به تازگی کنفرانسی بین‌المللی با عنوان «نوآوری و اجتهاد از دیدگاه آیت الله خامنهای» در لبنان برگزار شد، در مورد این کنفرانس و مباحث مطرح شده در آن با حجت الاسلام هدایتنیا، عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌یاسلامی به گفت‌وگو نشستهایم.
حضرت‌عالی هم در کنفرانس «نوآوری و اجتهاد از دیدگاه آیت الله خامنهای»حضور داشتید، در مورد این کنفرانس، موضوع آن، سطح علمی سخنرانان و شرکت کنندگان توضیحی کلی بفرمایید؟
این همایش در بیروت به ابتکار حزب‌الله لبنان و با اشراف مستقیم خود «سیدحسن نصرالله» برگزار شد. سخنران افتتاح همایش سیدحسن نصرالله بود ـ و احتمالاً متن سخنرانی ایشان را دیدید، ـ ایشان تفسیر بسیار جذاب و جالبی ارایه کردند. این همایش از افتتاحیه تا اختتامیه در مجموع دو روز، طول کشید. از ایران هم هیأتی تقریباً ده نفره با ترکیب بعضی از رجال سیاسی و بعضی شخصیت‌های علمی شرکت کردند. از مجلس آقایان «دکتر حداد عادل» و «حجت الاسلام مصباحی مقدم» حضور داشتند و مقالاتی نیز ارایه نمودند هم‌چنین تعدادی از شخصیت‌های روحانی نیز از قم در این همایش شرکت کرده بودند.
عنوان این همایش را خود حزب الله لبنان «تجدید و اجتهاد مقام معظم رهبری» انتخاب کرده بود. هدف از برگزاری این همایش بیان نوآوری‌های مقام معظم رهبری در ساحت‌های مختلف علمی بود به همین دلیل در بخش‌هایی که طراحی شده بود و سخنرانی‌هایی که ارایه می‌شد هر کس به حسب تخصصی که داشت، شرکت می‌کرد. به عنوان مثال حجت الاسلام مصباحی مقدم که اقتصاددان بودند اندیشه‌ی اقتصادی مقام معظم رهبری را تبیین نمودند.
اینجانب، که در حقوق تخصص دارم مقالهای با عنوان «ولایت مطلقه فقیه و قانونمندی» برای این همایش آماده کرده بودم که مورد توجه برگزار کنندگان آن قرار گرفت و برای قرائت مقاله دعوت شدم. در این مقاله، اهم دیدگاههای فقهی و حقوقی پیرامون رابطه‌ی ولایت مطلقه فقیه و حاکمیّت قانون مطرح گردید و پس از آن، دیدگاه مقام معظم رهبری پیرامون آن تبیین گردید و در نهایت موضع قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بیان شد.
این نشست دو روزه دارای نکات مثبت و برجستهای بوده که به بعضی از آن‌ها اشاره میشود:
1. استقبال بسیار خوب روحانیون شیعه و سنی و سایر علما و حضور گسترده‌ی دانشگاهیان و سایر علاقمندان لبنانی، به‌گونهای که سالن نشست در دقایق اولیه پر شد و جمع زیادی ایستاده مسایل مطرح شده را تعقیب میکردند.
2. گروه اعزامی از جمهوری اسلامی ایران مقالات خوبی ارایه کرد و در مجموع مورد توجه سایر کارشناسان و مهمانان حاضر قرار گرفت زیرا کسانی که شرکت کرده بودند، تمایل داشتند ببینند اندیشمندان ایرانی در خصوص شخصیت مقام معظم رهبری و دیدگاههای علمی ایشان چه نظری دارند.
3. اشتیاق و اظهار علاقه‌ی اقشار مختلف لبنان به بحث ولایت فقیه و به طور خاص به شخصیت مقام معظم رهبری، بسیار چشم‌گیر بوده است.
4. سخنرانی جذاب و شنیدنی آقای سید حسن نصرالله و تجلیل و توصیف بسیار زیبای ایشان از شخصیت علمی، اخلاقی و سیاسی مقام معظم رهبری و تأکید بر ناشناخته بودن شخصیت و منزلت ایشان، از نکات قابل توجه این نشست علمی است.
5. پی‌گیری جدی جوانان و نخبگان علمی لبنان از حوادث سیاسی داخل جمهوری اسلامی ایران نیز قابل توجه بوده است.
6. سؤالات فراوان جوانان و نخبگان لبنان و مهمانانی که از بعضی کشورهای دیگر شرکت کرده بودند، درباره‌ی مباحث علمی ولایت فقیه و وجود تمایز یا اشتراک آن با سایر نظامهای سیاسی فوق تصور اینجانب بوده است.
یک نشست حاشیهای هم در جنب این همایش برگزار شد که موضوع آن بررسی تحولات کشورهای عربی بود با هدف بررسی ریشه‌های انقلاب اسلامی در این کشورها و تبیین پیامدهای آن و این‌که نقش جمهوری اسلامی یا وظیفه‌ی ما در قبال این اتفاقات چه می‌تواند، باشد. افرادی که در این نشست شرکت کرده بودند از کشورهای مغرب، عراق، کویت، جمهوری اسلامی ایران و خود لبنان بودند و حتی بعضی مهمانان از کشورهای غیرعربی هم در این همایش حضور داشتند.
در خصوص نسبت «ولایت مطلقه فقیه» با «قانونمندی» تفسیرهای گوناگونی از سوی نظریهپردازان فقهی و حقوقی به عمل آمده است. در این میان آیتالله خامنهای رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران دیدگاه ویژهای دارند که با سایر نظریات ابراز شده، تفاوت ماهوی دارد.
من می‌توانم یکی از جهات مثبت و برجسته‌ی این همایش را استقبال بی‌نظیر جوانان، نخبگان علمی و اندیشمندان لبنانی بیان کنم. جلسه‌ی افتتاحیه همان دقایق اول پر شد. در سالن جمعیت زیادی از آقایان و خانم‌ها ایستاده برنامه را تعقیب میکردند و جالب این جاست که برخلاف معمول همایش‌ها در افتتاحیه که استقبال بالاست و بیش‌تر رسانه‌ای است و در دیگر بخش‌ها، کمیته‌های علمی و خود اعضا هستند. تا پایان این همایش سالن مملو از جمعیت علاقه‌مند به بحث علمی بود.
در فضای رسانه‌ایمخالفان جمهوری اسلامی یکی از شگردهای کسانی که می‌خواهندجایگاه رهبری را تضعیف کنند،این است که اجتهاد مقام معظم رهبری را پیش می‌کشندبه ویژه با توجه به این‌کهایشان هنگام انتخاب به رهبری به لحاظ اجتهاد از مراجع تراز اول نبوده‌انداین را بهانه‌ای قرار می‌دهندبرای این‌کهبگویند که ایشان در باب اجتهاد و مرجعیت چندان مطرح نیستند و از این قبیل بحث‌ها. در این همایش در مورد جایگاه فقهی و مدیریتی مقام معظم رهبری چه نکات جدیدی مطرح گردید؟
سؤال خوبی است. بنده بنای مبالغه ندارم و معمولاً این کار را در هیچ حوزه‌ای انجام نمی‌دهم اصلاً بحث همایش این نبودکه آیا مقام معظم رهبری یک مجتهد هست و صلاحیت افتا دارد یا نه.
یعنی این بحث یک اصل پذیرفته شده است؟
بله؛ همایش دنبال مطلب دیگری بوده و این که آیا ایشان حرف تازه‌ای هم در حوزه‌ی فقه و در ساحت‌های مختلف فقهی داشته یا همان راه بقیه را رفته است؟ حتی اگر همین شیوه را رفته باشد یعنی یک مجتهدی باشد که قدرت افتاء داشته باشد ولی سبک جدید، حرف تازه‌ای نداشته باشد، عیبی ندارد چون از نظر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران صلاحیت علمی رهبری برای فتوا دادن، کفایت می‌کند. ولی این همایش دنبال یک مطلب بالاتری بوده و آن این که آیا میشود مقام معظم رهبری را در ردیف کسانی قرار داد که حرف تازه‌ای دارد. من در مورد ساحت‌های مختلف فقه اظهار نظر نمی‌کنم فقط در حوزه‌ای که خودم توانمندی مختصری دارم و سال‌هاست مطالعه می‌کنم یعنی مباحث مربوط به فقه سیاسی و حقوق اساسی، می‌توانم مدعی باشم و سعی کردم آن‌جا این را اثبات بکنم - چون عنوان مقاله‌ی من رابطه‌ی میان ولایت مطلقه فقیه و قانون مندی بود- که میتوان بر اساس تئوری ولایت مطلقه فقیه یک نظام سیاسی را پایه‌ریزی کرد که قانونمند باشد و نظم دموکراتیک داشته باشد. چون منتقدین ولایت فقیه حالا عامدانه یا از سر تغافل تبلیغ می‌کنند که با ولایت فقیه نمی‌شود یک حکومت قانونمند را پایه‌ریزی کرد.
من سه نظریه‌ی فقهی را در مقاله تبیین و مقایسه کردم که یکی از نظریات، نظریه‌ی مقام معظم رهبری بود که کاملاً متمایز از دو نظریه‌ی دیگر است. آن دو نظریه هرکدام پشتیبان فقهی از رجال فقه ما دارد. بنابراین دیدگاه مقام معظم رهبری متمایز از دیدگاههای رقیب است که الان در این حوزه‌ای که من عرض کردم وجود دارد و این هم بر پایه‌ی معلومات معظم له است و هم بر پایه‌ی تجربه‌ای است که سال‌های سال در حوزه‌ی سیاست حضور دارد و این باعث شده که بین تئوری فقهی ولایت فقیه و نیازهای یک جامعه‌ی قانونمند به گونه‌ای تلفیق ایجاد بکند که هم از پشتیبان علمی و نظری خوبی برخوردار باشد و هم در حوزه‌ی اجرا بتواند توفیق لازم را داشته باشد.
لطفاً درباره‌یمقاله‌یخودتان بیش‌ترتوضیح دهید؟
اشاره شد که عنوان مقاله‌ی بنده «ولایت مطلقه فقیه و قانونمندی» بود. همان‌طوری که از عنوانش پیداست قرار بود که رابطه‌ی بین این دو مطلب را تبیین بکنم. پرسش مهمی که در رابطه‌ی «ولایت مطلقه» با «قانونمندی» مطرح میشود این است که:
آیا این دو با هم سازگار هستند؟ آیا میتوان با تئوری ولایت مطلقه فقیه یک نظم دموکراتیک به وجود آورد؟ یا آن طوری که مخالفان، دشمنان و منتقدان تبیین می‌کنند در یک نظام قانونمند نمی‌شود ولایت فقیه باشد و اگر ولایت فقیه هست قانون نمی‌تواند باشد؟ این شبهه‌ای است که از اول انقلاب عده‌ای داشته‌اند. حضرت امام(ره) در خیلی از سخنانش به این مسأله پاسخ داده است. تأکید حضرت امام(ره) بر این است که حکومت اسلامی حکومت قانون است و این طور نیست که بر مبنای اراده‌ی شخص ولی فقیه بچرخد بلکه بر اساس قانون الهی است. قانون اساسی هم آمده سازوکار اداره‌ی کشور را تبیین کند.
در خصوص نسبت «ولایت مطلقه فقیه» با «قانونمندی» تفسیرهای گوناگونی از سوی نظریهپردازان فقهی و حقوقی به عمل آمده است. در این میان آیتالله خامنهای رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران دیدگاه ویژهای دارند که با سایر نظریات ابراز شده، تفاوت ماهوی دارد.
دیدگاه ایشان از چند جهت قابل توجه است. از یک جهت ایشان فقیه است و نظریه‌ی فقهی دارد. جهت دیگر بحث هم این است که ایشان عالی‌ترین مقام سیاسی داخل کشور است و دیدگاه ایشان به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران ارزش خاص خودش را دارد. خوشبختانه بین دیدگاه فقهی و حقوقی ایشان تناسب خاصی وجود دارد. این طور نیست که مغایرتی باشد. گاهی در بعضی از مباحث دیده شده مقام معظم رهبری نظریه‌ی فقهی خاصی دارد ولی در مقام اجرا مصالح جمعی ایجاب کرده که دیدگاه دیگری مثلاً ملاک عمل باشد ولی در این مورد خاص من از گذشته تاکنون وقتی بحث‌های ایشان را تبیین می‌کردم متوجه شدم دقیقاً مبیّن نظریه‌ای است که در خود قانون اساسی تبیین شده است. شاید به این دلیل که خود معظم له در شورای بازنگری قانون اساسی حضور داشتند و همانجا هم به واکنش بعضی از اعضای شورای بازنگری که مخالف الحاق قید مطلقه به قانون اساسی بودند، توجه داشتند. ایشان در دفاعیاتی که داشته‌اند مسأله‌ای را فرموده‌اند که بعد از ده پانزده سال می‌بینیم که در برخی اجتماعات علمی داخل کشور هم وقتی بعضی از مفهوم ولایت مطلقه می‌پرسند بیان ایشان دقیقاً تأکید بر همان موضع پیشین ایشان است. من این بحث را با توجه به پیشینه‌ی ولایت مطلقه و مفهوم فقهی آن در همایش مطرح کردم. اهم دیدگاههای فقهی موجود را تبیین کردم. دیدگاه مقام معظم رهبری و تمایزش را با دیدگاه‌ها و در نهایت مفهوم ولایت مطلقه و ولی فقیه را در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای علاقه‌مندان آن همایش تبیین کردم. خوشبختانه بعد از ارایه‌ی مقاله، جمع قابل توجهی از جوان‌ها آمده بودند مقاله را می‌خواستند.
