسیزم درگیر است و روابط خود با رژیم صهیونیستی را، حتی پس از حمله کماندوهای صهیونیست به کاروان آزادی و کشته شدن اتباع ترک، حفظ کرده است. ولی ایران صراحتا به پیاده سازی احکام اسلامی در کشور، اعتقاد دارد و در هیچ سطحی برقراری تماس، حتی بین ساده ترین شهروند خود با رژیم صهیونیستی را اجازه نمی دهد و کماکان اسراییل را به رسمیت نشناخته و بر از بین رفتن آن تاکید دارد. با این حال، به نظر می رسد باید از ترکیه حمایت کرد و تحولات پیرامون آن کشور را بویژه در برابر رژیم صهیونیستی با خوش بینی دنبال کرد،‌ زیرا:
1- ترکیه پذیرفته است که،‌ کشوری با اکثریت قاطع مسلمان، اجازه نمی¬یابد به عضویت اتحادیه اروپا درآید. لذا سعی می کند با چرخش از اروپا و سردادن شعار احیای امپراطوری عثمانی، جبهه مستقل و جدیدی به رهبریت خود و با عضویت کشورهای مسلمان مستقل شده از عثمانی تشکیل دهد. امپراطوری نوین عثمانی، فراتر از تحقق یا عدم تحقق، فرصتی برای اتحاد دوباره و ایجاد یکپارچگی بین ملتهای کشورهای اسلامی است که دو فایده برای ایران دارد. اول، سیاست ایران، در بازگشت به اسلام و تاسیس اتحادیه اسلامی را هموار می کند و با نزدیکتر شدن ترکیه به اسلام، ظرفیت اتحاد دو کشور و کشورهای دیگر را فراهم می کند. دوم اینکه، گرایش کشورها و برخی ملتهای اسلامی سنی مذهب به ترکیه، در واقع کمک به کمرنگ شدن و حذف وهابیت در جهان اسلام است. مطمئنا ترکیه با مشخصات فرهنگی، نیمه لائیک و مخلوطی از اهل تسنن و علوی مسلکان، در عین اعتقاد به عقلانیت و وحدت اسلامی، بهتر از وهابی مسلکانی هستند که به اسم اسلام، در حمله 22 روزه به غزه، مشارکت داشتند و در محاصره آن منطقه همراه رژیم صهیونیستی هستند. با لحاظ همه نگاههای بد بینانه، باید دید آیا حاضریم از اهل تسنن عرب بخواهیم به جای انتخاب اردوغان به عنوان قهرمان جهان اسلام، قهرمانهایی چون صدام و بن لادن را برگزینند؟!
2- ترکیه هر چه از رژیم صهیونیستی دور شود، به نفع جهان اسلام است. دور شدن ترکیه از رژیم صهیونیستی، تقویت جبهه ضد اسرائیلی است. مطمئنا اتحاد ایران و ترکیه، برای دشمنان اسلام خطرناک و برای دو کشور سودمند است. کما اینکه سودمندی این اتحاد برای ایرانیان، در جریان پرونده هسته ای و شکست غرب در فضاسازی روانی علیه ایران، و معرفی ایران بعنوان کشوری که از مذاکره فرار می کند، نزدیک و ملموس و مورد تایید است. فراتر از این می تون اظهار داشت، حضور خوب ترکیه، بین کشورهای مسلمان، بویژه اهل تسنن، کاتالیزوری برای حضور فعالتر و موثرتر ایران در صحنه جهان اسلام و عرصه بین الملل است. ترکیه با اعمال و رفتاری که انجام می دهد و سعی می کند مانند ایران، اسلامی و قاطع برخورد کند، نقش مبلغی را دارد که در میان اعراب سنی مذهب و در غیاب ایران، از خوبیهایی ایران می گوید. جهان اسلام، دو تئوری رقیب را در عرصه سیاست می بیند و باید یکی را انتخاب کند. یکی اسلام امامت و ولایت فقیه و دیگری اسلام وهابیت، پس چه بهتر که با پیوستن ترکیه به ایران و تئوری امامت، همه فرصتهای تبلیغاتی آن برای تئوری امامت صرف شود.
3- بهتر است بجای آنکه ترکیه را تهدید بشماریم و بیم آن را داشته باشیم که نسخه بدلی و کاذبی برای دورکردن ملتها از فرهنگ اصیل اسلام بدانیم، آن را تاهنگامیکه بر مدار خواست عمومی جهان اسلام حرکت می کند، قهرمان بدانیم و از آن نهراسیم. بدیهی است حتی در فرض بدبینانه برخی کارشناسان، اگر ترکیه بخواهد، حرکتی غیر اصیل انجام دهد، در دنیایی که رسانه ها اخبار را در ثانیه مخابره می کنند و منابع اطلاعاتی مردم بسیاری گسترده و توان خام کردن آنها کاهش یافته، ترکیه آن جایگاه را از دست خواهد داد.

وحید خاوه ای