غلامعلی حداد عادل یکی از چهره‌هایی است که در عرصه فرهنگی و سیاسی نقش بسیاری دارد و این بار به بهانه بنیاد سعدی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان سراغ او رفتیم.
او که رئیس بنیاد سعدی است در این گفت‌وگو به همکاری‌های دستگاه‌ها و نهادها با این بنیاد اشاره کرد و از محدودیت‌های فعالیت در این زمینه گفت. شناسایی گروه‌های خودجوش آموزش زبان فارسی را یکی از فعالیت‌های بنیاد بر شمرد. او معتقد است در جلوگیری از تغییر باورهای نسل جوان توسط دشمنان انقلاب صددرصد موفق نبوده‌ایم.
در ادامه مشروح این گفت‌وگو منتشر می‌شود.
*در بنیاد سعدی با افراد خارجی سر و کار داریم
فارس: وزارتخانه‌های مختلف مانند وزارت امور خارجه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش و ... که عضو هیات امنای بنیاد سعدی هستند، تا کنون چه کمکی در پیشبرد اهداف بنیاد سعدی داشته‌اند؟
حداد عادل: کار بنیاد سعدی یک کار فرامرزی است و با خارج از کشور و افراد خارجی سر و کار دارد. در این قبیل فعالیت‌ها چندین موسسه باید همکاری کنند. موسسات اصلی که همکاری آنها لازم است، نامشان در اساسنامه بنیاد که مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است، ذکر شده است. مهم‌ترین این موسسات، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که قبل از تاسیس بنیاد وظیفه آموزش زبان فارسی را برعهده داشت. ما با این سازمان همکاری تنگاتنگی داریم و یک تفاهم نامه مفصل و دقیقی را بعد از یک کار کارشناسی فشرده آماده کردیم و این تفاهم نامه در شورای سازمان به تصویب رسید و اساس همکاری بنیاد با سازمان شد.
همچنین رایزن‌های فرهنگی در خارج از کشور، در عین حال که نماینده سازمان هستند، نماینده بنیاد نیز به شمار می‌روند و فعالیت های بنیاد سعدی در چارچوب سیاست‌های کلی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است.
وزارت علوم هم از آن جهت که استاد به خارج از کشور اعزام می‌کند با ما همکاری دارد و با این وزارت خانه هم تفاهم نامه امضا کرده‌ایم. بر همین اساس اطلاعات خود را در مورد اولویت‌ها به آنها منتقل می‌کنیم تا هماهنگی میان فعالیت آنها در جهت اعزام استاد، و بنیاد سعدی به جهت شناخت نیازها در خارج از کشور به وجود آید.
وزارت آموزش و پرورش هم از آن جهت که به فرزندان ایرانیان مقیم خارج از کشور خدمات آموزشی می‌دهد و زبان فارسی را می‌آموزد، با بنیاد در ارتباط است و علاوه بر ایرانی‌ها، سایر فارسی‌زبانان مانند افغانستان نیز در مدارس ما می‌توانند ثبت نام کنند زیرا بخشی از فعالیت‌های وزارت آموزش و پرورش آموزش زبان فارسی است.
وزارت امور خارجه از حیث دادن روادید و سایر امور مرتبط با اتباع بیگانه با ما همکاری دارد و فعالیت‌های ما در خارج از کشور باید هماهنگ با سیاست‌های کلی سیاست خارجه کشور باشد و در این مسیر سفرای جمهوری اسلامی با بنیاد سعدی همکاری و کمک می‌کنند.
دستگاه‌های دیگر مانند صدا و سیما هم هستند که از هر فرصتی برای معرفی برنامه‌های بنیاد سعدی استفاده می‌کنیم و باید از همه آنها تشکر کنیم.
جامعه‌المصطفی هم با توجه به اقتضای وظیفه خودشان، فعالیت گسترده‌ای در آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان دارند که ما با آنها هم همکاری داریم و عضو هیات امناء ما هستند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم از اعضای هیات امنا است و هم از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با آنها در ارتباطیم. از سوی دیگر، این وزارتخانه یک وظیفه به طور کلی در ارتباط با توجه به ادبیات به عنوان بخشی از فرهنگ دارد، که بخشی از آن به صورت همایش‌ها و برنامه‌های مختلف در داخل انجام می‌شود و بخشی هم به صورت برنامه‌هایی در خارج از کشور است.
*دولت بودجه مصوب بنیاد سعدی را نتوانست تخصیص دهد
فارس: یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری گسترش زبان فارسی است، همچنین یکی از مسائل مناقشه برانگیز در اکثر مسائل فرهنگی و غیر فرهنگی، بحث بودجه است. با توجه به اینکه شما خودتان از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستید چقدر برای اینکه فعالیت‌های بنیاد سعدی بهتر شود، در مجلس تلاش می‌کنید تا بودجه را افزایش دهید و مجلس چه میزان برای گسترش زبان فارسی همکاری دارد؟
حداد عادل: مشکلی از باب تصویب بودجه در مجلس نداشته‌ایم، با اینکه بنیاد سعدی، یک بنیاد تازه تاسیس است و لازم بود نمایندگان با وظایف آن آشنا شوند، خوشبختانه در بودجه سال 94 به آن توجه کردند و حداقل بودجه‌ای که ما را امیدوار کرده بود به تصویب رسید.
اخیرا هیات امناء بنیاد با حضور معاون اول رییس جمهور و وزرای عضو هیات امنا برگزار شد و نوید‌های خوبی برای افزایش بودجه داده شد
اما ما فاصله تصویب و تخصیص را نتوانستیم جبران کنیم. چرا که یک پل شکسته میان تصویب بودجه در مجلس تا تخصیص آن توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وجود دارد و به دلایل متعددی درآمدهای دولت امسال کم شد که یکی از آنها کاهش قیمت نفت بود و در نتیجه دولت نتوانست در مورد موسساتی شبیه بنیاد سعدی، آن بودجه مصوب را تخصیص دهد و از این جهت ما در زحمت هستیم و فشار زیادی بر ما وارد می‌شود ولی تلاش می‌کنیم خود را با شرایط کشور تطبیق دهیم و امیدوار هستیم در آینده بتوانیم در شرایط بهتری مقاصد مورد نظر از تاسیس بنیاد سعدی را دنبال کنیم.
البته اخیرا هیات امناء بنیاد با حضور معاون اول رییس جمهور و وزرای عضو هیات امنا برگزار شد و نوید‌های خوبی برای افزایش بودجه داده شد، همچنین در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی که به ریاست رئیس جمهوری، سه‌شنبه هفته گذشته برگزار شد، یکی از دستورها بررسی روند فعالیت‌های بنیاد سعدی بود، اما آنقدر مورد استقبال قرار گرفت که کل جلسه در این باب گذشت و تاکیدات زیادی از سوی رییس جمهور و اعضای محترم برای اهمیت به گسترش زبان فارسی در جهان مطرح شد.
*سراغ هر کس برویم از بی‌پولی شکوه می‌کند
فارس: از آنجا که همیشه بودجه‌های فرهنگی پس از اینکه به تصویب می‌رسند آب‌می‌رود و با توجه به محدودیت های بودجه‌ای که معمولا در فعالیت‌های فرهنگی وجود دارد، نهادها و دستگاه‌ها چه میزان کمک کردند تا بنیاد سعدی در برگزاری آخرین دوره دانش‌افزایی به مطلوب مورد نظر خود دست یابد؟
ما از همه ممنونیم ولی سراغ هر کس برویم او هم از بی پولی شکوه می‌کند
حدادعادل: ما از همه ممنونیم ولی سراغ هر کس برویم او هم از بی پولی شکوه می‌کند. در برگزاری دوره دانش افزایی برای اینکه حقی از کسی ضایع نشود باید گفت دانشگاه شهید بهشتی همکاری خوبی در برگزاری با ما داشت. البته هزینه‌ها با بنیاد سعدی بود ولی از قراردادمان با این دانشگاه راضی هستیم.
*کمک به گسترش زبان فارسی یک مصرفِ فرهنگیِ ملی است
دستگاه‌های دیگر هم اگر مساعدت مالی نکردند، مساعدت کاری داشتند. البته ما سعی می‌کنیم از بودجه‌های غیر دولتی برای امورات خود جذب کنیم و اعلام می‌کنیم دستگاه‌هایی مثل بانک‌ها و مانند آن، که بودجه فرهنگی دارند و مایل هستند که این بودجه در یک جای مفیدی خرج شود و صرف کارهای نمایشی و تشریفاتی نشود، برای آموزش و گسترش زبان فارسی در جهان، که یک مصرف فرهنگی ملی است، بودجه‌های فرهنگی خود را صرف کنند.
*برای فارسی‌آموزان گزینش به معنای مصطلح نداریم
فارس: برای شرکت در دوره‌های دانش‌افزایی زبان فارسی که بنیاد سعدی برگزار می‌کند روند خاصی وجود دارد یا اینکه هرکس که مایل به شرکت در این دوره باشد می تواند در آن شرکت کند؟
حداد عادل: ما انتخاب افراد و معرفی آنها برای شرکت در دوره‌های دانش‌افزایی را به رایزنان فرهنگی واگذار کرده‌ایم. زیرا هم فارسی‌آموزان را از نزدیک می‌شناسند و هم با شرایط ما آشنا هستند. با توجه به ضوابط، آنها افرادی را به ما معرفی می‌کنند و پس از آن ممکن است تعدیلی در افراد وجود داشته باشد، ولی گزینشی به آن معنا که در داخل کشور از آن برداشت می‌شود، وجود ندارد.
فارس: آزمون چطور؟
حداد عادل: بخشی از آزمون به رایزنان سپرده شده تا میزان علاقه‌مندی و رتبه افرادی که تمایل به حضور در دوره را دارند، بررسی کنند، بعد از ورود به ایران هم یک آزمون تعیین سطح برگزار خواهد شد. البته اعلام می‌کنم که تجدید نظری در روش انتخاب خواهیم داشت و شیوه‌نامه آن، در صورت نهایی شدن اعلام خواهد شد.
*موسسات خارج از کشور را شناسایی خواهیم کرد
فارس: استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی در گسترش زبان فارسی از نکات با اهمیت است. خب رایزن‌های فرهنگی، خانه‌های فرهنگ خارج از کشور و ... فعالیت‌هایی دارند اما خب توان این دستگاه‌ها هم محدود است. شما برای گسترش زبان فارسی چه قدر روی توان گروه‌های خودجوش در خارج از کشور حساب کرده‌اید؟
حداد عادل: یکی از سیاست‌های بنیاد سعدی، کمک به همه موسسات و اشخاصی است که به تدریس زبان فارسی در خارج از کشور مشغول هستند. بنیاد سعدی بنا ندارد با این دستگاه‌ها رقابت کند بلکه بنای ما حمایت از آنها است. ما با تولید نرم افزار و ایجاد امکانات کار موسسات فارسی آموز را تسهیل می‌کنیم. سال گذشته با شناسایی 24 موسسه فعال در داخل کشور که در حوزه فعالیت‌های بنیاد سعدی مشغول بودند، اولین همایش را برگزار کردیم و امسال نیز دومین همایش آن برگزار شد که هم تعداد موسسات بیشتر شد و هم 4 فرد فعال در دانشگاه‌های خارج از کشور نیز حضور داشتند. سعی کردیم فضایی برای تبادل دستاوردها و تجربیات فراهم کنیم. در آینده نیز موسساتی در خارج از کشور شناسایی خواهند شد و این گردهمایی را توسعه خواهیم داد تا تبادل تجربیات و همکاری‌های بیشتر بین موسسه‌ها صورت گیرد.
*زبان فارسی کلید آشنایی خارجی‌ها با انقلاب اسلامی است
فارس: یکی از اهداف گسترش زبان فارسی در جهان صدور انقلاب اسلامی به سایر ملل است و خود شما هم بارها در سخنرانی‌های خود به این مسئله تاکید کرده‌اید که زبان بهترین راه برای تبادل فرهنگی میان کشورها است. حال از ظرفیت زبان‌آموزان برای صدور فرهنگ انقلاب چه میزان استفاده شده است؟
حداد عادل: در بنیاد سعدی تکیه و تاکیدمان بر «آموزش زبان فارسی» است و هدف اول و وظیفه اصلی نیز همین است، چراکه معتقدیم وقتی فرد فارسی یاد گرفت، طبعا به دنبال شناخت کشور اصلی فارسی زبان نیز حرکت خواهد کرد و به واسطه زبان فارسی با انقلاب اسلامی، افکار رهبران این انقلاب و مبانی آن و .. آشنا خواهد شد و خود به خود گسترش زبان فارسی کلید آشنایی مردم خارج از کشور با انقلاب اسلامی ایران است.
کما اینکه در طول 37 سال گذشته که مردم جهان با انقلاب اسلامی آشنا شدند، یکی از این موارد به سبب ترجمه‌هایی بوده است که غیر ایرانی‌ها از منابع داخلی صورت دادند. هم اکنون در بیروت یک گروهی از مترجمان داریم که از لبنان و دیگر کشورهای عربی هستند و کارشان این است که دانش نامه جهان اسلام را که در ایران منتشر می‌شود، به عربی ترجمه کنند.
گسترش زبان فارسی دارای فوایدی بسیاری است که یکی از آنها آشنایی با انقلاب اسلامی است
دانش‌نامه‌ای که زیر نظر رهبر انقلاب باشد و تاکنون 20 جلد از آن منتشر شده، مسیری است برای آشنا شدن با عقلانیت انقلاب، واقعیت‌های ایران و انقلاب اسلامی. این ترجمه به دست کسانی صورت می‌گیرد که زبان مادری شان غیر فارسی است و فارسی را به عنوان زبان دوم آموخته‌اند و می‌دانید که معمولا ترجمه‌های خوب، توسط افرادی صورت می‌گیرد که مقالات و کتاب‌های فارسی را به زبان مادری خود ترجمه می‌کنند، زیرا ظرایف زبان مادری خود را خوب می‌دانند. به هرحال گسترش زبان فارسی دارای فوایدی بسیاری است که یکی از آنها آشنایی با انقلاب اسلامی است.
فارس: آثاری مانند دانشنامه جهان اسلام و آثار مشابه تولیداتی نخبگانی است و می دانیم که در فضای فرهنگی جهان حرکت بسیار سریع‌تر از آن چیزی است که ما در داخل داریم. سوال من این است که در تولیدات فرهنگی و هنری برای مخاطبان عمومی به منظور آشنایی با زبان فارسی، بنیاد سعدی چه نقشی دارد؟
حداد عادل: برای ترجمه «زین‌سو» یعنی ترجمه فارسی به زبان های دیگر، شورای عالی انقلاب فرهنگی یک مصوبه‌ای دارد که به موجب آن مرکزی در سازمان فرهنگ و ارتباطات به وجود آمده و آن مرکز فعالیت‌های زیادی کرده است و ما به عنوان بنیاد سعدی وارد کار ترجمه نشده‌ایم.
*باورهای نسل امروز چالش بزرگ بر سر راه انقلاب است
فارس: شما به عنوان مشاور عالی رهبر معظم انقلاب، تحلیل‌تان از وضعیت امروز مسائل فرهنگی جامعه چیست؟
حداد عادل: ما از نظر فرهنگی، در شرایطی هستیم که از یک سو بر ادامه راهی که با انقلاب اسلامی آغاز شده، تاکید داریم و از طرفی دیگر، با گذشت زمان، آن نسلی که قبل از انقلاب بوده، انقلاب کرده، امام(ره) را دیده و در دفاع مقدس شرکت کرده، جای خود را به نسلی می‌دهد که در هیچکدام از این صحنه‌ها حضور نداشته است. چالش بزرگی که در سر راه انقلاب قرار دارد این است که چگونه آن احساس و باور نسل گذشته را به نسل آینده منتقل کند.
اگر در این مرحله به وظیفه خودمان از نظر فرهنگی خوب عمل نکنیم دشمنان انقلاب، جای خالی را پر می‌کنند و اتفاقا دشمنان امید به گذشت زمان دارند و فکر می‌کنند با گذشت زمان یک نسلی به وجود می‌آید که حافظه تاریخی ندارند. آن وقت آنها می‌توانند تاریخ مورد نظر خود را بسازند و به خورد نسل جدید بدهند.
*تغییر تدریجی در باورهای نسل جوان هدف دشمن انقلاب است
هنر ما باید این باشد که در کنار پویایی و نوآوری، ارتباط خود را با ریشه‌های اعتقادی و انقلابی حفظ کنیم و کاری کنیم که مجال برای دشمنان انقلاب به وجود نیاید
این فیلم‌هایی که در شبکه‌های ماهواره‌ای برای تطهیر دوران پهلوی تهیه می‌شود و انواع کارهایی که به صورت رسانه‌ای و غیر رسانه‌ای صورت می‌گیرد برای این است که یک تغییر تدریجی و استحاله از نظر فرهنگی در نسل جوان ایجاد کند. هنر ما باید این باشد که در کنار پویایی و نوآوری، ارتباط خود را با ریشه‌های اعتقادی و انقلابی حفظ کنیم و کاری کنیم که مجال برای دشمنان انقلاب به وجود نیاید.
*صدر در صد موفق نبوده‌ایم
فارس: چه‌قدر در این امر موفق بوده‌ایم؟
حداد عادل: صد در صد موفق نبوده‌ایم البته بستگی به روش‌ها و بینش‌ها دارد اما باید همه در این راه تلاش کنیم.
