گزارش اتمي يا سياسي؟

برگزاري پنجاه و پنجمين جلسه سالانه كنفرانس عمومي آژانس بين المللي انرژي اتمي و شصت و ششمين اجلاس عمومي سازمان ملل متحد مهمترين تحولات سياسي بين المللي آخرين روزهاي تابستان سال جاري بودند. تحولاتي كه بستر رويدادها و رخدادهاي زيادي بودند. درميان همه اين رويدادها، پرونده هسته اي ايران نيز طبق سنت چند سال اخير مطرح بود؛ پرونده اي كه درماه اخير با گزارش سنتي مديركل آژانس بين المللي انرژي هسته اي، اظهار نظرهاي مقامات غربي و ايراني و مهمتر از همه دستاوردهاي جديد هسته اي جمهوري اسلامي و راه اندازي اوليه نيروگاه بوشهر با قدرت حدود 60 مگاوات به شبكه سراسري همچنان مورد توجه رسانه ها و افكار عمومي قرار داشت.
گزارش هسته اي سياسي
مديركل آژانس بين المللي انرژي هسته اي اخيراً آخرين گزارش فصلي خود درسال 2011 درباره فعاليت هاي هسته اي ايران را در 9صفحه و 52 بند دراختيار 53 كشور عضو شوراي حكام آژانس قرار داد. يوكيا آمانو در بخش B و بند 7گزارش خود درباره تاسيسات اعلام شده تحت موافقتنامه پادمان اعلام مي كند كه ايران تحت موافقتنامه پادمان 15تاسيسات هسته اي و 9 مكان خارج از تاسيسات را كه مواد هسته اي به طور معمول در آنجا استفاده مي شود به آژانس اعلام نموده است، اما درادامه با قيد اينكه برخي از تاسيسات برخلاف قطعنامه هاي شوراي حكام و شوراي امنيت است فضاي سايه گستراني ابهام را براي تاكيد بر راستي آزمايي عدم انحراف مواد هسته اي باز مي گذارد. چنان كه درادامه و بخش C درباره فعاليت هاي مرتبط غني سازي پرحجم اين ابهام زايي با تاكيد بر اينكه ايران برخلاف قطعنامه هاي مربوطه شوراي حكام و شوراي امنيت فعاليت هاي مرتبط با غني سازي را تعليق نكرده، مي افزايد. وي در بند 11 گزارش خود مي آورد كه از فوريه 2007 مجموع توليد 6UF ايران با غناي پايين به 4543 كيلوگرم مي رسد، آمانو دربند 16 اظهار مي كند كه با تزريق 5/320 كيلوگرم 6UF غني شده از سپتامبر 2010 تا اوت 2011 تقريباً 7/45 كيلوگرم 6UF غني شده تا 20 درصد اورانيوم 235 توليد شده است. در فاصله ماه مي تا اوت سال جاري نيز تقريباً 1/170 كيلوگرم 6UF طبيعي داخل سانتريفيوژها تزريق شده كه منجر به برداشت اورانيوم با غناي پايين نشده است. البته به زعم مديركل مواد هسته اي و همچنين همه آبشارهاي نصب شده و ايستگاه هاي خوراك و كنارگذاري تحت اقدامات مراقبتي و نظارتي آژانس قرار دارند؛ همان طور كه دربند 12 و 19 قيد مي كند كه نمونه هاي محيطي آژانس از تاسيسات FEP با پرسشنامه اطلاعات طراحي (DIQ) اعلام شده از سوي ايران مطابقت دارد. مدير كل در بندهاي 20 تا 27 به همكاري ايران با آژانس براي ارائه اطلاعات طراحي در مورد كارخانه غني سازي سوخت فردو مي پردازد كه نتايج تحليل نمونه هاي محيطي اخذ شده در اين تاسيسات تا دسامبر سال گذشته نشانه اي از وجود اورانيوم غني شده را در بر نداشته است. البته آمانو در بند بعد خواستار ارائه اطلاعات بيشتر ايران در مورد ساخت 10 تاسيسات جديد غني سازي است. اين ادبيات تا حدودي مثبت و موثر آمانو در ادامه تغيير مي يابد و وي نيز به تبعيت از سنت گزارش نويسي هاي آژانس روي به ذكر زنجيره اي از عدم اطلاع رساني و راستي آزمايي ايران مي آورد؛ چنان كه قيد مي كند كه آژانس تنها در مورد راكتور تحقيقاتي تهران و تاسيسات توليد ايزوتوپزنون و ساير تاسيساتي كه آژانس به آنها دسترسي داشته است مي تواند تاييد كند هيچگونه فعاليت مرتبط با بازفرآوري در حال انجام در ايران وجود ندارد. يا اينكه ايران به آژانس اجازه دسترسي به آب سنگين ذخيره شده در تاسيسات تبديل اورانيوم UCF را نداد و همچنين عدم تعليق فعاليت هاي مربوط به غني سازي و پروژه هاي آب سنگين در UCF و كارخانه ساخت سوخت (FMP) اصفهان از ديگر موارد منفي گزارش آمانو تا قبل از پرداختن به ابعاد نظامي احتمالي است. وي در اين بخش بار ديگر نسبت به آنچه نگراني فزاينده از فعاليت هاي مرتبط با توسعه بار هسته اي براي نوعي موشك مي داند را تكرار مي كند. تاكيد ديگر بار مدير كل آژانس بر عدم اجراي مفاد كد اصلاحي 1/3 از سوي ايران در بخش H درباره اطلاعات طراحي، عدم دريافت اطلاعات طراحي بروز شده براي رآكتور 40-IR و عدم اجراي پروتكل الحاقي باعث شده تا آمانو بار ديگر با ادبيات دو پهلو و تكراري خود اعلام كند كه آژانس نمي تواند به اين نتيجه برسد كه همه مواد هسته اي در ايران براي فعاليت هاي صلح آميز است؛ نتيجه اي كه همواره سبب شده تا گزارش هاي مدير كل مبهم بوده و راه را براي هرگونه اقدام سياسي عليه پرونده هسته اي ايران باز گذارد.
باز خورد دوگانه
يك روز پيش از انتشار گزارش فصلي دبير كل آژانس در مورد فعاليت هاي هسته اي ايران، رئيس جمهور فرانسه در اظهارنظري مداخله جويانه ضمن هشدار خطر از فعاليت هاي هسته اي ايران، اعلام كرده بود كه تاسيسات هسته اي ايران ممكن است هدف حمله نظامي قرار گيرند؛ اين اظهارنظر نيكلا ساركوزي با واكنش متقابل ايران پاسخ داده شد. اگرچه چنين اظهاراتي در شرايط كنوني جهاني قابل اعتنا نبوده، ولي به نظر مي رسد فارغ از تهديدهاي تكراري، كشورهاي غربي در شرايط نامتعادل كنوني ترجيح مي دهند با گزينه جنگ سرد و استفاده از اهرم هاي تحريم و تطميع و نه تهديد موثر در مسير پيشرفت برنامه هسته اي ايران دست انداز ايجاد نمايند. چنانكه در ادامه اين راهبرد اخيراً چند تن از سناتورهاي آمريكايي خواستار تحريم بانك مركزي ايران شده اند، اقدامي كه مخاطرات آن كمتر از عمليات نظامي نيست. اين در حالي است كه در مقابل نگراني هاي كشورهاي غربي، جمهوري اسلامي واكنشي مثبت به گزارش اخير آژانس داشت؛ علي اكبر سلطانيه سفير در انتظار تغيير ايران در آژانس، مفاد گزارش فصلي آمانو را حركت به جلو معرفي كرد. فريدون عباسي رئيس سازمان انرژي اتمي ايران نيز اعلام كرد كه اگر تحريم هاي ايران لغو شود و آژانس در گزارش هايش به «مطالعات ادعايي» و ديگر فعاليت هاي «اعلام نشده» اشاره نكند، آژانس مي تواند براي يك دوره 5 ساله بر فعاليت هاي هسته اي ايران نظارت داشته باشد. البته وي تاكيد كرده بود كه ما از آمانو يا هر كس ديگري كه در جايگاه مديركلي مي نشيند، انتظار نداريم كه به نفعمان كاري انجام دهد. از سوي ديگر رئيس سازمان انرژي اتمي ايران در حاشيه نشست سالانه آژانس بين المللي انرژي اتمي كه با جدال لفظي وي با وزير انرژي آمريكا همراه بود با اعلام اينكه مركز غني سازي اورانيوم فردو در حال تكميل است و تا 6 ماه ديگر راه اندازي خواهد شد، اعلام كرد كه ايران عجله زيادي براي راه اندازي سايت فردو ندارد، چرا كه به اندازه نياز اورانيوم 20 درصد غني سازي صورت گرفته است. وي پيش از اين نيز گفته بود كه غني سازي اورانيوم با خلوص 20 درصد از سايت نطنز به سايت فردو منتقل مي شود و قرار است ميزان آن به 3 برابر سطح كنوني افزايش يابد. اين در حالي است كه محمود احمدي نژاد رئيس جمهوري ايران پيش از سخنراني خود در جلسه مجمع عمومي سازمان ملل متحد گفت كه ايران حاضر است در صورت دريافت اورانيوم غني شده با غلظت 20 درصد غني سازي اورانيوم 20 درصدي را متوقف كند.
با اين همه، ابراز نگراني مديركل آژانس بين المللي انرژي هسته اي در مورد فعاليت هاي مشكوك به تسليحات هسته اي در حوزه طراحي كلاهك اتمي قابل نصب در دماغه موشك هاي بالستيك و همچنين نصب سانتريفيوژهاي 1P در مركز فرآوري اورانيوم فردو، نشانه اي از عدم هماهنگي روسيه براي رايزني پيرامون طرح گام به گام با آژانس بين المللي انرژي هسته اي است؛ طرحي كه به نظر مي رسد بار ديگر فضاي سياسي كاري درباره برنامه هسته اي ايران را افزايش داده است و البته گزارش اخير آژانس نيز نشاني از عدم كارايي آن است. مطابق طرح مبهم و تكراري روسيه، بار ديگر زمينه بازگشت ايران و گروه 1+5 به ميز مذاكرات هسته اي فراهم شده و ايران مي تواند در قبال پاسخ به ابهامات موجود پيرامون برنامه هسته اي خود به زعم غرب، از تعليق و كاهش بخشي از رديف هاي تحريمي جامعه جهاني برخوردار شود.
رويدادهاي هسته اي
يوكيا آمانو مديركل آژانس بين المللي انرژي هسته اي در گزارش خود به اعضاي شوراي حكام آژانس و شركت كنندگان در نشست امنيت هسته اي وين اعلام كرد كه اميدوار است به زودي جزييات بيشتري از حوزه نگراني آژانس از فعاليت هاي اتمي ايران و آنچه كه وي فقدان مواد هسته اي اعلام نشده و فعاليت هاي مرتبط با اين مواد مي داند، منتشر كند تا تمامي اعضا از اين نگراني ها مطلع شوند. اين گزارش آمانو در حالي است كه ايران اخيرا طي نامه اي به كاترين اشتون رئيس سياست خارجي اتحاديه اروپا براي بازگشت به گفت وگوهاي هسته اي آمادگي خود را اعلام كرده است؛ اين اعلام آمادگي ايران براي شروع مذاكرات از سوي برخي مقامات غربي «ديپلماسي تهاجمي براي اتلاف وقت» خوانده شده است.
ابراز تمايل ايران براي بازگشت به ميز مذاكرات هسته اي در حالي است كه تهران چندي پيش اعلام كرده بود كه از مشاركت و سرمايه گذاري ساير كشورها در تاسيسات هسته اي خود استقبال مي كند، اما ديگر درباره عدم توليد سوخت هسته اي يا مبادله آن با كشورهاي ديگر مذاكره نخواهد كرد. چرا كه ايران از مرحله توليد اورانيوم 20 درصدي مورد نياز خود براي تهيه سوخت راكتور تحقيقاتي تهران عبور كرده است. ايران همچنين در اقدامي اعتمادساز 25 اوت گروهي از بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي به سرپرستي هرمان ناكارتس معاون دبيركل آژانس را به بازديد از كارخانه توليد آب سنگين اراك، مركز غني سازي اورانيوم در فردو، مركز فرآوري اورانيوم اصفهان و همچنين مركز غني سازي نطنز برد. البته اين مسئله از ديد مديركل پنهان نماند و وي در گزارش اخير خود در بند5 به آن اشاره كرده است. آمانو در گزارش خود آورده بود كه در پاسخ به دعوتي از ايران، معاون مديركل در امور پادماني از تاريخ 14 تا 19 اوت 2011 از ايران ديدار نمود. طي اين ديدار، معاون مديركل از نيروگاه هسته اي بوشهر، كارخانه هاي غني سازي در نطنز و فردو و راكتور 40-IR و كارخانه توليد آب سنگين (HWPP)اراك و تاسيسات تبديل و ساخت سوخت در اصفهان بازديد نمود. ايران همچنين دسترسي به يك تأسيسات كه در آنجا تحقيق و توسعه بر روي سانتريفيوژهاي پيشرفته انجام مي شود را فراهم نمود. همچنين آمانو در جلسه اخير شوراي حكام آژانس نيز اعلام كرد كه ايران در جريان بازرسي 5روزه بازرسان آژانس شفافيت نسبي بيشتري نشان داد. اقدام اعتمادساز ايران در حالي صورت مي گيرد كه از بهمن سال گذشته (مذاكرات استانبول) مذاكرات هسته اي ايران و گروه 1+5 متوقف مانده است. با اين همه جمهوري اسلامي اواخر سال گذشته نيز نمايندگاني از كشورهاي غيرمتعهد را به بازديد از تأسيسات هسته اي خود برد؛ كشورهايي كه اخيراً با ارائه بيانيه اي از فعاليت هاي صلح آميز هسته اي ايران حمايت كرده اند. بيانيه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد در آستانه برگزاري پنجاه و پنجمين جلسه سالانه كنفرانس عمومي آژانس بين المللي انرژي اتمي انتشار يافت و علي اصغر سلطانيه درباره آن بر اين باور است كه جنبش عدم تعهد ضمن بازگو كردن حق غيرقابل انكار كشورها در استفاده صلح آميز از انرژي هسته اي و لزوم عادي شدن موضوع هسته اي ايران، از اقدام جديد كشورمان در دعوت از هرمان ناكارتس معاون مديركل آژانس براي بازديد از تأسيسات هسته اي كه در اين ماه انجام شد، به عنوان يك اقدام اعتمادساز تقدير و تشكر كرده است.
حمايت بخش بزرگي از كشورهاي مستقل جامعه جهاني از برنامه صلح آميز و اقدامات اعتمادساز ايران در حالي است كه غرب همچنان راهبردي دوگانه و جنجال آفريني را در مواجهه با ايران هسته اي در پيش گرفته است؛ چنان كه كاترين اشتون مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپايي در ديدار با نمايندگان گروه 1+5 در نيويورك تأكيد كرد كه سياست مسير دوگانه (سياست هاي تشويق و تحريم) همچنان درست ترين رويكرد براي حل برنامه هسته اي ايران است.