جامعه شناسی عاشورا

نگرشی عمیق و از سر دقت به حادثه کربلا، اذهان حقیقت جو را به یک سؤال اساسی رهنمون می سازد که یافتن پاسخی مناسب برای آن نیازمند بررسی تاریخی و جامعه شناسانه  تاریخ صدر اسلام دارد. سؤال این است: چرا پنجاه سال بعد از وفات پیامبر (ص) کار کشور اسلامی به جایی برسد که همین مردم مسلمان ، از وزریرشان، امیرشان، سردارشان، عالمشان ، قاضی شان و قاری شان در کوفه وکربلا جمع شوند و جگرگوشه همین پیغمبر را با آن وضع فجیع به خاک و خون بکشند؟
این سؤالی است که مقام معظم رهبری در بیانات خود در جمع فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله (ص) در سال 75 مطرح کرده و به تحلیل آن پرداخته اند.

شناخت عوامل مؤثر در انحراف امت پیامبر، ما را در تشخیص جبهه حق از جبهه باطل در هر زمان و مکان یاری می دهد. حادثه عاشورا برای همیشه تاریخ، هم درس است و هم عبرت. عاشورا مانند قطب نمایی است که می توان آغاز تا پایان تاریخ را نسبت به آن سنجید .
شدت انحراف به آن اندازه بود که « آن هنگام که حرم پیغمبر را در کوچه و بازار آوردند به آنها تهمت خارجی زدند. معنای خارجی این نیست که اینها از کشور خارج آمدند. خارجی به معنای امروز به کار نمی رود.خارجی یعنی جزو خوارج، یعنی خروج کننده».

در آیین اسلام همه کارها بر مدار ولایت تعریف می شود. و هر چیز که در مقام ضدیت و مخالفت با ولی قرار بگیرد مورد لعن و نفرین خدا و رسول و مسلمانان قرار می گیرد. شعارهای مرگ بر منافق و مرگ بر ضد ولایت فقیه که امروز سر داده می شود ناشی از همین بینش است. بنابراین کسی که از دین خارج شده و بر علیه امام عادل خروج و قیام کند مطرود و مهدورالدم است.

«من خرج علی امام عادل فدمه هدر»

پروپاگاندای تبلیغاتی و جنگ روانی دستگاه اموی واقعیت ها را آنگونه جعل کرده بود که مردم معاویه و یزید را امام عادل و حسین (ع) را خارجی می پنداشتند. آن سان که از ضربت خوردن امام علی (ع) در محراب مسجد نیز اظهار تعجب می کردند.

دستگاه ظالم به طور ماهوری دوام و بقای خود را در فتنه انگیزی و تحریف حقیقت و انحراف افکار و اذهان می بیند. اما  اینکه چرا مردم تحت تأثیر این فضای مسموم قرار می گیرند  واین چنین دچار غفلت و سستی و انحراف می شوند آن هم مردمی که نسبت به جزئیات احکام اسلام و آیات قرآن آن همه اهتمام داشتند همان مسئله ایست که سؤال مطرح شده به دنبال آن است.

«در هرجامعه ای، در هرشهری، در هر کشوری، مردم با یک دید با یک برش به دو قسم تقسیم می شوند. یک قسم کسانی که از روی فکر و فهمیدگی و آگاهی و تصمیم گیری کار می کنند. یک راهی را می شناسند و دنبال آن راه حرکت می کنند، خوب و بدش را کار نداریم - یک قسم اینها هستند - اسم اینها را خواص بگذاریم. یک قسم هم کسانی هستند که نه، دنبال این نیستند که ببینند چه راهی درست است، چه حرکتی صحیح است. بفهمند ، بسنجند، تحلیل کنند، درک کنند. می بینند که جو این طوری است، دنبال آن جو حرکت می کنند. اسم این را بگذاریم عوام»

مقام معظم رهبری در ادامه بیانات خود در سال 75 و در جمع لشکر 27 محمد رسول الله(ص) با نگاهی جامعه شناسانه  مردم را در مواجهه با پدیده ها و وقایع به این دو گروه عمده تقسیم می کنند.

در اینجا اساسی ترین سوالی که مطرح می شود این است که این تقسیم بندی بر چه مبنایی صورت گرفته است؟ خواص و عوام را چه عنصری از هم جدا می کند؟

واحد بنیادین این تحلیل جامعه شناسانه عنصر آگاهی و فکر است. یعنی انتخاب بر مبنای فکر و آگاهی گروهی از مردم را که از این ابزار استفاده می کنند را از گروه دیگر که از آن استفاده نمی کنند جدا می کند.
هنگامی که پدیده ای اجتماعی و سیاسی به وقوع می پیوندد، افرادی در برابر آن موضع گیری می کنند. از راه هایی که آن پدیده ایجاد می کند یکی را انتخاب می کنند. انتخاب آنها بر اساس فکر و تحلیل است. تصمیم گیری آنها مبتنی بر فهم آنها از شرایط است. در مقابل گروه کثیری از مردم که فاقد عنصر آگاهی هستند، منتظر تصمیم خواص می مانند. خود را با جهت جریان همسو می سازند و به اصطلاح همرنگ جماعت می شوند. وقتی جو عمومی جامعه به سمتی برود اینها نیز به همان سمت می روند. به تعبیر مقام معظم رهبری «عوام یعنی کسانی که وقتی جو به یک سمتی می رود، اینها هم می روند، تحلیلی ندارند. یک وقت مردم می گویند زنده باد، این هم نگاه می کند و می گوید زنده باد. یک وقتی مردم می گویند مرده باد، او هم نگاه می کند و می گوید مرده باد. یک وقت جو اینگونه است، اینجا می آید. یک وقت جو آن طور است آنجا می آید.»

شاید یکی از بهترین مثال های تاریخی برای این مطلب داستان حضرت مسلم و مردم کوفه است. هنگامی که مسلم بن عقیل وارد کوفه شد 18 هزار نفر با او بیعت کردند. اما با ورود ابن زیاد و ارعاب و تهدید و تطمیع، همین مردم به روی مسلم شمشیر می کشند.
همواره در طول تاریخ خواص نقش آفرینان حوادث و پدیده های سیاسی و اجتماعی بوده اند. از این رو برای دریافت بینش صحیح و تحلیل درست تاریخ باید خواص در هر زمان و مکان و در هر حادثه را مورد توجه قرار داد.
تقسیم بندی کلان جوامع بشری به دو گروه خواص و عوام فارغ از گرایش ها و باورها بوده است. یعنی چه در جبهه حق و چه در جبهه باطل خواص و عوام وجود دارد. تکلیف خواص طرفدار باطل روشن است. باید با اینها جنگید ومقابله کرد. اما شناخت نقش و تاثیر خواص طرفدار حق در تاریخ همان است که به عنوان عبرت های تاریخ مطرح می شود.

اینگونه شناخت از تاریخ چه سودی برای ما دارد؟ پاسخ این سوال بستگی به نوع نگاه و تعریف ما از تاریخ دارد. مقام معظم رهبری تاریخ را اینگونه تعریف می کنند «تاریخ یعنی شرح حال ما ، منتها در یک صحنه دیگر. تاریخ یعنی من و شما. یعنی همین هایی که امروز اینجا هستیم. پی اگر ما شرح تاریخ را می گوییم، هرکدام از ما باید تگاه کنیم ببینیم کجای این داستانیم. کدام قسمت قرار گرفته ایم. بعدا ببینیم آن کسی که مثل ما در این قسمت قرار گرفته بود،آن روز چگونه عمل می کرد که ضربه خورد. ما آن گونه عمل نکنیم».