نقدی بر ادعا های غرب زدگان وطنی؛ چرا خاورمیانه به سوی الگوی ترکیه پیش نمی رود؟

تحولات چند ماه اخیر در خاورمیانه عربی همچنان در صدر اخبار رسانه ها قرار دارند. گذشت زمان نیز هنوز نتوانسته است سردرگمی و حیرت تحلیل گرایان سیاسی را سد کند. گرچه هنوز هم گروهی رویدادهای جاری در خاورمیانه را توطئه ای آمریکایی و غربی می دانند؛ اما ناتوانی و سردرگمی مراکز تصمیم گیری غرب و بویژه آمریکایی در برابر این تحولات، خبر از واقعیت های دیگری دارند. واقعیاتی که پدران ما در بهمن 1357 نیز آن را به خوبی درک کرده اند. آن روزها هم سردرگمی و ناتوانی آمریکا و اروپا در پیش بینی تحولات انقلابی در ایران به وضوح آشکار بود. مسئله ای که در درازمدت ضربه ای سنگین به منافع راهبردی آمریکا وارد کرد. موضع گیری ناشیانه ی "جیمی کارتر" در نام بردن از ایران به عنوان جزیره ثبات آن هم درست اندک زمانی مانده به پایان عمر حکومت محمد رضا شاه پهلوی خود گواه بازگشت آمریکایی ها به عقب و تکرار تاریخ است.

اعتماد به نفس بالای اوباما در مدیریت تحولات پسا انقلابی در مصر و تونس علی رغم بسیاری از ناکامی های آشکار نیز نتوانسته است راه گشای دولت آمریکا باشد. اوضاع آنقدر غیر قابل پیش بینی شده است که برخی از صدور انقلاب های "ارحلی" از خاورمیانه به قلب اروپا سخن به میان آورده اند. به نظر می رسد که طلب عدالت و نفی سلطه به هر شکل و میزان امروز می رود که جانشین تئوری برخورد تمدن ها ی " ساموئل هانتینگتون" و پایان تاریخ " فرانسیس فوکویاما " شود. کار تا بدان جایی بالا گرفته است که به قول یکی از دوستان ایرانیم در اروپا امروز فریاد الله اکبر مسلمانان به عنوان نماد مقابله با سلطه و عدالت خواهی در برخی اعتراضات در قاره ی سبز نیز شنیده می شود.
از آغاز رویدادهای جاری در خاورمیانه در داخل ایران و برخی مراکز رسانه ای منطقه گمانه زنی ها در مورد تحلیل و واکاوی علل حوادث کم سابقه ی اخیر شدت یافته است. در این راستا افراد زیادی به ترسیم نظریات خود پرداخته اند. اما مدتی است که جریانی خاص در دو بعد سیاسی و علمی به دنبال ترسیم گفتمانی است که تحولات آتی منطقه را در راستای اهداف بلند مدت آمریکا و غرب می داند.

این نظریه پردازان که بعضاً در میان برخی از مسئولین جمهوری اسلامی نیز مشاهده می شوند با اعلان خطر نسبت به فراگیر شدن مدل ترکیه ( و حتی عراق ) در بلند مدت و کاهش نفوذ و اثرگذاری جمهوری اسلامی در تحولات آتی خاورمیانه سخن به میان می آورند.
گرچه بسیاری از این تحلیل گران و اساتید با نیتی پاک و به منظور حفظ منافع ملی به بیان ایـن دیدگاه می پردازند. امـا در این میان کـم نیستند اشخاصی که به علـت ورودی های غلط و یا نیتی ناصواب اهداف دیگری را در ذهن می پرورانند. این عده که عادت کردند در همه جا با نق زدن و زیر سوال بردن سیاست های ایران اهداف شناخته شده ی غربی ها را به افکار عمومی منتقل نمایند؛ این بار هم این نگرش خام خود را علم کرده اند. اینان هیچ گاه عزت ایران را مدنظر ندارند و بارها اثبات کرده اند که به دنبال تسلیم تمام قد کشور به ایسم های غربی اند. هنوز هم برای من و بسیاری از مـردم معلوم نیست ایـن افراد چرا اینگونه همیشه سنگ منافع ملی غرب را به جای منافع کشور خود به سینه می زنند.

به طور مثال یکی از نزدیکان جریان کارگزاران سازندگی و از حامیان میر حسین موسوی در انتخابات سال 1388 در سخنرانی خود در دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ضمن اعلان صریح این مطلب که خاورمیانه در حال حرکت به سوی الگوی اسلام معتدل(سکولار) ترکیه است مدعی تضعیف موقعیت ایران شده است. دکتر ج. ر که بارها سابقه ی دفاع از مواضع رژیم سعودی را در سوابق خود گنجانده است در راستای ادعای خود تقویت حوزه ی علمیه نجف و آنچه که او عدم دعوت از ایران و دعوت از ترکیه در جلسه ی آشتی میان فتح و حماس می خواند را به عنوان دلیلی بر تضعیف موقعیت ایران ذکر کرده است. جالب آنکه نقد مکتوب سخنان همین فرد از سوی برخی از دانشجویان با توهین و فحاشی نامبرده به یکی از فارغ التحصیلان نخبه ی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد مواجه شده است.

همراهی رسانه های فارسی زبان ماهواره ای چون بی بی سی فارسی، صدای آمریکا و تبلیغ تمام قد این ایده از سوی برخی چهره های نزدیک به این نگرش در سطح مراکز دانشگاهی کشور اهمیت واکاوی و نقد این نظریه را دو چندان می نماید. گرچه حامیان سینه چاک این نگرش هیچ دلیلی ( به غیر از توطئه ی غرب و یا بازگشت به پیشینه ی اسلامی ترکیه در عهد عثمانی ) را در تأیید نگاه خود تا کنون ارائه نداده اند و علاوه بر این حتی منظور خود را از آنچه که مدل ترکیه و معیارهای آن برای منطقه می خوانند به درستی بسط نمی دهند( چرا که باید این مهم را مد نظر داشت که مدل ترکیه در دوران حاکمیت نظامیان با الگوی این کشور در سالهای اخیر کاملاً متفاوت است).
اما به علت شدت و دامنه ی تبلیغات این طیف در تریبون های مختلف در نوشتار حاضر در ابتدا به نظریات ارائه شده در مورد تحولات اخیر خواهیم پرداخت. در مرحله ی بعد ادعاها و پیش بینی های ناکام گذشته ی این طیف بررسی خواهد شد. در نهایت امر به نقد نظریه غرب زدگان وطنی در مورد فراگیر شدن مدل ترکیه در منطقه ( هر دو تصویر ارائه شده از الگوی این کشور) اشاره خواهد شد.

نظریات ارائه شده در مورد تحولات  اخیر خاورمیانه
 در مورد حوادث دومینو وار اخیر تاکنون 5 تئوری ارائه شده است. گروهی با مشابهت سازی حوادث خاورمیانه با فروپاشی اروپای شرقی از انقلابی تویتری و حرکت کشورهای آزاد شده از دیکتاتوری به سمت و سوی دموکراسی غربی و لااقل آنچه که الگوی ترکیه ( اسلام سکولار) می خوانند سخن به میان می رانند. گروهی دیگر نیز که تا حدی به تئوری اول نزدیک هستند این تحولات را در ادامه طرح آمریکایی خاورمیانه بزرگ می دانند. توسل به تئوری توطئه و آمریکایی خواندن همه چیز اندیشه ی مرکزی این گفتمان است. در سوی دیگر ماجرا برخی از رهبران مادام العمر منطقه که در معرض انقلاب های ارحلی قرار دارند با توجه به ترس غرب از گروه های رادیکالی چون القاعده و طالبان به منظور حفظ تاج و تخت، مخالفان انقلابی خود را تروریست و حامی القاعده می خوانند.
 "علی عبدالله صالح" و "معمر قذافی" در صدر حامیان این نظریه قرار دارند. چهارمین نظریه از سوی مقام معظعم رهبری ارائه شده است. این رهیافت، بیداری اسلامی نشأت گرفته از انقلاب اسلامی را مبنای بسط گفتمان خود قرار داده است. حضور فراگیر توده ها در سطح خیابان ها، غیرخشونت آمیز بودن حرکت، تلاش در جهت عدم مقابله با ارتش و جذب آنان، حضور در میدان ها و خیابان های بزرگ، عدم سازش با حاکم ظالم، شعارهای عمدتاً دینی و برگزاری نمازهای عظیم جماعت از مواردی است که حامیان این نظریه در تأیید نگرش خود ارائه می دهند. تجدید نظر برخی از گروه های اسلامی اهل سنت چون اخوان المسلمین مصر در گفتمان قالب و سنتی خود در مورد پذیرش هر نوع حکومت به نام حفظ نظم و منافع جامعه اسلامی نیز در همین راستا ارزیابی می شود.
در این رهیافت بر خلاف رویکردهای نخبه گرای غربی و آمریکایی، مردم و بویژه جوانان بیش از رهبران و احزاب سنتی مد نظرند. در رهیافت پنجم که تا حد زیادی به گفتمان مقام معظم رهبری نزدیک است بر این باور است که برخورد با سلطه و عدالت خواهی مبنای حرکات اخیر در خاورمیانه و حتی اروپاست. این گفتمان  با رد نظریه برخورد تمدن ها و پایان تاریخ بر این باور است که امروز مردم به علل مختلف بیدار شده اند و دیگر زیر بار ظلم نمی روند. انباشت ظلم در سطح داخلی و تناقضات ساختاری سرمایه داری بویژه در ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ریشه این خروش عمومی است.   

ادعاهای ناکام گدشته
 هنوز فراموش نکرده ایم که پس از سال 1384 و اتخاذ رویکرد "تهاجمی گفتمانی" از سوی نظام و پایان سیاست های انفعالی در مذاکرات هسته ای همین افراد روشنفکرنما بارها و بارها از حمله آمریکا و یا فروپاشی کشور به دلیل آنچه اجماع جهانی در مورد تحریم و بایکوت ایران به علت ماجراجویی هایش می خواندند سخن به میان می آوردند. هنوز مردم ما آن نامه ی کذایی مسئولین دولت اصلاحات به آمریکایی ها و تسلیم امتیازات ایران را کاملاً به یاد دارند. این جماعت شبه افکن و همیشه مخالف پس از لشکرکشی "نئوکان ها" به عراق بار دیگر ماشین تبلیغاتی خود را درجهت القای موفقیت مدل آمریکا در فرایند نظام سازی در عراق به کار بستند.
اعجاب آور آنکه تأکید بر تقویت حوزه ی علمیه نجف به عنوان حوزه ای غیرسیاسی توسط آمریکایی ها در جهت تضعیف موقیت حوزه ی علمیه قم و ایران دیگر کارکردی برد که از سوی رسانه های متمایل به این افراد ترسیم می شد. در این چهارچوب با حذف بخشی از تاریخ، بدون نگاه به نقش حوزه ی نجف در سازمان دهی مردم و اعلان حکم جهاد بر علیه استعمارگران انگلیسی(2) و شهادت ده ها تن از روحانیون این حوزه در دوران حکومت صدام حسین صرفاً در چهارچوب پازل غربی ها خواسته یا ناخواسته به منظور ایجاد اختلاف میان روحانیون نجف و قم تلاش می شد. تلاشی که هنوز هم ادامه دارد. در این ایده حتی از این واقعیت آشکار که بسیاری از روحـانیون سیاسی صده ی اخیر تربیت شدگان حوزه ی نجف اشرف هسـتند نیز غفـلت می شود. در این نگرش با نگاهی روبنایی و سطحی به واکنش های حوزه ی نجف در برابر مباحث سیاسی و قیاس آن با عملکرد حوزه ی قم و لحاظ قرار دادن این استدلال غلط که اکثر مسلمانان طرفدار اسلام و روحانیون غیرسیاسی هستند مبنای تشخیص اشخاصی که عادت کرده اند همه چیز را از پشت عینک غربی ببینند و پز روشنفکری بدهند قرار گرفت. عدم شناخت حوزه های شیعه آن هم از سوی جریانی که کم ترین ارتباط را با روحانیت دارد( به علت گرایشات عمدتاً غرب گرایانه و غیردینی) خود از عجایب موضع گیری این افراد مدعی روشنفکری و شناخت علمی بود!
 اما باز هم گذشت زمان حکایت از واقعیات دیگری داشت. اعتراف اکثر سیاست مداران غربی به موفقیت ایران در مورد فرایند دولت سازی در عـراق و ناکامی جـریان سکولار متمایل به "ایاد عـلاوی" (رئیس فهرست العراقیه‌ ) در برابر جریان متمایل بـه ایران و در نهایت تـداوم نخست وزیری "نوری مـالکی" (رهبر حزب الدعوه ) خود حکایت از شکست این تحلیل های غلط بود. در مورد حوزه ی نجف نیز باید این نکته را یادآوری کرد که گرچه مدل و شیوه ی دخالت اشخاصی چون آیت الله سیستانی در امور سیاسی با روحانیون ایرانی تا حدی متفاوت است، اما موضع گیری های صریح ایشان در مورد برخی از اقدامات غیرقانونی نیروهای اشغالگر و مسائل جاری در عراق نشان دهنده ی موضع فعال نجف در مورد امور سیاسی است و نه بی توجهی به سیاست. تلاش آمریکایی ها و دولتمردان منطقه برای دیدار با آیت الله سیستانی و دیگر مراجع شیعه خود گواه این مدعا است. افتخار هر شخصیت خارجی چه آمریكا و انگلیس و ... است كه یك دیدار كوتاه چند لحظه ای با آیت الله سیستانی داشته باشند و هر كدام از شخصیت های آمریكایی كه تا به حال درخواست ملاقات كرده اند، اجازه ملاقات دریافت نكرده اند.

دیدگاه آیت الله سیستانی در مورد رهبر انقلاب اسلامی و لزوم حمایت از ایشان و مکمل دانستن حوزه ی علمیه نجف و قم به منظور بسط معارف دینی و اثزگذاری بر امور جامعه بارها از سوی ایشان مورد تاکید قرار گرفته است. به طور مثال ایشان در مورد مقام معظم رهبری می فرمایند: "من همیشه برای سلامتی آیت‌الله العظمی خامنه ای دعا می کنم و مسئولان نظام را نیز بر اطاعت از ایشان سفارش می نمایم" (1). در جایی دیگر ایشان می فرمایند: "سلام من را به برادران برسانید من زمان آقای خمینی هر شب برایشان دعا می كردم". آیت الله سیستنانی در دیدار خود با آیت الله هاشمی رفسنجانی در نجف ضمن توصيه به قدر دانستن نعمت بزرگ جمهوري اسلامي، بر ضرورت حركت يكپارچه در ظل هدايت و رهبري حضرت آيت الله خامنه اي تأكيد كرده و از برخي اختلاف ها و حركت هايي كه بر شائبه دوگانگي نظام اسلامي دامن مي زند ابراز نگراني كردند. "فكر نكنيد نظام جمهوري اسلامي فقط متعلق به ايران است، بلكه به كل عالم اسلام و شيعيان جهان تعلق دارد و لازم است شما و بقيه مسئولان نظام پشت سر رهبري نظام و در ظل هدايت ايشان به گونه اي حركت كنيد كه مؤيد وحدت و يكپارچگي نظام باشد". از طرفی مقام معظم رهبری نیز ارتباط صممیمانه ای با حضرت آیت‌الله سیستانی دارند و ابراز داشته اند که هر شب برای سلامتی ایشان دعا می کنم.

توهمات وارداتی و بی بنیان این روشنفکرنماها تا بدان جایی پیش رفت که در اوج جنگ 33 روزه و 22 روزه زمانی که احساسات ضد آمریکایی و اسرائیلی در منطقه در اوج بود؛ همین انسان های انسان نما و فاقد شرافت و انسانیت با متهم کردن حماس و حزب الله به ماجراجویی چشم خود را بر روی جنایات اسرائیل بستند. گویی انسانیتی نیست. از منظر آنان همه چیز در قاب ماکس، روسو، کانت، نیچه، هابرماس، ماکیاولی و کتاب ها و رهیافت های ترجمه ای غربی معنا پیدا می کرد. در این گفتمان هدف وسیله را توجیه گر است. اما ما از 300 هزار شهید این مرز و بوم یاد گرفته بودیم انسانیت و آزادگی وجود دارد. به قول امام خمینی (ره) ما مأمور به انجام تکلیفیم و نه نتیجه.
اما باز هم دوباره این جماعت با وقاحت تمام برخاسته اند و درس های گذشته برای آنان عبرت آمیز نشده است. پس از ناکامی در عراق و افغانستان که روزگاری آنان با ورود آمریکایی ها خبر از اروپا شدن آن مناطق حداقل به لحاظ سیاسی و اقتصادی را به مردم می دادنند؛ این بار نوبت به ادعای حرکت خاورمیانه به سوی الگو ترکیه لائیک است. گویی که روح "مصطفی کمال آتاتورک" و "علی عبدرازق" دوباره زنده شده است و این بار "رجب طیب اردوغان" و حزب عدالت و توسعه مأمور به این کار شده اند.

شاخص های مدل سنتی ترکیه و عملکرد این الگو
از منظر چهارچوب گفتمان غرب و آنچه که در مطبوعات این کشورها انعکاس می یابد، مدل سنتی ترکیه دارای رژیمی لائیک و هم پیمان غرب، ملزم به رعایت استانداردهای غربی در زمینه حقوق بشر و دموکراسی، خواهان پیوستن به اتحادیه اروپا، دارای اقتصادی لیبرال، ارتش قوی و حامی ارزش های لائیک، روابط نزدیک با اسرائیل و دارای گرایشات ملی گرانه است. در این چهارچوب "کمالیست" پشتوانه ایدئولوژیک نظام ترکیه محـسوب می گردد. در این نگرش کمالیست به مجموعه آراء و نظریات آتاتورک به عنوان بنیان گذار ترکیه نوین اطلاق می شوند. بر این اساس کمالیست مشتمل بر شش اصل است.
1-    جمهوری خواهی؛
2-    ملی گرایی؛
3-    توده گرایی؛
4-    انقلابی گری؛
5-    سکولاریسم( اعتقاد به جدایی دین از سیاست)؛
6-    دولت گرایی؛
از فروپاشی امپراتوری عثمانی در سال 1923 تا کنون ترکیه با این شاخص ها در نزد افکار عمومی غرب شناخته شده است. در این راستا حفظ رابطه ی هم پیمانی با آمریکا در تمامی ابعاد، تقویت جدایی مستمر میان کشورهای عربی و پذیرش الگوی این کشور بویژه در حوزه ی آسیای مرکزی و قفقاز در صدر اهداف سیاست خارجی ترکیه قرار داشته است. لذا به علت همین شاخص ها، رقابت و درگیری با ایران و هرگونه ایدئولوژی دینی تنها نتیجه ای است که می توان انتظار داشت. در این الگو غیر عرب بودن، جهت گیری غربی، روابط نزدیک به آمریکا، مخالف با نیروهای به اصطلاح تندرو، نگرانی از ایران و سوریه، منافع اقتصادی و از همه مهم تر جذب کمک های مالی لابی یهودیان و حمایت سیاسی اسرائیل از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا از چمله مواردی است که موجبات نزدیکی روابط ترکیه و اسرائیل را فراهم کرده بود. در این راستا آنکارا به عنوان اولین کشور اسلامی در سال 1949 رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت و همکاری های امنیتی و نظامی خود را در جهت مقابله با تهدید ایران و سوریه و گروه های مقاومت به عنوان دشمنان مشترک تلاویو و آنکارا در دستور کار قرار داد. عضویت ترکیه در ناتو برای اسرائیل ضمانت خوبی برای گسترش روابط در اختیار قرار داد.

حضور گروهک های تروریستی مخالف جمهوری اسلامی در سالهای ابتدایی دهه ی 80 میلادی در این کشور و کودتای 12 سپتامبر 1980 در مقابل آنچه که بعدها کودتاگران ارتجاع مذهبی ناشی از انقلاب ایران خواندند و یا کودتای پست مدرن فوریه 1997 بر علیه دولت قانونی "نجم الدین اربکان" آن هم به جرم سفر به ایران و گرایش راهبردی به جهان اسلام تکمیل کننده الگوی سنتی ترکیه در نزد افکار عمومی بود. روابط خصمانه با تمامی همسایگان( بویژه سوریه، ایران، عراق، یونان، ارمنستان، بلغارستان و تا حدی روسیه) تصویری است که از الگوی آنکارا در عرصه ی سیاست خارجی در آن سالها در ذهن همه نقش بسته است.

در عرصه ی داخلی کردها و ارامنه به عنوان دشمنان ملت شناخته شدند. کردها ترک های کوهی خوانده می شدند و با آنان به عنوان شهروند درجه دوم برخورد می شد. پیگیری همین الگو در داخل باعث گردید که در اثر درگیری های مسلحانه با کردها بیش 40 نفر از دو طرف کشته شوند. در این مدل که گروهی از غرب زدگان وطنی ما آن را به عنوان تنها الگوی جانشین و کمال مطلوب در جوامع خاورمیانه و ایران ذکر می کنند تنها 60 هزار نفر در دادگاه ها محاکمه و 15 هزار نفر اعدام شدند. رشد گروه های رادیکال و تروریستی چون گرگ های خاکستری( دارای ایدئولوژی پان ترکیستی)، پ. ک. ک، افزایش کینه و تشدید بحران اقتصادی کشور تنها نتیجه ای بود که الگوی ترکیه برای مردم این کشور به ارمغان آورد. دخالت نظامیان در سیاست به نام حفظ اصول کمالیست، تورم افسارگسیخته، بیکاری، کاهش ارزش پول ملی، ناامنی اجتماعی و سیاسی، بسرکوب عریان گروه های اسلام گرا، بحران هویت نسل جوان به علت تلاش حاکمان در جهت نابودی هویت و گذشته اسلامی کشور چنان کار را بر جانشینان میراث آتاتورکیسم تنگ کرد که ترکیه در پایـان دهه ی 90 میلادی به عنوان کشوری ورشکسته و بحران زده به جهانیان معرفی شد.
در این سالها ترویج نوعی از اسلام بی خطر و صد درصد غیر سیاسی نیز نتوانست چاره ساز افتد. جالب آنکه همین الگوی مطلوب برای غرب در منطقه علی رغم تمامی امتیازات و اصلاحاتش در جهت پیوستن به اتحادیه اروپا همچنان با نه بزرگ اتحادیه اروپا مواجه شد.

تصویر امروز ما از ترکیه و نابودی الگوی سنتی این کشور
آیا تصویر امروز ما از ترکیه در چهارچوب همان نگاه و مدل سنتی که از این کشور برای خاورمیانه ترسم شده بود قرار دارد؟ ایا اسلام گرایی مدل ترکیه دقیقا آن چیزی است که مردم ایران از آن انتظار دارند؟ این دو پرسش اولین سوالاتی هستند که ذهن را به خود مشغول می کند. در پاسخ به پرسش دوم باید گفت که گرچه باید اذعان کرد که مدل اسلام گرایی ترکیه و حزب عدالت و توسعه به علت اقدامات دین زدایانه ی رژیم لائیک و الزامات سیاسی، فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی این کشور و تفاوت های ذاتی میان شیعه و سنی با آنچه که ما از آنان انتظار داریم تا حدودی متفاوت است.
اما رشد گرایشات اسلام گرایانه و حتی گرایش به پوشش اسلامی و رعایت آداب مذهبی در سالهای پس از انقلاب اسلامی به شدت در این کشور گسترش یافته است. این مهم ترس بسیاری از مراکز لائیک و اروپایی را نیز تشدید کرده است. علاقه به رهبران ایران در این کشور در اوج است. به طور مثال سخنان "نورا جانا بزیرگان" در مورد دوست داشتن امام خمینی(ره) و نداشتن این احساس در مورد آتاتورک در برنامه ای تلویزیونی خود گواه این ادعا است. سخنان اربکان در مورد امام خمینی و نگرش های جدید ضد اسرائیلی رهبران ترکیه علی رغم نقدهایی که به آنان وارد است نشان دهنده ی اثرپذیری از رهیافت عدالت خواهی و ضد صهیونیستی انقلاب ایران در میان رهبران این کشور است. این رویدادها در کشوری در حال وقوع است که روزگاری در خاکریز اول غرب در منطقه قرار داشت و تمامی نیروهای بشری به دنبال رقم زدن سرنوشتی غیر از این برایش بودند.
در پاسخ به پرسش دوم نیز باید گفت که به نظر می رسد برخلاف آنچه که برخی غرب زدگان ما مدعی اند مدل سنتی ترکیه به طور کلی فروپاشیده و به تاریخ پیوسته است. چرا که ما با آنچه که امروز از ترکیه مشاهده می کنیم با تعاریف آکادمیک از مدل ترکیه و آنچه که لائیک های این کشور به دنبال ترسیم آن بودند تفاوت های آشکاری دارد. بهبود روابط با تمامی همسایگان، برقراری روابط نزدیک با ایران و سوریه، افزایش فاصله از آمریکا و نزدیکی به کشورهای اسلامی، نشان دادن استقلال عمل از غرب در عرصه ی سیاست خارجی، روبط سرد با اسرائیل و انتقادات جدی از این رژیم در مجامع بین المللی، انتقادات گاه و بیگاه از اتحادیه اروپا به علت برخوردهای تبعیض آمیز با ترکیه امروز در سطح داخلی و منطقه ای طرفداران زیادی را پیدا کرده است. به طور مثال بر اساس آمارهای مرکز"روندهای دو سوی آتلانتیک" در سال 2001 میلادی تنها 13 درصد مردم ترکیه معتقد به حرکت هماهنگ سیاست های کشورشان با اتحادیه اروپا هستند. مخالفت 74 درصدی مردم ترکیه با سیاست های باراک اوباما خود گواه بسیاری از واقعیات است.
در سطح داخلی رشد شاخص های اقتصادی( در پرتوی مدیرت موفق اسلام گرایان )، تلاش در جهت پایان ناارامی ها و کینه های نژادی، توجه به ارزش های فراموش شده ی دینی و تضعیف ملی گرایی افراطی در این راستا قابل ارزیابی است. حتی نگاهی به کتاب های پرفروش ترکیه چون رمان ضد آمریکایی "طوفان فلزی" نشان دهنده ی دوری ترکیه از الگوی سنتی خود و نابودی آن است.

ایران و ترکیه دو کشور مکمل و نه رقیب
برخی از طراحان ایده ی مذکور با اشاره  به گذشته ی اسلامی ترکیه و اثرگذاری جوامع اهل سنت از مدل اسلامی ترکیه در عهد عثمانی بر این باورند که گرایش جدید ترکیه به سوی جهان اسلام در چهارچوب تئوری "نو عثمانی گرایی"(3) معنا و مفهوم می یابد. در این نگاه باز هم با توسل به تئوری توطئه این گونه به مخاطب القا می گردد که انکارا به دنبال ارائه مدلی از اسلام سکولار برای منطقه است. در این چهارچوب باز هم طبق معمول ایران بازنده خواهد بود و غرب پیروز میدان. اما باید اذعان داشت که این نگاه به دلایل زیر از اساس باطل است.

1- مدل امپـراتوری عثمانی بر خلاف تصور ایـن اشخاص مدلی از اسلام سکولار نبود. علی رغم آنکه نمی توان امپراتوری عثمانی را الگویی واقعی از حکومت مطلوب و صد درصد اسلامی دانست، اما این به معنی سکولار بودن این حکومت نبود. چرا که اکثر منابع معتبر موجود این ادعا را رد می کنند. به طور مثال درگیری های خونین حاکمایان عثمانی با اروپاییان مدعی سکولاریسم در قرون 18 و 19 میلادی خود در چهارچوب رقابت های دینی معنا پیدا می کرد. لذا در صورت بازگشت ترکیه به سیاست های دوران عثمانی این نگرش دارای جهت گیری ضد غربی و تا حدی اسلام گرایانه خواهد داشت و نه سکولار. این مهم هم اکنون نیز کاملاً نمایان است.

2- مردم مصر، تونس، بحرین و اردن نظام های خودکامه خود را به عنوان نمایندگان سکولاریسم و اندیشه های غربی و ضد دینی می دانند. لذا ناکامی این حاکمان در نزد افکار عمومی ناکامی راهکارهای غیردینی و غربی برای اداره ی جامعه تفسیر خواهنـد شد. در این جا به عـلت تجربه ی ناگوار حکومت های سکولار در نزد مردم، تجربه ی ناگوارتر لائیسم سنتی ترکیه در سالهای پیش از 2002 و ناتوانی نسبی آنچه که از آن به عنوان الگوی اسلام سکولار آنکارا یاد می شود آینده ی خوبی را نمی توان برای مدل برخاسته از راهبرد نوعثمانی گرایی برای کشورهای خاورمیانه تصور کرد. ضعف پتانسیل بسیج عمومی افکار عمومی و پارادوکس های مختلف سکولاریسم با تعالیم دین اسلام از مواردی هستند که محدود کننده ی اسلام سکولار حداقل در میان مدت و بلند مدت خواهند بود. همین پارادوکس ها هم اکنون در خود ترکیه مبنای بحث و جدل است. محیط سنتی تر کشورهای عربی خاورمیانه به نسبت ترکیه خود از علل دیگری است که به عنوان عوامل محدود کننده ی این نگاه محسوب می شود.

3- اگر از نگاه ماکیاولیستی و غربی به گفتمان غرب زدگان وطنی نگاه کنیم دیدگاه آن صحیح است. چرا که تقویت و رشد ترکیه در منطقه تضعیف ایران و  در نتیجه انتخاب الگوی آنکارا را از سوی کشورهای منطقه در پی خواهد داشت. اما از نگاه دینی نگاه ما به قدرت با آنچه غرب زدگان وطنی بدان نظر دارند متفاوت است. چرا که در گفتمان فکری آنان تقویت موقعیت کشور ترکیه لاجرم محدود شدن نفوذ و قدرت ایران را به دنبال دارد. اما از نگاه دینی ما این نگرش معنا ندارد.
از منظر امام خمینی ( ره  ) و انقلاب اسلامی تقویت موقیت مردم منطقه و رهبران آن به منظور مقابله با سلطه غرب همواره نسبت به این نگرش های مادی در اولویت قرار داشته است. اصولاً یکی از اهداف انقلاب اسلامی افزایش خود باوری و نیرومند شدن مسلمانان در برابر قـدرت های سلطه گر بوده است. لذا در صورت تقویت ترکیه آن هم با گرایشاتی که امروز شاهدش هستیم نه تنها تضعیف ایران نخواهد بود بلکه تقویت جایـگاه ایران و جهـان اسلام است. از سوی دیـگر موضع گیری های علنی مقامات ترکیه بر علیه اسرائیل می تواند کاهش فشارهای رسانه ای و تبلیغاتی آمریکا و حامیان اسرائیل به ایران را نیز به ارمغان آورد.
 لذا باید اذعان کرد که در شرایط فعلی ایران و ترکیه نه تنها رقیب نیستند بلکه امروز به عنوان دو کـشور مکمـل در جهـت تامـین منافع جهـان اسـلام در بـرابـر دنیـای غرب و بـویژه اسـرائیل بـه ایفـای نقـش می پردازند. اگر روزی ایران و تا حدی سوریه تنها کشورهای مقاوم در برابر اسرائیل بودند اما امروز محور ایران، ترکیه و مصر می رود که رویای غرب در تحکیم سلطه ی خود در خاورمیانه را نقش بر آب کند.وقتی امروز به اعتراف بی بی سی پرچم های حماس و حزب الله در کنار پرچم های این کشور در دست جوانان ترکیه است چرا باید ایران احساس خطر کند؟

پی نوشت ها
1-"دعای آیت‌الله سیستانی برای رهبر انقلاب"( 29 آبان 1389)
http://www.jahannews.com/vdcawmn6u49ny61.k5k4.html
2- به منظور مطالعه بیشتر در مورد نقش حوزه علمیه نجف در مقابله با هجوم استعمار رجوع شود به
http://www.hawzah.net/hawzah/Magazines/MagArt.aspx?MagazineNumberID=5458&id=51354
3- این تئوری از سوی احمد داوود اغلو وزیر خارجه ترکیه مطرح شده است.

نگارش: رضا عابدی گناباد- کارشناس ارشد علوم سیاسی و کارشناس مسائل ترکیه