یادی از خونین شهری که خدا آن را آزاد کرد

آنتوني كرد زمن از شناخته شده ترين اساتید نظامی آمريكايي است كه گزارش ها و كتب متعددي درباره جنگ هاي اخير نوشته است. دو جلد از دوره چند جلدي كتاب «جنگ هاي مدرن او» به جنگ عراق با ايران اختصاص دارد و اين بخش كوچكي از روايت كرد زمن از آزاد خرمشهر در كتابش «درس هاي جنگ مدرن» است.

به دنبال پيروزي ايراني ها در آبادان، آنان تلاش كردند با تحكيم مواضع دفاعي شان، راه را براي حفظ خوزستان و آزادي خرمشهر هموار كنند. در جنوب خوزستان مناطق خشك و نيزارهايي وجود داشت كه هر اقدامي بايد با ملاحظه آن ها صورت مي گرفت. در صورت سقوط خرمشهر، بصره با تهديداتي جدي رو به رو مي شد. عراق نود هزار نفر نيرو در خوزستان داشت كه ارتباطشان با عراق از طريق پلي روي شط العرب بود. در خرمشهر سياست زمين سوخته (نابودي همه بناها و درختان) اجرا شده بود تا دفاع از آن ساده تر باشد. ايجاد ميدان هاي مين و سيم هاي برق فشار قوي در كنار ايجاد پايگاه هاي توپخانه با ذخاير مناسب در تيررس شهر خرمشهر، از ديگر اقدامات عراق بود. دو لشكر توپخانه و يك لشكر زرهي در كنار 8 تيپ جيش الشعبي در خرمشهر مستقر بودند. آنان همچنان بر استراتژي دفاع ايستا و متمركز پافشاري مي كردند. با افزايش اهميت سياسي سلطه بر خرمشهر نسبت به موقعيت نظامي آن از سوي هر دو طرف، اين نكته فراموش شد كه ارتباط اين شهر از خاك عراق تقريباً جدا شده است.

همواره ايجاد دفاع زنجيره اي مي تواند به يك دام بالقوه تبديل شود و در اين نبرد اگر چه ورود ايراني ها به اين زنجيره مستحكم دفاعي بسيار مشكل بود، اما خروج از آن براي خود عراقي ها هم راحت نبود. در آن زمان صد و پنجاه هزار ايراني در اطراف خرمشهر و جنوب خوزستان قرار داشتند كه با فرماندهي ستاد مشترك ارتش به عمليات مي پرداختند. با وجود اختلافاتي ميان سپاه پاسداران و ارتش، به دليل فضاي انقلابي و مساله دفاع از مرزهاي ملي و پس از دو پيروزي اخير، آنان با روحيه اي مقاوم مي جنگيدند. نيروهاي ايران در 30 آوريل 1981، در شب و به دليل خنثي كردن حملات هوايي و توپخانه اي عراق، از سه طرف به خرمشهر يورش بردند. با وجود دفاع خوب عراقي ها، موج گسترده حملات انساني نيروهاي ايران سرانجام به شكست ارتش عراق منجر شد. در روزهاي بعد نبرد در اطراف خرمشهر، آيادان و كارون ادامه يافت و با ناكامي عراق در انجام پاتك هاي متقابل در روزهاي 3 و 4 مي، آنان در حميديه و هويزه هم به دليل كمبود نيرو با شكست ديگري روبرو شدند. در اين نبرد ايراني ها به شكلي غيرمنتظره از هلي كوپترهاي تهاجمي شان غلبه عراقي ها و پاسگاه فرماندهي ارتش عراق در شلمچه و فكه استفاده كردند. در طول يك هفته، ايراني ها در منطقه اي به طول سي كيلومتر، از ايستگاه حسينيه تا حوالي خرمشهر پيشروي كردند و تنها راه ارتباطي سربازان عراقي با خاك كشورشان را تهديد كردند.

همواره ايجاد دفاع زنجيره اي مي تواند به يك دام بالقوه تبديل شود و در اين نبرد اگر چه ورود ايراني ها به اين زنجيره مستحكم دفاعي بسيار مشكل بود، اما خروج از آن براي خود عراقي ها هم راحت نبود .

در 9 مي آخرين مرحله عمليات آغاز شد. با قطع ارتباط و محاصره شدن عراقي ها، تعداد زيادي تانك و خودروي زرهي و توپ به دست ايراني ها افتاد و با عقب نشيني عراق، آن ها مواضع دفاعي شان را از دست دادند. طي ده روز بعد كه ايران براي تصرف خرمشهر آماده مي شد، عراق به تحكيم مواضعش پرداخت. خرمشهر براي عراق نه يك دژ محكم، كه يك دام فاقد عمق استراتژيك شده بود. ارتش عراق فاقد نيروهاي پشتيبان بود و با وجود مقاومت همه جانبه، دو لشكر عراق در خرمشهر محاصره شدند و راهي جز تسليم يا فرار از طريق شط العرب و جا گذاشتن تسليحاتشان نداشتند. پس از ده روز نبرد سخت، يك يگان پاسداران جاده تداركات رساني عراق را در 21 مي تصرف كرد و با موج حملات نيروهاي ايراني، اين شهر به محاصره كامل درآمد. در 22 مي هفتاد هزار ايراني در برابر 35000 عراقي كه پانزده تا بيست و دو هزار نفرشان در دام افتاده بودند، صف آرايي كردند.

پس از درگيري هاي دامنه داري بر سر تسخير موانع دفاعي، جنگ خياباني آغاز شد و با وجود آتش بارهاي پرمهمات عراق در آن طرف شط، امكان هدف گيري دقيق و اثر بخش براي آنان وجود نداشت. در اين درگيري ها، عراق روزانه 100 سورتي پرواز انجام مي داد كه به دليل نداشتن سلاح هاي هدف گيري در شب و نزديكي نيروها به هم، تأثير چنداني نداشت. ايران هم از هلي كوپترهايش به طور محدود استفاده كرد، ولي در مجموع هيچ نبرد هوايي اي روي نداد.
در كل در 24 مي و به دنبال فرار ارتش عراق از خرمشهر از طريق شط العرب، دوازده هزار عراقي به اسارت در آمدند و گفته ايران در مورد انهدام كامل دو لشكر مكانيزه و دو تيپ مرزباني عراق مي تواند صحيح باشد.

تصرف خرمشهر را بايد آخرين اتفاق در مرحله دوم جنگ و بازپس گيري بيشتر مناطق تصرف شده از خاك ايران دانست. در اين مرحله و پس از آن، عراق براي دفاع از مناطق تصرف شده اش، نياز به نيروهايي بيش از آنچه در اختيارش بود داشت و برتري اين كشور در بخش جنگ افزار، عملاً رو به كاهش گذاشت.

از 22 مارس تا 24 مي و به مدت دو ماه، عراق 5500 كيلومتر مربع از متصرفاتش را از دست داد و سي تا پنجاه هزار كشته و زخمي، 25000 اسير، نابودي 200 تانك و 400 خود روي زرهي و صدها توپ و خمپاره انداز، از نتايج حملات ايران بود. عراق بيش از هر چيز از نداشتن تخصص در ارتشش و ناتواني در انعطاف پذيري و ساختار سياسي در فرماندهي و كنترل خويش آسيب ديد.