اوپك و فرصتهای پیش رو

گام اول در جهت تأسيس اوپك در سال 1949 و در زماني رخ داد كه ونزوئلا به ايران، عراق، عربستان سعودي، و كويت پيشنهاد كرد كه براي همكاري نزديكتر ميان صاحبان چاه هاي نفت به تبادل نظر منظم و بررسي راه‌هاي گوناگون بپردازند و 10 سال بعد اين پيشنهاد با اقدام شركت‌هاي نفتي بزرگ بين‌المللي، كه قيمت اعلام شده (Posted Price) براي يك بشكه نفت را بطور يك‌جانبه كاهش دادند؛ بيشتر و بيشتر ضرورت يافت.
در اين زمان شركت‌هاي نفتي بويژه شركت موسوم به هفت خواهران، كه متشكل از هفت شركت نفتي بود به ‌طور گسترده كنترل تمام ابعاد تجارت نفت از جمله اكتشاف، توليد، صادرات، فرآوري، بازاريابي و از همه مهم‌تر قيمت را به جزء محدوده حاكميت اتحاد شوروي سابق، در دست داشتند و اين سلطه موجب، كاهش درآمد در كشوهاي نفت خيز شده بود.
اولين كنگره نفت در سال 1959 در قاهره تشكيل شد كه ايران و ونزوئلا نيز در آن حضور داشتند . اين كنگره قطعنامه‌اي را تصويب كرد كه در آن از شركت‌هاي نفتي خواسته شد، قبل از هر گونه تصميمي در مورد قيمت‌ نفت، با كشورهاي دارنده نفت مشورت كنند.
بدنبال كاهش مجدد نفت در ماه اوت 1960 توسط شركت‌هاي نفتي، در سپتامبر 1960، دولت عراق، كشورهاي ايران، كويت، عربستان و ونزوئلا را به بغداد دعوت كرد تا درباره كاهش قيمت‌هاي نفت به بحث بنشينند.
شايد بتوان با زمينه هاي يادشده، آغاز بكار سازمان كشورهاي صادر كننده نفت 'اوپك' به عنوان يك سازمان بين الدولي و دائم را ازاين تاريخ دانست، كه نمايندگان دولت‌هاي پنج كشور مؤسس اوپك يعني ايران، عراق، كويت، عربستان سعودي و ونزوئلا از تاريخ 10 تا 14 سپتامبر 1960 در كنفرانس بغداد شركت كردند. پيمان تأسيس اوپك در نوامبر 1962 طي قطعنامه 6363 در دبيرخانه سازمان ملل متحد به ثبت رسيد.
علاوه بر اعضاي اوليه اوپك بعدها قطر، اندونزي، ليبي، امارات متحده عربي، اكوادور، گابن، الجزاير و نيجريه نيز به اين سازمان پيوستند.
كشور اندونزي به علت اينكه از يك كشور صادركننده، به يك كشور واردكننده نفت‌خام تبديل شده‌است، عضويت خود را از اول ژانويه سال 2009 در اوپك به حالت تعليق درآورد و با توجه به اينكه گابن نيز عضويت خود را در سال 1995 از دست داد، به‌اين ترتيب تعداد اعضا اوپك در حال حاضر 12 كشور است.
ساختار سازماني اوپك شامل كنفرانس وزيران، هيأت عامل، دبيرخانه، بخش تحقيقات و كميسيون اقتصادي است.
عالي ترين ركن سازمان اوپك كنفرانس وزيران است كه دربردارنده سران هيات هاي نمايندگي كشورهاي عضو كه معمولاً وزيران نفت هستند، مي باشد. اين كنفرانس در سال حداقل دو نشست برگزار مي كند كه وظيفه آن تنظيم سياست عمومي سازمان و تدوين شيوه هاي اجراي آن است. كنفرانس مذكور بنا به ضرورت نشست‌هاي فوق‌العاده نيز برگزار مي كند.
هيأت عامل اوپك از نمايندگان معرفي شده از سوي كشورهاي عضو تشكيل مي شود كه اين هيات توسط كنفرانس وزيران براي مدت دو سال انتخاب مي شود. وظايف هيات مذكور مديريت سازمان، اجراي قطعنامه هاي كنفرانس وزيران، تدوين بودجه سالانه، تقديم آن به كنفرانس وزيران و بررسي گزارش هاي ارسالي دبيرخانه عنوان شده است.
ركن ديگر اوپك دبيرخانه آن است كه زير نظر هيأت عامل مسئول امور اجرايي مي باشد. در رأس دبيرخانه دبيركل قرار دارد كه به عنوان نماينده قانوني و رئيس اجرايي دبيرخانه طبق دستورالعمل هاي هيأت عامل امور سازمان را اداره مي كند و براي مدت سه سال عهده دار اين پست است.
بخش تحقيقاتي اوپك زير نظر دبيرخانه، تحقيقات مورد نياز سازمان را انجام مي دهد و از سه بخش مطالعات انرژي، تحليل بازار نفت و خدمات اطلاعاتي تشكيل مي شود.
كميسيون اقتصادي اوپك به صورت يك بخش تخصصي در چارچوب دبيرخانه به فعاليت مشغول و هدف آن ياري رساندن به سازمان در تقويت ثبات بازار جهاني نفت است.
دبيرخانه اوپك تا سال 1965 در شهر ژنو سوئيس بود و از اين سال به بعد به وين اتريش منتقل شد و از سال 1977 نيز در ساختمان فعلي در كنار كانال دانوب مستقر است.
طبق اساسنامه هدف اصلي اين سازمان عبارت است از : 'هماهنگي و يكپارچه سازي ‍‍سياست‌هاي نفت كشورهاي عضو و تعيين بهترين راه براي تامين منافع جمعي يا فردي آنها، طراحي شيوه‌هايي براي تضمين ثبات قيمت نفت در بازارنفت بين المللي به منظور از بين بردن نوسانات مضر و غير ضروري؛ عنايت و توجه ويژه به كشورهاي توليد كننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم كردن درآمد ثابت براي كشورهاي توليد كننده نفت؛ تامين نفت كشورهاي مصرف كننده به صورت كارآمد، مقرون به صرفه و هميشگي؛ و بازده مناسب و منصفانه براي آنهايي كه در صنعت نفت سرمايه گذاري مي‌كنند...'.
نخستين تصميم جدي اوپك در زمان جنگ اعراب و رژيم صهيونيستي (اكتبر 1973) گرفته‌ شد كه تعدادي از كشورهاي عربي صادر كننده نفت، فروش نفت را به برخي كشورهاي صنعتي كه حامي آن رژيم بودند، تحريم كردند و اين امر باعث كاهش توليد و صادرات نفت اوپك و افزايش بي سابقه قيمت نفت در بازار آزاد در آن زمان شد.
ايران به عنوان يكي از اعضاي بنيانگذار و فعال اين سازمان، نقش تاثيرگذاري در تصميمات اوپك ايفا كرده است، از جمله مي توان به، پيشنهاد تشكيل صندوق بين المللي اوپك با هدف كمك به كشورهاي فقير و جهان سوم اشاره كرد كه وظيفه اين صندوق اعطاي وام هاي كم بهره و يا بلاعوض به كشورهاي فقير است.
همچنين اولين دبيركلي اوپك از سال 1961 تا سال 1964 از آن ايران بود و تاكنون سه بار كنفرانس‌هاي اوپك در ايران برگزار شده است كه عبارتند از كنفرانس سوم درسال 1961، كنفرانس بيست و دوم در سال 1971 و كنفرانس يكصد و سي و پنج در مارس 2005.
در اجلاس يكصدو پنجاه و هفتمين كنفرانس اوپك، ايران بعد از 36 سال براي دومين بار به عنوان رياست اين سازمان تعيين شد. اوپك در سالهاي اخير تاثير بسزايي بر تحولات بازار نفت داشته و با اتخاذ سياست هايي خاص، قيمت نفت را به نفع كشورهاي عضو افزايش داده است.