گذری بر فاصله ها

بسم الله الرحمن الرحیم

شبکه سه ی تلویزیون این شبها با پخش سریال « فاصله ها » مخاطب وسیعی را به خود اختصاص داده است؛ سریالی با موضوع اصلی جوانان و مشکلاتشان.
پرداختن به این موضوعات در جامعه ی ما که به دلایل بسیار - از کم کاری متولیان فرهنگی و آموزشی گرفته تا مشکلات اقتصادی و سیاسی – در شرایط نا متعادل فرهنگی به سر می برد، بسیار مهم و ضروری است. چراکه وقتی جامعه از پیش برای مواجهه با برخی مسائل واکسینه نشده باشد، باید به درمان اهمیت بیشتری بدهیم؛ هرچند که ممکن است بر عده ای کار از کار گذشته باشد و تلاش ما بی اثر.
اما مورد اشاره ی نگارنده در این مجال، شیوه ی پرداختن به این موضوعات است. اینکه برای جذب و جلب اعتماد مخاطب چگونه باید رفتار کرد؟ در روزگار کم حوصلگی خریداران، فروشنده ی کالایی ارزشمند چه کند تا رقیبانش مشتری او را نربایند و کالای خوش منظر خود را به او نفروشند؟
پاسخ این سوال، رمز پیروزی در این میدان است.
بیان هنرمندانه، اکسیر مورد نیاز برای شفابخش بودن هر محصول فرهنگی است. اگر مطلبی هنرمندانه بیان شود، علاوه بر پذیرش در زمان عرضه، همواره در ذهن مخاطب ماندگار و برای او  قابل استفاده خواهد بود.
 هرچند صاحبان محصولات مروج فرهنگ بیگانه - و گاه ضد فرهنگ –  نیز از همین اکسیر برای جادوی مردمان سود میبرند.
ویژگی بارز و شاخص محصولات هنری اعم از انواع گوناگون آن، مستور و پنهان بودن مفهوم مورد نظر هنرمند در قالبی زیبا و جذاب است بگونه ای که نیازمند آن باشد که مخاطب با تلاش و تفکر بدان دسترسی پیدا نماید. این کنکاش موجب چشیدن شیرینی دریافت علاوه بر زیبایی ظاهری خواهد شد و ناگفته پیداست که اینگونه دریافت اثرگذارتر است از زمانی که بی زحمت حاصل شده باشد. البته باید توجه داشت که میزان « نیاز به تفکر » می بایست متناسب با توده ی مخاطبان هدف آن محصول باشد و به قدری از حد نگذرد که عملا مخاطب را  پشیمان و فراری کند؛ اما در هر حال این تفکر - با کم و زیاد آن - باید وجود داشته باشد.
در طرف مقابل اگر بیان یک موضوع، عجولانه و بدون پرداخت مناسب صورت گیرد، نه کسی را جذب خواهد کرد و نه قادر خواهد بود فکر و نگرش او را جهت دهی کند.
سریالهای تلویزیونی با سطح بسیار گسترده ی مخاطب بالقوه، از این قاعده مستثنی نیستند و نباید اینطور پنداشته شود که هرچه تلویزیون نمایش دهد مخاطب خواهد دید و تاثیر خواهد پذیرفت. دیگر زمانه ای نیست که تنها یک رسانه ی فارسی زبان وجود داشته باشد و جبر زبان، مردم را پای گیرنده بنشاند؛ یا انتظار داشت خانواده هایی که هنوز راه تسلــط غرب و شرق را بر پشت بام خانه شان نگشوده اند و هنوز به دیدن سریالهای زیرنویس دار روی نیاورده اند، آنقدر چشم و گوش بسته باشند که سخنان تک بعدی و انشاءگونه را بپذیرند و باور کنند. تهیه کنندگان دیگر نباید دلخوش به تقدیر و تشکر های پایان پخش یک سریال در نشستی صمیمی با حضور رئیس رسانه ی ملی باشند!  
 آنچه در برخی تولیدات سیما در عرصه های گوناگون و از جمله در قسمت هایی از سریال فاصله ها دیده میشود همین عدم توجه به نحوه ی بیان موضوع و به عبارتی دیگر بسیار رو و گل درشت سخن گفتن است. البته ساده انگارانه ترین راه برای هدایت افکار جوانان این است که چند شخصیت نمادین را با مقدار بسیار زیادی جملات ناصحانه به همراه چاشنی جذاب عشق دختر و پسر بار گذاشت و منتظر جوشیدن تفکرات سالم در ذهن مخاطب و اصلاح تمام انحرافات بود.
اصولا با بیان عاری از ظرافت و بدون داستان پردازی نمیشود انتظار ایجاد هیچ نوع تفکری را داشت؛ چه تفکر صحیح و چه ناصحیح.
در سریال مد نظر نیز گاه مفاهیم مورد نظر تهیه کنندگان، بدون در نظر گرفتن قالبهای مناسب و مستقیما در دیالوگ ها بیان می شود. حال آنکه شیوه ی بهتر، بیان با زبان اشاره و در بطن داستان است بطوریکه تماشاگر در پایان بدون اینکه خود را در معرض پیامهای مستقیم اخلاقی دیده باشد نتیجه مورد نظر را برداشت کند.
برای مثال برحذر داشتن جوانان از ربا و مشکلات ناشی از آن نکته ی مناسبی است اما سخنرانی حاج رضا در این زمینه در فیلم نمیگنجد. یا توجه دادن به نماز به این شکل که سعید قبل از رسیدن دوستش (بیتا) به محل قرار، تصمیم میگیرد یک نمازی هم بخواند اثر گذاری چندانی نخواهد داشت. یا چرا سعید که در هیچ جای فیلم نقش پسری پاستوریزه را ندارد و با رابطه داشتن با ساسان همقطار او محسوب میشود، در مقابل تمام حیله ها فریب میخورد؟ و یا ندامت پدر بیتا از کوتاهی در حق فرزندش به شیوه ای غیر از بیان مستقیم در یک جمله گفته شود و...
به نظر میرسد رفع اینگونه نواقص که بیشتر نشات گرفته از داستان و فیلمنامه است، با تامل و تدبر بیشتر در پیش تولید مجموعه ها و پرهیز از شتابزدگی در ارائه ی آثار، مرتفع خواهد شد و رسانه ی ملی را بعنوان فراگیرترین رسانه ی جمهوری اسلامی در داخل و خارج از کشور موفق تر خواهد نمود.
   
مجید افشار