چرا اقتصاد ایران نفتی شد؟!
دکتر ابراهیم رزاقی
گروه اقتصادی برهان؛ به گواه کارشناسان اقتصادی اغلب دولت‌ها پس از روی کار آمدن، همواره سعی کرده‌اند طوری برنامهریزی کنند که اقتصاد ایران را از وابستگی نفتی نجات دهند و حداقل نام خود را در تاریخ ایران جاودانه کنند. اما این اتفاق با این که خیلی جدی از سوی دولت‌ها دنبال میشود هیچگاه به طور کامل به سرانجام نمیرسد...
دکتر «ابراهیم رزاقی» عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در نخستین نشست تخصصی «برهان» به بررسی این موضوع میپردازد و معتقد است: ایرانی‌ها (مردم و مسؤلان) به دلیل این‌که فکر میکنند «نفت دارند» از فرهنگ کار و تولید خارج شدهاند. او توجه نکردن ایرانی‌ها در چند دهه‌ی اخیر را به فرهنگ کار و تولید از دلایل نفتی ماندن اقتصاد ایران میداند. دکتر «ابراهیم رزاقی» استاد اقتصاد دانشگاه تهران و نویسندهی کتاب «اقتصاد ایران» در این نشست یکی از راهکارهای اقتصاد بدون نفت را بازگشت به فرهنگ تولید و کار عنوان میکند.
چرا اقتصاد ایران نفتی است و تا چه زمانی باید از پول نفت بخوریم و با خود بگوییم که برای اقتصاد بدون نفت راهکار ارایه دهید؟! اقتصاد ایران هم اکنون نفتی است؛ این یک واقعیّت است که باید پذیرفت ...
سال‌هاست کشور با پول نفت اداره میشود و اگر دولتی در مقطعی کوتاه در دوران حاکمیّت خود با نوسان قیمت جهانی نفت مواجه شود، حال و روز خوشی پیدا نخواهد کرد ... بنابراین با چند جمله‌ی کوتاه یاد شده کاملاً میتوان به این نتیجه رسید که اقتصاد ما هم اکنون به کل، نفتی است. گرچه برخی از دولت‌ها پس از روی کار آمدن، ادّعا میکنند که اقتصاد نفتی دوران گذشته را با حاکمیّت خود کم رنگ کرده‌اند، اما واقعیّت چیز دیگری است (در دوران حاکمیّت یک دولت هرگاه قیمت نفت با افزایش مواجه میشود برای آن «هورا» میکشند و ولخرجی میکنند و هر زمانی که قیمت نفت با تنزل و نزول مواجه میشود برای آن تأسف میخورند و میگویند که ای کاش ...!)
ما سال‌هاست که پازل مبادله‌ی نفت و واردات کالاهای خارجی را تجربه میکنیم. پول نفت را میدهیم و کالای خارجی میخریم. اقتصاد ایران سال‌هاست مشکلات خود را در محدوده‌ی این پازل حل میکند!
(نفت = واردات کالای خارجی)
دلیل این امر چیست؟ چرا این اتفاق سال‌هاست که با وجود مشاهده‌ی دولت‌مردان و علم به این‌که خود میدانند اوضاع اقتصاد ایران با ادامه دادن روند یاد شده در آینده با چه چالشهایی مواجه خواهد شد نسخهای شفابخش برای آن تجویز نمیکنند و فقط میگویند ما باید اقتصاد ایران را از سیطره‌ی نفت خارج کنیم. آیا تنها با تأیید وجود اقتصاد نفتی میتوان اقتصاد را از سیطره‌ی نفت خارج کرد؟
سؤال: آیا میتوانستیم در این سال‌ها اقتصاد را بدون پول نفت اداره کنیم؟ اگر میتوانستیم پس چرا تاکنون کاری در این باره انجام نداده‌ایم و اگر نمیتوانستیم پس چرا سعی و تلاش در این حوزه انجام نداده‌ایم؟! تحلیلها در این باره حاکی از آن است اتفاقاتی که در این سال‌ها در اقتصاد ایران در حوزه‌ی اقتصاد نفتی و عجین شدن اقتصاد با نفت رخ داده دلایل متفاوتی دارد که یکی از آن‌ها ناشی از عدم وجود یک فرهنگ منسجم برای تولید و کار در کشور است! این فرهنگ با ورود نفت به اقتصاد ایران به طور جدّی وارد نظام حاکمیّتی ایران شده و به دنبال آن نیز دولت‌ها را با این شیوه درگیر خود کرده که به جای فرهنگ کار، تولید و تلاش، فرهنگ نفتی رواج پیدا کند. واقعیّت آن است که در چند دهه‌ی اخیر با پر رنگ‌تر شدن نقش نفت در اقتصاد ایران و ورود رسمی طلای سیاه به ساختمان دولت‌ها، بودجه‌های سالانه و برنامههای توسعهای بوی نفت به خود گرفته و همه چیز نفتی شده است. پس از مدتی فرهنگ نفتی وارد فرهنگ تولید، کار و زندگی مردم شده و همه چیز را در سیطره‌ی خود قرار داده است. این ادبیات که «ما نفت داریم» به مثابه یک فرهنگ غلط و نادرست در بین تمام ایرانی‌ها رواج پیدا کرده و اداره‌ی مملکت تنها با پول نفت امکانپذیر شده است. حاکمیّت و به دنبال آن رییس دولت خیلی راحت درباره‌ی هزینه‌های کشور تصمیم‌گیری کرده و این فرهنگ از بالا تا پایین در تمام دستگاههای دولتی کشور نهادینه میشود «ما نفت داریم پس ...»
با نگاهی به آمارهای ارایه شده از هزینه کرد و دخل و خرجهای دولت‌ها میتوان اذعان کرد دولت‌ها در چند دهه‌ی اخیر به هر میزان که خود صلاح دانسته‌اند از پول نفت استفاده کرده‌اند. پول نفت به مثابه ارث پدری دولت‌ها در اختیار آن‌ها قرار گرفته و آن‌ها نیز با اختیار تام از آن استفاده کرده‌اند و پس از مدتی آن چه باقی مانده کیسههای خالی از پول نفت بوده است. به واقع باید سؤال کرد این فرهنگ از کجا نشأت گرفته و چرا در اقتصاد ایران جا خوش کرده است؟ آنچه مشهود است این که، مردم و مسؤولان در چند دهه‌ی اخیر با این توهم که تا زمانی که نفت در اختیار ایرانی‌هاست حیات نیز ادامه خواهد داشت تنها کالاها را مصرف کرده و سعی کرده‌اند تا به خود زحمت ندهند. متأسفانه این فرهنگ نه تنها بین مردم بلکه میان مسؤولان نیز رواج پیدا کرده و مقام‌های ارشد کشور نیز به خیال وجود پول همیشگی نفت تنها گفته‌اند: «این مبالغ باید هزینه شود و بس ....!»
متأسفانه باید اذعان کرد فرهنگ تنبلی و بیکاری این سال‌ها در کشور رواج پیدا کرده است، اما سؤال این است که آیا از ابتدا این فرهنگ در کشور ما وجود داشته یا پس از ورود نفت به اقتصاد فرهنگ یاد شده با فرهنگ ایرانی همراه شده است؟
پاسخ کاملاً روشن است. ایرانی‌ها ملت تنبلی نبوده و نیستند و این مسأله کاملاً برعکس است. فرهنگ قدیم و سنّتی ایران بر پایه‌ی کار و تلاش استوار بوده و آن چه امروز پس از ورود نفت به اقتصاد ایران قابل مشاهده است فرهنگی کاملاً غربی است! ورود فرهنگ نفتی به عرصه‌ی اقتصاد ایران به گونه‌ای است که براساس پیشبینیهای اغلب کارشناسان اقتصادی با ادامه‌ی روند کنونی و پر رنگ‌تر شدن بوی نفت در اقتصاد ایران، ادامه و حیات اقتصادی کشور کار دشواری به نظر میرسد. هر چند این فرهنگ که به گفته‌ی بیش‌تر اقتصاددانان کاملاً نشأت گرفته از محیط بیرونی ماست با ما همراه شده اما باید به این نکته توجه داشت که هرچه زودتر باید از فرهنگ نفتی رها شده و به سمت فرهنگ کار و تولیدی قبلیمان باز گردیم.
ادامه دارد...
|
