آرشیو نسخه های rss پیوندها تماس با ما درباره ما
مفیدنیوز
اَللّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَعَلى آبائِهِ في هذِهِ السّاعَةِ وَفي كُلِّ ساعَةٍ وَلِيّاً وَحافِظاً وَقائِداً وَناصِراً وَدَليلاً وَعَيْناً حَتّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَتُمَتِّعَهُ فيها طَويلا                                                                           
صفحه اصلی | سیاسی | اجتماعی | فضای مجازی | اقتصادی | فرهنگ و هنر | معارف اسلامی | حماسه و مقاوت | ورزشی | بین الملل | علم و فناوری | تاریخ جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ rss
نسخه چاپی ارسال
دفتر مقام معظم رهبری
پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله نوری همدانی
پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی
سایت اینترنتی حجه الاسلام والمسلمین جاودان
استاد قاسمیان
حجت الاسلام آقاتهرانی
پاتوق كتاب
شناخت رهبری
عصر شیعه
پایگاه وبلاگ نویسان ارزشی
صدای شیعه
عمارنامه
شبکه خبری قم
آيا سرنوشت، قابل تغيير است؟

آيا سرنوشت، قابل تغيير است؟


کیهان


علي جواهردهي
واژگاني چون سرنوشت، شانس، بخت و جبر در ميان مردم بسيار به كار مي رود؛ زيرا اين گونه، رفتار و بازتاب هاي آن را توجيه مي كنند و دل هاي خود را تسكين مي دهند. هرگاه با بدبياري روبرو مي شوند يا به زندگي خفت باري تن مي دهند و يا گرفتار موادمخدر شده و به فلاكت و بدبختي مي افتند، آن را به سرنوشت و بخت بد خودشان نسبت مي دهند؛ و هنگامي كه از آنان خواسته مي شود تا كاري كنند و به زندگي خود ساماني دهند و از بدبختي رهايي يابند و تغييري را ايجاد كنند، مي گويند: مگر مي شود سرنوشت را تغيير داد؟
نويسنده در اين مطلب با مراجعه به آموزه هاي قرآني بر آن است تا امكان تغيير سرنوشت و چگونگي آن را تحليل و تبيين نمايد.
چيستي قضا و قدر
يكي از مهم ترين مباحث اسلامي، مسئله قضا و قدر است؛ چرا كه تأثير بسيار شگرفي در رفتار آدمي در زندگي دنيوي دارد. فهم درست و پذيرش اين مسئله در حوزه بينشي و نگرشي آدمي موجب مي شود تا زندگي انسان دگرگون شود و سبك زندگي جديدي براي او رقم بخورد. مسايلي چون جبر و اختيار نيز ارتباط تنگاتنگي با اين مسئله دارد؛ بنابراين، مي توان گفت كه بسياري از رفتارهاي ما تحت تأثير بينش و نگرش ما نسبت به قضا و قدر قرار مي گيرد.
قضا، در لغت به معناي حكم (ترتيب العين، خليل بن احمد الفراهيدي، ج 3، ص 1490، «قضي»؛ لسان العرب، ابن منظور، ج 11، ص 209، «قضي») و نيز به معناي تمام كردن كار آمده است. قضاي منسوب به خداوند، اخص از «قدر» است. (مفردات الفاظ قرآن كريم، راغب اصفهاني، ص 674، «قضي») و از آنجا كه پديده ها در وجود و تحقق، مستند به خداوند متعال هستند، اگر خداوند، تحقق پديده را اراده كند و علل و شرايط آن تمام شود و راهي براي پديده باقي نماند مگر موجود شدن به تعيين الهي و از دايره ترديد و ابهام خارج شود، اين اراده، قضاي الهي ناميده مي شود.
قضا، هم در دايره تكوين است و هم در دايره تشريع. از نظر فلسفي نيز قضا خروج از ترديد و ابهام و ضروري شدن وجود از ناحيه علت تامه مي باشد كه واجب تعالي است؛ زيرا مقصود از قضا تمام شدن امر و تعيين و تعين پيدا كردن است.
علامه طباطبائي مي فرمايد: قدر، مقدر را حتمي نمي كند و احتمال عدم وقوع دارد، اما هنگامي كه مورد قضا واقع شد، چاره اي جز وجود و تحقق ندارد. (الميزان، علامه طباطبايي، ج 13، ص 72- 75) در آيات قرآني واژه هاي «امر»، «كلمه»، «كتاب»، «قضي» و مشتقات آنها براي بيان اين مفهوم استفاده شده است.
اما قدر در لغت به معناي بيان كميت شيء (مفردات الفاظ قرآن كريم، ص 658 «قدر») مقدار و اندازه چيزي به حسب وزن يا به حسب زمان و مكان، اندازه نمودن، فرمان دادن، حكم كردن، محدود ساختن حوادث و اشياء به علل مادي و شرايط زماني و مكاني (نثر طوبي، علامه شعراني، ص 288) آمده است.
قدر در اصطلاح، اندازه اشياء و تعيين حدود وجودي آنها است؛ (الميزان، طباطبايي، ج 19، ص 90) به بيان ديگر، تقدير امري از ناحيه خداوند، قرار دادن آن به اندازه و مقداري است كه حكمت اقتضا مي كند. (مجمع البيان، طبرسي، ج 9- 10، ص 785) در آيات قرآني از واژه هاي «اجل»، «كتب»، مشتقات «قدر» و بعضي عبارات ديگر براي بيان مفهوم قدر استفاده شده است.
بنابراين، گام نخست در تحقق هر چيزي تقدير الهي و سپس قضا و پس از آن امضاي الهي است. اگر چيزي در مرحله قضا قرار گرفت، بي هيچ شك و ترديدي تحقق خواهد يافت، اما در مقام تقدير قابل تغيير است.
خداوند در آياتي از جمله 22 و 23 سوره حديد از امكان تغيير قدر سخن به ميان آورده و آن را مستند به رفتار و عملكرد مردم دانسته است. همچنين در آيات 21 تا 26 سوره مائده از قابليت تغيير مقدرات الهي با تغيير عملكرد مردم و امت سخن به ميان آمده است.
در حقيقت در اين آيات سخن از امكان تغيير در مقدرات الهي است، اما در عين حال تاكيد شده كه اين تغيير مقدرات تنها در سايه تغيير رفتار و عملكرد مردم و امت ها امكان پذير است. از اين رو درخواست انسان براي تغيير مقدرات بي آنكه تغييري در رفتار و عملكرد صورت گيرد، درخواستي نادرست شمرده شده است. (نساء، آيه 77؛ ابراهيم، آيه 44؛ منافقون، آيه 10)
البته از آيه 10 سوره ابراهيم و نيز 2 تا 4 سوره نوح چنين استنباط مي شود كه يكي از راه هاي تغيير تقدير و مقدرات الهي، درخواست هاي پيامبران و اجابت آن از سوي خداوند است؛ اما بايد دانست كه آنچه به عنوان عامل اصلي تغيير در مقدرات الهي مي شود، تغيير رفتار و عملكرد خود مردم است؛ از اين رو خداوند به مردم هشدار مي دهد كه حتي اگر پيامبر(ص) نيز بخواهد، تغييري در مقدرات امت ها و ملت ها پديد نخواهد آمد. (يونس، آيات 48 تا 50)
به هر حال، تغيير در سرنوشت و مقدرات زماني خواهد بود كه انسان ها رفتارهاي خويش را اصلاح و تغيير دهند و براساس نظام احسن الهي عمل و حركت نمايند. اگر بندگان رفتارهاي خويش را تغيير داده و اصلاح نمايند، مقدرات الهي نيز تغيير مي يابد و مسايل و حركت هستي به نفع آنان رقم مي خورد.
بنابراين، هرگونه تغيير از مثبت به منفي و از منفي به مثبت در عملكردها و رفتار آدمي، موجب تغيير در سرنوشت و تقدير اوست؛ پس اگر رفتار منفي اصلاح شود، از بدبختي مي رهد؛ چنانكه اگر رفتار مثبت به منفي تبديل گردد، گرفتار بدبختي مي شود. اين همان تغييري است كه در آيات قرآني به آن اشاره شده است.
به سخن ديگر، هرگونه تغيير در تقدير و سرنوشت بشر، منوط به تغيير در رفتار آدمي است. مشيت الهي بر اين قرار گرفته است كه اگر مردم رفتار و عملكرد خويش را تغيير دهند، تقدير و سرنوشت آنان نيز تغيير مي يابد. (رعد، آيات 38 و 39)
اما اگر مشيت الهي از مقام تقدير به مقام قضا برسد، ديگر قابل بازگشت نيست؛ چرا كه قضاي الهي حتمي و قطعي است و تبديل و تحويل و تغييري در آن راه نمي يابد. (رعد، آيات 38 تا 41؛ الميزان، ج11، ص 374)
خداوند در آيات بسياري از حتمي و غيرقابل تغيير بودن قضاي خود خبر داده است. در آياتي از جمله 117 سوره بقره و 47 و 59 و 154 سوره آل عمران و آيات ديگر قرآن، قضاي خداوند، امري غيرقابل تغيير و تخلف ناپذير در وقوع معرفي شده است. بنابراين، در مقام قضا هرگز تغييري رخ نخواهد داد و آنچه قضاي آن صادر شده، بي هيچ ترديدي وقوع خواهد يافت.
مقام محو و اثبات
يكي از اصطلاحات قرآني و روايي، محو و اثبات است. اين اصطلاح هم ارتباط تنگاتنگي با مسئله تقدير و سرنوشت دارد؛ زيرا اين اصطلاح بيانگر امكان تغيير در مقام تقدير است.
محو در لغت به معناي برطرف كردن اثر، پاك كردن نوشته و نقش و از ميان بردن آن است. اثبات نيز به معناي ثابت گردانيدن و ضدسلب آمده است. (مفردات الفاظ قرآن كريم، ص 762 و 171؛ لسان العرب، ج13، ص 43)
در قرآن محو در مقابل اثبات و هر دو در كنار ام الكتاب قرار گرفته است. (رعد، آيه 39)
از واژه محو و اثبات به لوح محو و اثبات و از ام الكتاب به لوح محفوظ نيز ياد شده و گفته شده كه آنچه در لوح محو و اثبات ثبت است، قابل تغيير بوده و ممكن است تغيير يافته و محو گردد؛ اما آنچه در لوح محفوظ آمده غيرقابل تغيير است. البته حكم محو و اثبات، بر همه حوادث عالم عموميت دارد. (الميزان، ج11، ص 375)
براساس آموزه هاي قرآني، تقديرهاي پيشين الهي براساس مشيت او، قابل محو و اثبات و تغيير و تحول است. (رعد، آيه 39) از آيه 24 سوره شوري نيز بر مي آيد كه سنت محو و اثبات يك سنت دايمي و قانون حاكم بر هستي است. اين بدان معناست كه سرنوشت هر انسان و امتي در جهان تا زماني كه در لوح محو و اثبات است، قابل تغيير است و شخص مي تواند با تغيير رفتار و عملكردش آن را تغيير دهد.
از پيامبر اكرم(ص) روايت شده كه محو و اثبات و ام الكتاب دو كتاب است: يكي كتابي غير از ام الكتاب كه خداوند هر آنچه را بخواهد از آن محو مي كند و آنچه را بخواهد در آن ايجاد مي كند؛ و ديگري ام الكتاب كه چيزي در آن تغيير داده نمي شود. (مجمع البيان، ج5 و 6، ص 458؛ تفسير نورالثقلين، ج2، ص517، حديث 184)
بنابراين مي توان گفت كه تفاوت كتاب محو و اثبات با ام الكتاب در همان تفاوتي است كه ميان قدر و قضا است. آنچه در كتاب محو و اثبات نوشته مي شود مانند قدر الهي است كه قابل تغيير مي باشد و آنچه در ام الكتاب است همانند قضاي الهي مي باشد كه قابل تغيير نيست.
منشا آنچه دو كتاب محو و اثبات و ام الكتاب، مشيت الهي است؛ چنانكه منشا قضا و قدر الهي نيز مشيت الهي است. به اين معنا كه مشيت و اراده الهي اقتضاي آن را دارد كه در يك مرحله امري قابل تغيير باشد ولي در مرحله ديگر قابل تغيير نباشد؛ چنان كه امور هستي به دو دسته ثابت و متغير دسته بندي مي شود؛ چرا كه برخي از امور در هستي قابل تغيير هستند ولي برخي ديگر امور ثابتي مي باشند كه تغييري در آن راه نمي يابد. از جمله امور ثابت در هستي مي توان به سنت هاي الهي حاكم بر هستي اشاره كرد كه قابل تغيير و تبديل و تحول نيست و مي توان آن را همان اموري دانست كه در ام الكتاب است. مشيت الهي اقتضاي اين را داشته كه اين دسته امور ثابت و بي تغيير و تبديل و تحويل باشند، در حالي مشيت الهي در امور ديگر تغيير را اقتضا مي كند. (رعد، آيه 39، شوري، آيه 24)
زمان تغيير تقدير و سرنوشت
چنان كه گفته شد، هر انساني مي تواند با تغيير در رفتار و عملكرد خود، سرنوشت و تقدير خويش را تغيير دهد و از خوشبختي به بدبختي يا از بدبختي به خوشبختي تبديل و تغيير دهد.
در حقيقت يكي از سنت هاي الهي اين است كه سرنوشت و تقدير هر انساني به دست خود قابل تغيير باشد. بر اين اساس، رفتارها و كارهاي خوب و بد ما در تغيير سرنوشت ما تاثير مستقيم و شگرفي دارد و مي تواند سعادت را به شقاوت و يا شقاوت را به سعادت تبديل كند.
زمان اين تغيير در هر سال در شب قدر اتفاق مي افتد. به اين معنا كه هر ساله در شب قدر هر انساني با رفتاري كه در طول سال در پيش گرفته، سرنوشت سال آينده خود را تغيير مي دهد. در حقيقت شب قدر همانند يك تبديل گر و تغييردهنده عمل مي كند. كساني كه در طول سال، عملكرد و رفتار خوب و اصلاحي داشتند، در شب قدر سرنوشت ديگري را براي خود رقم مي زنند و خوشبختي را براي سال آينده خود مي نويسند.
از امام صادق(ع) روايت شده است زماني كه شب قدر فرا رسد، فرشتگان، روح و نويسندگان الهي به آسمان دنيا فرود مي آيند. پس آنان مي نويسند آنچه را كه در آن سال از قضاي الهي باشد. پس زماني كه خداوند اراده كند، چيزي را مقدم يا موخر سازد، يا آن را بكاهد يا بر آن بيفزايد، امر مي كند كه محو كنند آنچه را او بخواهد، سپس محقق مي سازد آنچه را اراده كرده است. (تفسير قمي، ج1، ص366؛ تفسير نورالثقلين، ج2، ص515، حديث 174)
بنابراين، در شب قدر به اقتضاي رفتار و عملكرد آدمي قدر و سرنوشت جديدي رقم مي خورد و هر كسي كه خود را اصلاح كرد، در سال ديگر قضاي ديگري براي خود خواهد داشت و كارهاي وي به راه خواهد بود و از مصيبت و بلا رهايي مي يابد.
در شب قدر كاري كه انجام مي گيرد مانند از ميان رفتن تاريكي شب با آمدن روشنايي روز است و يا مانند محو روز و آمدن تاريكي شب خواهد بود. اين بستگي به عمل و رفتار آدمي دارد كه چگونه سرنوشت خويش را تغيير مي دهد.
احاطه علمي خداوند در اين تغيير سرنوشت و قضا و قدر تأثير به سزايي دارد؛ چرا كه خداوند به حكم علم خويش جهان را مديريت مي كند و سرنوشت ها را تقدير و يا قضا و امضا مي كند. البته انسان ها به سبب عدم احاطه علمي به هستي، درك درستي از مسئله محو و اثبات و قضا و قدر ندارند؛ همين عدم احاطه علمي و آگاه نبودن به زيربناي قوانين اثبات و محو است كه بسياري را سرگردان مي كند؛ اما كساني كه از طريق آموزه هاي وحياني به حقيقت قوانين و سنت هاي الهي در قضا و قدر و محو و اثبات آشنا هستند و ايمان مي آورند، رفتار درستي را در پيش مي گيرند و سبك زندگي خود را تغيير مي دهند.
اين دسته از افراد مؤمن به سبب ايمان و آگاهي به احاطه علمي خداوند و حكمت و علم او، هرگاه با مشكل و مصيبتي مواجه شوند، نخستين كاري كه انجام مي دهند، استغفار از خداوند و سپس بازبيني عملكرد و رفتار براساس موازين اسلامي و اخلاقي است تا به تغيير آن اقدام كرده و زمينه را براي تغيير قدر و سرنوشت خود فراهم آورند.
چگونگي مواجه شدن با تقدير و قضا
انساني كه گرفتار قضاي الهي شده مي بايست صبر پيشه كند، زيرا قضاي الهي تغييرناپذير است. پس صبر به او كمك مي كند تا از آن مشكل و مصيبت بگذرد بي آنكه تحت تأثيرات منفي آن قرار گيرد و از دين و ايمان خارج شود. (طور، آيه 48، قلم، آيه 48، انسان، آيه 24)
هر مصيبتي كه بر آدمي وارد مي شود در كتاب محو و اثبات نوشته شده و مقدر گرديده است؛ پس تنها با تغيير رفتار مي توان آن را تغيير داد. اما اگر به مقام قضا درآيد ديگر تغييرناپذير است و مي بايست بر قضاي موجود صبر كرد و براي آينده و رهايي از آن با تغيير رفتار و عملكرد چاره انديشي نمود. (حديد، آيه22 و آيات ديگر)
به سخن ديگر، مي توان با تقدير الهي و مقدراتي كه در زندگي انسان نوشته شده، با تغيير عملكرد و رفتار، كاري كرد كه آن تقدير تغيير يابد، ولي با قضاي الهي نمي توان جز با صبر و شكيبايي كنار آمد.
البته اين بدان معنا نيست كه در برابر قضاي الهي بيكار بنشينيم، بلكه مي بايست با استغفار و تغيير عملكرد و صدقه و انفاق و امور ديگري كه در آيات و روايات بيان شده، اقداماتي را انجام دهيم كه اين حكم تخفيف يافته يا در آينده برداشته شده و تغيير يابد.
بنابراين، هر انساني مي تواند با تغيير رفتارهاي خود حتي قضاي الهي را نيز مديريت كند، هر چند كه اين حكم، قطعي و غيرقابل تغيير مي باشد و بلايي كه فرود آمده را نمي توان برطرف كرد و تغيير داد، ولي مي توان نسبت به آينده آن را تغيير داد و از آثار و تبعات آن فرو كاست.
به طور كلي در مسئله مقدرات دست انسان بسيار باز است و هر انساني مي تواند با اصلاح رفتار و عملكرد خويش در طول سال، مقدرات خود را در كتاب محو و اثبات تغيير دهد و زندگي بهتري را براي خود رقم زند.



نام(اختیاری):
ایمیل(اختیاری):
عدد مقابل را در کادر وارد کنید:
متن:

کانال تلگرام مفیدنیوز
کلیه حقوق محفوظ است. نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع ميباشد.