خط امام (ره)

سال 1359 مرحوم بازرگان به مناسبت ۱۴ اسفند سالروز فوت مرحوم دکتر مصدق در حال ایراد سخنرانی بود که با شعارهای مرگ بر بازرگان و درود بر خمینی نیروهای موسوم به حزب‌اللهی و خط امامی آنروزها مواجه شد. بازرگان نیز در واکنش به این شعارها با حاضر جوابی خاص خود گفت:
"اگر شما حزب‌اللهی هستید ما سی‌ سال است که حزب‌اللهی هستیم و اگر شما سه سال است که خط امامی شدید، خط امام توی جیب من است!"
این جمله بازرگان آزردگی خاطر مرحوم آیت الله محمد صدوقی نماینده ولی فقیه و امام جمعه وقت یزد را فراهم ساخت، بنحویکه هشت ماه پس از این سخنرانی، وی در خلال دومین نامه انتقادی‌اش خطاب به شادروان بازرگان نوشت:" ..آيا مسخره نمودن خط امام در سخنراني كه «خط امام در جيب من است» اين همان شيوه سياستمدارانه قرآن‌ها سر نيزه كردن در مقابل قرآن ناطق براي منحرف ساختن اذهان عمومي از خط فكری و عملي امام محسوب نمي‌شود؟
مهندس بازرگان نیز در قسمتی از دومین نامه خود به آیت الله صدوقی در واکنش به این پرسش ایشان پاسخ داد:"بنده دروغی نگفتم. آن لحظه‌ای که اینها شعار می‌دادند دستخط نخست‌وزیری ام که به امضای امام رسیده بود توی جیبم بود، من هم گفتم خط امام توی جیب من است.
اما اکنون ضروریست به مولفه های خط امام نگاهی دوباره بیاندازیم و مواضع خویش را با آن مقایسه کنیم.
رهبر معظم انقلاب در مراسم بيست و يکمين سالگرد ارتحال حضرت امام خميني(ره) بهترين شاخص را براي صيانت از جهت گيري هاي اصلي انقلاب اسلامي خود امام(ره) و خط امام دانستند و فرمودند: “امام منهاي خط امام، آن امامي نيست که ملت ايران به نفس او، به هدايت او جانشان را کف دست گرفتند، فرزندانشان را به کام مرگ فرستادند، از جان و مالشان دريغ نکردند و بزرگترين حرکت قرن معاصر را در اين نقطه عالم به وجود آوردند.

امام راحل در دوران نهضت اسلامي و پس از پيروزي انقلاب اسلامي با نوشتار،گفتار و مواريث معنوي و سياسي خود خطوط اساسي و مرزهاي نظام جمهوري اسلامي ايران را مشخص کردند. امام خميني(ره) چه در زمان حيات پربرکت شان و چه در وصيتنامه سياسي- الهي شان به واضح ترين شکل ممکن ضمن تبيين هويت سياسي انقلاب اسلامي، چشم انداز مردمسالاري ديني را متصل به حکومت آخرين منجي بشريت، صاحب عصر والزمان ترسيم کردند و تنها راه اصلاح بشريت را تسليم در برابر حکومت الهي مي دانستند.

حضرت آيت الله خامنه اي در اجتماع ميليوني زائران حرم امام خميني(ره) به بازخواني اجزاي خط و منطق بنيان گذار کبير انقلاب اسلامي پرداختند که در ذيل به برخي از رئوس آن مي پردازيم.

1- اسلام ناب محمدي

مقام معظم رهبري اولين و اصلي ترين نقطه در مباني امام خميني(ره) را مسئله اسلام ناب محمدي دانستند. اسلام ناب محمدي يعني اسلام ظلم ستيز، اسلام عدالتخواه، اسلام مجاهد، اسلام طرفدار محرومان، اسلام مدافع حقوق پابرهنگان و رنجديدگان و مستضعفان. در مقابل اسلام ناب محمدي، اسلام آمريکايي قرار دارد.

سرخط نظام معرفتي امام خميني(ره) بازگشت به هويت و ارزشهاي اسلامي است. اين راه کلمه طيبه اي است، که به ملت ايران عظمت بخشيد و انقلاب اسلامي را به الگويي بي بديل و متکي بر فطرت خداجوي بشري تبديل کرد.


مبتني بر اين شاخص محتوا و اصول انقلاب چيزي به جز عدالتخواهي ، استقلال و آزادي به معناي حقيقي کلمه ، استکبار ستيزي و منفعل نشدن در مقابل دشمن ، مردم گرايي ، مستضعف نوازي و گرايش به طبقات محروم ، و پرهيز از اسراف و زندگي اشرافي گري و ... نيست. جمهوري اسلامي- به تعبير حضرت امام(ره) نه يک کلمه کم و نه يک کلمه زياد- رهاورد نهايي تفلسف فيلسوفان و تفقه فقيهان و تدبر سياستمداران مسلمان ايراني است که به يد بيضايي امام خميني(ره) در اين کشور محقق شد و امروز بيش از31 سال از عمر پر برکت آن مي گذرد. کساني که شعار جمهوري ايراني را در حوادث پس از انتخابات سال گذشته سر دادند در واقع با اصلي ترين نقطه در خط امام خميني مخالف هستند و در جبهه اسلام آمريکايي قرار دارند. به تعبير يکي از بزرگان اگر قرار بود جمهوري ايراني اين مملکت را به استقلال و پيروزي برساند زمان مصدق رسانده بود، تنها چيزي که ايران را سربلند و پيروز کرد اسلام و حسين بن علي(ع) است. قباله اين مملکت حسين بن علي است.

2 - جاذبه و دافعه امام خميني(ره)

مقام معظم رهبري در بازخواني خط امام خميني يکي ديگر از شاخص ها را مسئله جاذبه و دافعه امام عنوان کردند که طيف هاي عظيمي را در جرگه مجذوبين امام قرار داد و طيفهايي را نيز دفع کرد.
مبنا و معيار جاذبه و دافعه امام خميني (ره) مکتب اسلام بود و امام دشمني شخصي با کسي نداشت. به باور امام خميني(ره) تولي و تبري در عرصه سياست بايد تابع تفکر و مباني اسلامي باشد. رمز جاذبه و دافعه امام خميني اين بود که در خط امام(ره) سياست عين ديانت است و نوعي عبادت و مايه تقرب به ذات اقدس الله محسوب مي شود. ايشان اساس برنامه خود را در تربيت انسان ها بر “ايمان به خدا و اطاعت از او” پايه گذاري نموده بودند. و همين موضوع باعث شد که بسياري شيفته وي و برخي نيز مغضوب ايشان قرار گيرند. امام خميني(ره) سياست را اين گونه تعريف مي کنند:”سياست اين است که جامعه را هدايت کند و راه ببرد؛ تمام اين مصالح جامعه را در نظر بگيرد و اينها را هدايت کند به طرف آن چيزي که صلاح شان است، صلاح ملت است، صلاح افراد است و اين مختص انبياء و اوليا است و ديگران اين سياست را نمي توانند اداره کنند، اين مختص انبياء و اولياء است و به تبع آن علماي بيدار اسلام.”

3 - محاسبات معنوي و الهي

يکي ديگر از شاخص هاي خط امام خميني(ره) مسئله محاسبات معنوي و الهي است. امام خميني به اصل اساسي “ان تنصرواالله ينصرکم و يثبت اقدامکم” ايمان داشت و همين اصل رمز ماندگاري انقلاب اسلامي و خط نوراني امام راحل است
به تعبير مقام معظم رهبري “امام به وعده الهي اطمينان داشت. ما براي خدا مجاهدت مي کنيم، قدم براي خدا برمي داريم، همه تلاش خودمان را به ميدان مي آوريم؛ نتيجه را خداي متعال - آنچنان که وعده فرموده است - تحقق خواهد داد. ما براي تکليف کار مي کنيم؛ اما خداي متعال بر همين عمل براي تکليف، بهترين نتيجه را به ما خواهد داد. اين يکي از خصوصيات مشي امام و خط امام است. راه انقلاب، صراط مستقيم انقلاب اين است.” پيروزي مومنان قطعي است و اراده الهي قطعي است. اين وعده خداست و کدام وعده صادق تر و صائب تر از وعده الهي است.

4 - رعايت تقوا در کليه امور

امام خميني علاوه بر مسائل شخصي در موضوعات سياسي و اجتماعي نيز تقوا داشت. تقواي سياسي حلقه گمشده اي درساحت سياست عصر حاضر است که هرآن کس آن رابيابد از شدائد برون شود وخداونديک نوع آساني در کار اوقراردهد. “ومن يتق الله يجعل له مخرجا... ومن يتق الله يجعل له من امره يسرا”( سوره طلاق آيات2 و4) پرهيزکاري در سياست يعني خداترسي درسياست ومراقبت از گفتار وکردار ودر نهايت صيانت الهي از جميع شئون رفتار سياسي.
بسياري از مشکلات جوامع بشري در چند قرن گذشته به دليل بي تقوايي و آزمندي رهبران اجتماعي و سياسي بوده که کسب قدرت را هدف اصلي و غايي خود در سياست ورزي قلمداد کردند و مي کنند. امام راحل عظيم الشان در همه دقايق زندگي پربرکت خويش، فقط درصدد جلب رضايت پروردگار بودند و هيچ وقت سياست را ترجمه به قدرت طلبي ننمودند. رعايت تقواي سياسي و اجتماعي در کليه امور يکي از صحنه هاي شورانگيز حيات پر برکت بنيانگذار انقلاب اسلامي است.

5 - باورمندي به نقش مردم

مقام معظم رهبري در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خميني(ره) يکي ديگر از خطوط اصلي خط امام را باورمندي ايشان به نقش مردم دانستند. مردمسالاري ديني يک نوآوري سياسي توسط امام خميني است که در آن تعريف جديدي از جمهوريت و اساسا مفهوم حاکم و فرمانبردارارائه شده که متکي بر مباني انديشه سياسي اسلام است. در نظام اسلامي بين حاکم و مردم فاصله اي نيست و ولايت، اقتدار همراه با برادري و رفاقت است. در مردمسالاري ديني مردم ولي نعمتان مسئولان هستند و حاکمان مي بايد خدمتگزاران مردم باشند. در واقع در مشارکت عمومي دو عنصر مشارکت يعني مشارکت کننده و موضوع مشارکت هردو جايگاه ويژه خود را دارند و مردم به عنوان مشارکت کنندگان، ولي نعمتان موضوع مشارکت يعني حکومت ديني هستند و دو فاکتور مشروعيت و مقبوليت همپاي هم باعث پويايي مردمسالاري ديني مي باشند.


بنيانگذار کبير انقلاب اسلامي در يکي از بيانات خود مي فرمايند: “ما مي خواهيم اسلام و حکومت اسلام را به نحوي که شبيه صدر اسلام باشد اجرا کنيم تا غرب معني درست دموکراسي را به آن حدي که هست بفهمد تا تفاوت ميان دموکراسي موجود در اسلام و دموکراسي اصطلاحي مورد ادعاي دولت ها آشکار شود”.

اما در مقابل جمهوري اسلامي حقيقي که ميراث ناب و گرانبهاي امام خميني(ره) است دشمن در صدد است با کپي برداري از شعارهاي انقلاب و به حاشيه راندن منطق امام خميني(ره) به تعبير مقام معظم رهبري يک “جمهوري اسلامي تقلبي” را علم کند که چيزي از سيرت مبارک نظام اسلامي به ارث نبرده است. تنها صورتي بي محتوا و متمايل به زرق و برق نظام هاي سکولار است.

6 - جهاني بودن نهضت امام خميني(ره)

مقام معظم رهبري فرمودند:”امام نهضت را جهاني مي دانست و اين انقلاب را متعلق به همه ملتهاي مسلمان، بلکه غير مسلمان معرفي مي کرد. امام از اين ابايي نداشت. اين غير از دخالت در امور کشورهاست، که ما نمي کنيم؛ اين غير از صادر کردن انقلاب به سبک استعمارگران ديروز است، که ما اين کار را نمي کنيم، اهلش نيستيم؛ اين معنايش اين است که بوي خوش اين پديده رحماني بايد در دنيا پراکنده شود، ملتها بفهمند که وظيفه شان چيست، ملتهاي مسلمان بدانند که هويتشان چگونه است و کجاست. ”
انقلاب اسلامي هر چند در خطوط مرزي ايران اتفاق افتاد اما تار و پود و بافت روحاني آن بر مفهوم امت اسلامي استوار بود.امام خميني (ره) رهبرکبير انقلاب اسلامي نيز اگرچه بر صيانت از ملت و نه ملي گرايي تاکيد مي فرمودند اما اصالت را به مفهوم امت اسلامي مي دادند. با پيروزي انقلاب اسلامي و تشديد و تشجيع روحيه همگرايي بين ملتهاي مسلمان جهان که نتيجه فاصله گرفتن از رويکردهاي ناسيوناليستي و بلوغ سياسي جوامع مسلمان ، افزايش ارتباطات بين فرهنگي در عصر ارتباطات و ديالوگ غرض ورزانه غرب در تخاطب مستقيم با جهان اسلام بود مفهوم امت اسلامي بارور شد که اولين ثمرات آن در مقاومت فلسطين، پيروزي حزب الله لبنان بر صهيونيسم، استکبار ستيزي در عراق و افغانستان، فراگير شدن موج اسلام خواهي در کشورهاي منطقه و بويژه در ميان جوانان و روشنفکران، پيشرفت هاي علمي و فناوري در ايران اسلامي و ساير کشورهاي مسلمان،احساس هويت و تشخص در اقليتهاي مسلمان در بيشتر کشورهاي غربي و... مي توان مشاهد کرد.

7 - حال کنوني اشخاص

امام خميني(ره) بارها فرمودند قضاوت در مورد اشخاص بايد با معيار حال کنوني اشخاص باشد. گذشته اشخاص، مورد توجه نيست. مقام معظم رهبري در نمازجمعه14 خرداد تهران با اشاره به طلحه و زبير هاي زمان،ملاک قضاوت حضرت امام را در مورد اشخاص حال کنوني آنها عنوان کردند و فرمودند: “بعضي ها با امام از پاريس در هواپيما بودند و آمدند ايران؛ اما در زمان امام به خاطر خيانت اعدام شدند! بعضي ها از دوراني که امام در نجف بود و بعد که به پاريس رفت، با ايشان ارتباط داشتند، در اول انقلاب هم مورد توجه امام قرار گرفتند؛ اما بعد رفتار اينها، موضعگيري هاي اينها موجب شد که امام اينها را طرد کرد، از خودش دور کرد. ميزان، وضعي است که امروز بنده دارم. اگر خداي نکرده نفس اماره و شيطان، راه را در مقابل من منحرف کردند، قضاوت چيز ديگري خواهد بود. مبناي نظام اسلامي اين است و امام اين جوري عمل کرد.”
عده اي امروز به اسم خط امامي سابق با تمام اجزا و سلول هاي منطق امام خميني (ره) مخالفت مي کنند و منطق امام را متعلق به دهه60 مي دانند. اما آيا مي توان اين افراد را به خاطر سوابق و يا انتسابشان وفادار به خط امام دانست؟
در تکمله اين نوشتار بايد گفت جمهوري اسلامي ايران مانند هر نظام سياسي ديگري داراي صورت و سيرتي است. تجريد صورت و سيرت اين نظام نقطه عزيمت زوال و انطباق آن مايه کمال جامعه اسلامي است. حرکت متعالي نظام اسلامي بسته به تحقق شرايطي است که بخشي از آنها صورت رسمي و سخت افزاري نظام اسلامي را تشکيل مي دهد و در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران احصاء شده اما شرط لازم، ولي غير کافي است. شق مهمتر و بنيادي تر اين حرکت بنيادي وجوه نرم افزاري و به تعبيري سيرت نظام اسلامي است که در واقع همان جهت گيري هاي فکري، منطق امام خميني(ره)، شاخص هاي اصلي و شعارهاي بنيادين انقلاب است.

حسن بیک محمدلو