تفکیک جنسیّتی در دانشگاه‌ها همواره از موارد مورد بحث میان مسؤولان و کارشناسان مذهبی و دانشگاهی بوده است. موافقان از آن‌جا که تفکیک جنسیّتی به تعدیل فضای فرهنگی و روانی حضور دانش‌جویان در دانشگاه کمک می‌نماید آن را یکی از جنبه‌های مهم اسلامی شدن دانشگاه‌ها می‌دانند، در حالی که طراحان و حامیان طرح جداسازی جنسیّتی در دانشگاه‌ها، مخالف حضور زن در اجتماع بوده و مدعی هستند که با اجرای این طرح، شأن انسانی زنان نادیده انگاشته و این مسأله، توهین به دانش‌جویان است.
این افراد برای اثبات نظر خود تلاش می‌کنند تا این طرح را همان دیوارکشی بین زن و مرد در خیابان جلوه داده و با استدلال عدم توانایی کنترل روابط دختر و پسر در خارج از دانشگاه و هم‌چنین عدم امکان اجرایی شدن آن، این طرح را شکست خورده دانسته و به نقد آن می‌پردازند. ما در ادامه تلاش می‌کنیم با بیان نکاتی، به ضرورت تفکیک جنسیّتی به لحاظ نظری و امکان‌پذیری آن در مقام عمل بپردازیم.
تفکیک جنسیّتی مراکز علمی از دیدگاه اسلام
از نظر اسلام، میدان فعالیّت و تلاش علمى، اقتصادى و سیاسى براى زنان، کاملاً باز است. اگر کسى با استناد به بینش اسلامى بخواهد زن را از کار علمى محروم، از تلاش اقتصادى باز و از تلاش سیاسى و اجتماعى بىنصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است.[1] از نظر اسلام در تمامی‌این فعالیت‌هاى مربوط به جامعه‌ی بشرى و فعالیت‌هاى زندگى، زن و مرد داراى اجازه‌ی‌مشترک و همسان هستند. البته در عرصه‌ی‌این فعالیت‌ها، اسلام حدودى را معیّن کرده است که این حدود، مربوط به زن و اجازه داشتن او براى فعالیت نیست و مربوط به اختلاط زن و مرد است که اسلام روى این مسأله حسّاسیّت خاص دارد. اسلام معتقد است که زن و مرد باید یک مرزبندى میان خود در همه جا - در خیابان، در اداره و ... - داشته باشند[2].
از دیدگاه اسلام، تأکید بر آن است تا جایی که امکان دارد از فضاهای مختلط در محل‌های کار و تحصیل پرهیز شود و حتی در جایی که مربوط به امور معنوی و عبادی می‌شود افراد به صورت مجزا به فعالیت بپردازند؛ نه به گونه‌ای که فعالیت افراد منع شود. برای مثال پیامبر اسلام به زنان اجازه‌ی شرکت در نماز جماعت مساجد را می‌داد و زنان ایشان نیز برای ادای نماز به مسجد می‌رفتند. با این‌حال ایشان تأکید داشتند که محل اقامه‌ی نماز زنان از مردان جدا باشد و در ورودی زنان نیز از در ورودی مردان مجزا گردد.[3] حسّاسیّت این موضوع به حدّی بود که در کتاب اصول کافی آمده است که حضرت فرمود در هنگام تردد به مسجد: «مردان از وسط و زنان از کنار کوچه بروند.»[4] این مسأله در سنن ابی‌داود نیز به گونه‌ای دیگر نقل شده است: «روزی پیامبر در بیرون مسجد بود که دید مردان و زنان، از مسجد با هم بیرون می‌آیند.» پس رو به زن‌ها کرد و فرمود: «بهتر است صبر کنید و پس از رفتن مردان بروید.»[5]
از نظر اسلام در تمامی‌این فعالیت‌هاى مربوط به جامعه‌ی بشرى و فعالیت‌هاى زندگى، زن و مرد داراى اجازه‌ی‌مشترک و همسان هستند. البته در عرصه‌ی‌این فعالیت‌ها، اسلام حدودى را معیّن کرده است که این حدود، مربوط به زن و اجازه داشتن او براى فعالیت نیست و مربوط به اختلاط زن و مرد است که اسلام روى این مسأله حسّاسیّت خاص دارد. اسلام معتقد است که زن و مرد باید یک مرزبندى میان خود در همه جا - در خیابان، در اداره و ... - داشته باشند.
این احادیث نشان می‌دهد که رسول خدا متوجه آسیب‌های خروج زنان از منزل بوده است و ایشان برخلاف خلفایی که بعدها آمده و با پاک‌کردن صورت مسأله و دستور به عدم خروج، راه آسان را برگزیدند، می‌کوشیدند با تعیین شرایط عدم اختلاط، جلوی آسیب‌ها را تا حد امکان بگیرند. بنابراین نظر اسلام بر این است که تا حد امکان با کاهش اختلاط زن و مرد در محیط‌های علمی، ضمن تأکید بر حضور زن و مرد در اجتماع و یاری رساندن به ایشان برای کسب مدارج علمی و انسانی، زمینه‌ی ایجاد گناه و فساد را تا حدّ ممکن کاهش دهد.[6]
امکان‌پذیری تفکیک جنسیّتی؟
به نظر می‌رسد آن‌چه که سبب برخورد و انتقاد جدّی به بحث تفکیک جنسیّتی می‌شود، فراهم آوردن امکانات و بسترسازی محیطی است که آیا به واقع در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، تعداد اساتید هیأت علمی، خوابگاه، آزمایشگاه و سایر امکانات آموزشی به حدّ قابل قبولی است که بتواند پاسخ‌گوی نیاز دانش‌جویان به صورت جدا از هم باشد؟
مخالفان بر این اعتقادند که تفکیک جنسیّتی هزینه‌ی زیادی به لحاظ مادی در بر خواهد داشت که اجرای آن را غیرممکن می‌سازد. برای مثال، در کلاسی 60 نفره که 50 دانش‌جوی دختر و 10 پسر وجود دارد، با تفکیک جنسیّتی به جای تشکیل دو گروه متعادل 30 نفره، یک گروه 50 نفره و یک گروه 10 نفره تشکیل می‌شود که موجب افت کیفیّت آموزش و مشکلاتی نظیر ظرفیت کلاس‌ها، نحوه‌ی اداره و امکانات کمک آموزشی می‌گردد.
از سوی دیگر در بسیاری از رشته‌ها که تعداد دانش‌جویان کم‌تر از 40 نفر در هر گروه می‌باشد، هم اکنون یک کلاس برای گروه تشکیل می‌شود که در صورت تفکیک جنسیّتی بایستی دو کلاس تشکیل شود که به معنای دو برابر شدن کلاس‌های مورد نیاز، استاد و هزینه‌های برگزاری جهت تشکیل کلاس است. هم‌چنین در مقاطع تحصیلات تکمیلی که تعداد دانش‌جویان در دوره‌ی کارشناسی ارشد غالباً بین 5 تا 15 نفر و در دوره‌ی دکتری بین 3 تا 7 نفر می‌باشد، تبدیل یک کلاس به دو کلاس در عمل با توجه به محدودیّت اساتید در دوره‌های تحصیلات تکمیلی تقریباً ناممکن بوده و ممکن است در بسیاری از کلاس‌ها یک یا دو دانش‌جوی پسر یا دختر حضور داشته باشند.
در پاسخ باید گفت که اگر هدف، تفکیک جنسیّتی دانش‌جویان در «یک دانشگاه» باشد این بیان صحیح است و تفکیک مستلزم هزینه‌ی مادی زیادی خواهد بود، اما اگر بخواهیم «دانشگاه‌های یک استان» را در یک رشته تفکیک کنیم، این کار به راحتی ممکن می‌شود. به عنوان مثال در شهر کرج، پنج دانشگاه وجود دارد که رشته‌ی حسابداری را ارایه می‌دهند و در تمامی این دانشگاه‌ها کلاس‌ها مختلط برگزار می‌شود. به راحتی می‌توان با همین اساتید و امکانات، سه دانشگاه را به حسابداری دخترانه و دو دانشگاه را به حسابداری پسرانه تبدیل کرد. همین کار را نیز برای شهرهای نزدیک به هم برای مثال مانند یزد، مهریز، اشکذر و ... می‌توان انجام داد و رشته‌های مشترک بین این شهرها را به صورت دخترانه یا پسرانه درآورد که هزینه‌ای هم در بر نداشته باشد.
به نظر می‌رسد آن‌چه که سبب برخورد و انتقاد جدّی به بحث تفکیک جنسیّتی می‌شود، فراهم آوردن امکانات و بسترسازی محیطی است که آیا به واقع در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، تعداد اساتید هیأت علمی، خوابگاه، آزمایشگاه و سایر امکانات آموزشی به حدّ قابل قبولی است که بتواند پاسخ‌گوی نیاز دانش‌جویان به صورت جدا از هم باشد؟ مخالفان بر این اعتقادند که تفکیک جنسیّتی هزینه‌ی زیادی به لحاظ مادی در بر خواهد داشت که اجرای آن را غیرممکن می‌سازد.
بر این اساس کافی است که وزارت علوم آمایش سرزمینی هر رشته را در هر استان به نحوی صورت دهد که در هر استان تمام رشته‌هایی که در دانشگاه‌های مختلف مشترک هستند به صورت تفکیک شده درآیند. در حال حاضر هم تفکیک صرفاً در حد کاردانی و کارشناسی انجام شود و رشته‌های ارشد و دکتری مانند گذشته به کار خود ادامه دهند. تنها مشکل این پیشنهاد این است که اگر به عنوان مثال رشته‌ی کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان پسرانه شود و رشته‌ی کامپیوتر دانشگاه اصفهان دخترانه، آن وقت ممکن است دختران به لحاظ سطح علمی گله‌مند شوند که چرا دانشگاه بهتر پسرانه شده است؟
راه حل موقت این است که یک رشته‌ی دیگر را به صورت برعکس عمل کنیم؛ یعنی بار دیگر مثلاً رشته‌ی برق دانشگاه صنعتی اصفهان دخترانه شود و رشته‌ی برق دانشگاه اصفهان پسرانه و به همین ترتیب ... (به نظر عنوان یکی از رشته‌ها یا دانشگاه‌ها باید تغییر کند.)
راه حل دراز مدت هم این است که سطح تمامی دانشگاه‌ها با یک‌دیگر برابر گردد و دیگر آن‌که تمام دانشگاه‌های خوب با هم جفت شوند؛ مثلاً «دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت» و یا «دانشگاه زنجان و دانشگاه قزوین» و ... یکی پسرانه و یکی دخترانه شود که بعید است به لحاظ علمی در مجموع خیلی با هم متفاوت باشند.
پی نوشت ها:
[1] بیانات مقام معظم رهبرى در جمع خواهران ارومیه، 28/6/1375
[2] بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع زنان خوزستان، 20/12/1375
[3] احکام المساجد، ج 2، ص 93 .
[4] کافی، ج 5، ص 518 .
[5] سنن ابی داوود، ج 2، ص 658 .
منبع : پایگاه تحلیلی برهان
