پربارسازی اوقات فراغت در بينش اسلامي
حجت الاسلام مرتضی آقا تهرانی
اوقات فراغت، امروز از چنان اهميتي برخوردار است كه عملاً به گشايش باب ويژه‌اي در حوزة علوم اجتماعي، تحت عنوان «جامعه‌شناسي فراغت» انجاميده است؛ مبناي ظهور آن، رهانيدن انسان جامعة صنعتي از دام «بيكاري و از خود بيگانگي» ميباشد. بدين معنا كه از ساعات غيركاري افراد، به عنوان فرصتي براي بازيابي خود و تجلّي يافتن بُعد معنوي انسان استفاده شود.
در اهميت اين موضوع همين بس كه برخي از صاحب‌نظران علوم اجتماعي، فعاليت‌هاي «اوقات فراغت» را نشان‌دهنده «فرهنگ جامعه» و معرف «شخصيت خانواده» مي‌دانند.
ازاينرو، نحوه گذارندن اوقات فراغت در يك خانواده و جامعه مهدوي، بايد معرف ويژگي‌هاي فرهنگ اسلامي و مهدوي باشد.
اوقات فراغت در بينش اسلامي
از آن‌جا كه در تعاليم ديني، هرگونه كار و فعاليت سالم و هدفدار،1 نوعي عبادت شناخته شده،2 اساساً نمي‌توان «فراغت» را به معناي «خلاص شدن از كار» به شمار آورد؛ زيرا عبادت بودن و ثواب داشتنِ كار، خود، انگيزه‌اي قوي براي انجام آن است و مسلمان براي به دست آوردن رضاي خدا و كسب ثواب، زماني به عنوان «فراغت» نخواهد داشت كه آن را فارغ از هرگونه فعاليت به سر برد: «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَب؛3 پس چون از نماز و طاعت فارغ گشتي، براي دعا همت گمار و به سوي پروردگارت مشتاق باش».
بنابراين، در فرهنگ اسلام تمام اوقات، «وقت كار» و «زمان فعاليت سالم و هدفدار» است و يك مسلمان «نبايد فارغ از هر كار دنيوي يا اخروي باشد»4؛ بلكه «هرگاه از كاري فارغ شود، به كار ديگر بپردازد»5 زيرا «خداوند بنده بي‌كار پُر خواب را دشمن دارد».6
در روايتي از امام كاظم (علیه السّلام) اوقات يك مسلمان به چهار بخش تقسيم شده است: «راز و نياز با خدا»، «كار و تلاش براي كسب روزي حلال»، «ارتباط سازنده با ديگران» و «تفريح سالم و لذت‌جويي حلال».7
جلوه‌هايي از غني‌سازي اوقات فراغت
گسترش مراكز ورزشي و تشويق و ترغيب نوجوانان از سوي والدين براي شركت در گروه‌هاي ورزشي سالم و كنترل شده، در اين دوران بسيار مفيد و ضروري است.
بعضي از خانواده‌ها كه از امكانات بيشتري برخوردارند، مي‌توانند لوازمي از قبيل كامپيوتر (همراه با كنترل) در اختيار فرزندان خود قرار دهند كه هم اوقات فراغت آنها را پر مي‌كند و هم به آموزش آنها كمك مي‌كند. آموختن تعمير لوازم الكترونيكي نيز اشتغال مفيدي براي پسران است. اشتغال به باغباني، پرورش حيوانات خانگي در بعضي مناطق، كار و سرگرمي مفيد ديگري است.
خياطي، گلدوزي، آشپزي و برخي هنرهاي دستي ديگر براي دختران بسيار لازم و مفيد است.
همچنين مشاركت در فعاليت‌هاي اجتماعي، و به ويژه كارهاي عام‌المنفعه و نيكوكارانه (همراه با كنترل)، شركت فعال در مساجد، حسينيه‌ها و هيئت‌ها براي نوجوانان بسيار سازنده است و روح ارزش‌گراي آنها را ارضا كرده و پرورش مي‌دهد. عادت دادن فرزندان به مطالعات سالم و سازندة اسلامي و مهدوي از همان دوران كودكي بسيار مفيد و ثمربخش است. تقويت روحية علمي و حماسي فرزندان با مطالعة سيرة زندگاني هدايت يافتگان، خدمت‌گزاران و ياوران آستان مهدوي در سلامت روحي و اخلاقي نوجوانان و تعميق باورهاي مهدوي ايشان بسيار مؤثر است.
اينك طرح‌هايي را جهت استفادة كارساز از اوقات فراغت فرا روي خانواده‌ها مي‌گشاييم، بدان اميد كه در فضايي مهدوي آن را به منصة ظهور برسانند:
1. همنشيني با اعضاي خانواده؛ 2. ديدار از خويشاوندان؛ 3. ديدار از دوستان؛ 4. بازي با فرزندان خود؛ 5. سفرهاي زيارتي، علمي، سياحتي و ...؛ 6. زيارت مراقد ائمه اطهار:؛ 7. كار در كارگاه ساعتي (تأسيس كارگاه‌هاي ساعتي)؛ 8. ايجاد نمايشگاه‌هاي فرهنگي، هنري، صنعتي و ...؛ 9. ورزش‌هاي سالم؛ 10. مطالعه كتابهاي ويژه مهدوي ؛ 11. حضور در مجالس مذهبي و علمي؛ 12. حضور در مجالس و كانون‌هاي شعرخواني و نقد شعر و حفظ اشعار؛ 13. سواركاري (اسب‌سواري، ماشين‌سواري، قايق‌سواري و ...)؛ 14. تشكيل مجموعه‌هاي گوناگون عكس، تمبر، پول و...؛ 15. يادگيري، قرائت و حفظ قرآن مجيد و احاديث معصومين:؛ 16. خطاطي و نقاشي؛ 17. پرداختن به هنرهاي دستي ديگر؛ 18. پديد آوردن مسابقات گوناگون هنري، فرهنگي، ديني و...؛ 19. عبادت و نيايش؛ 20. تفكر و ارزيابي و عبرت‌آموزي؛ 21. ديدن برنامه‌هاي تصويري مفيد و شنيدن برنامه‌هاي سازندة رسانه‌ها؛ 22. پرورش پرنده و ماهي، دامداري تفريحي و تربيت برخي از حيوانات تربيت‌پذير؛ 23. زبان آموزي؛ 24. ايجاد انجمن‌ها و كانون‌هاي علمي، ديني، هنري، خيرّيه؛ 25. پرداختن به هنرهاي نمايش و ايجاد گروه‌هاي هنري آماتور؛ 26. تأسيس انجمن‌هاي ادبي و نگاشتن خاطره، داستان، و...؛ 27. گل‌پروري، گياه‌كاري، گلدان‌سازي و ...؛ 28. به وجود آوردن آزمايشگاه‌هاي گوناگون علمي و فني و...؛ 29. گسترش برنامه‌هاي بسيج و رشد آمادگيهاي رزمي و درماني؛ 30. تشكيل مجموعه‌هاي اقتصادي؛ 31. حل جدول‌هاي مفيد و جدول‌سازي؛32. آموزش‌ها و بازي‌هاي كامپيوتري؛ 33. تشكيل و شركت در فعاليت‌هاي فرهنگي مساجد و مجامع عمومي؛34. آموزش و تمرين سرود و مداحي؛ 35. كمك در كارهاي خانه؛ 36. ديدن مراكز و مناظر علمي، طبيعي، و...؛ 37. ديدار از شخصيت‌هاي برتر علمي، فني، اجتماعي و... .8
---------------
پی نوشت ها:
1. كار، يك فعاليت خاص و هدفدار است؛ و قيد «سالم» در اين عبارت بدين منظور است كه از ديدگاه اسلام كاري عبادت محسوب مي‌شود كه علاوه بر هدفدار بودن، سالم و حلال نيز باشد.
2. مانند تفكر در نشانه‌هاي خدا، كسب حلال، نرمي سخن، بلند گفتن سلام، نگاه محبت‌آميز به والدين، نگاه به صورت عالم، نگاه به پيشواي دادگر، كمك به مسلمانان و... . ر.ك: محمدی ري شهري، ميزان‌الحكمه، ج6.
3. انشراح (94)، 7 و 8.
4. پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله): «اِنّ اللهَ يُبغِضُ الصَحيحَ الفارغَ لا في شُغلِ‌الدُّنيا و لا في شُغلِ‌‌الآخرِةَ» ابن‌ابي‌الحديد، شرح نهجالبلاغه،ج17،ص 146.
5. (فَاذا فَرَغتَ فَانصَب) انشراح (94)، 7.
6. امام كاظم (علیه السّلام): «اِنَّ اللهَ لَيُبغِضُ العَبدَ النَّوامَ، اِنَّ اللهَ لَيُبغِضُ العَبدَ الفارغَ» شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، ج17، ص58، باب 17، ح21972.
7. امام كاظم(علیه السّلام): «اجْتَهِدُوا فِي أَنْ يَكُونَ زَمَانُكُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ: سَاعَةً لِمُنَاجَاةِ اللَّهِ، وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ، وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ وَ الثِّقَاتِ الَّذِينَ يُعَرِّفُونَكُمْ عُيُوبَكُمْ وَ يُخْلِصُونَ لَكُمْ فِي الْبَاطِنِ، وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِيهَا لِلَذَّاتِكُمْ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ، وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثَةِ سَاعَات» حراني، تحف‌العقول، ص 409.
8. نيلي‌پور، مهدي، فرهنگ جوان (568 نكته در موضوع جوان و جواني)، ص103ـ104.
|
