مدوديف- پوتين؛ از رابطه معنوي تا رقابت هاي حذفي

هرچه زمان مي گذرد و تقويم روسي زمان را ورق زده و به تاريخ ماه مارس 2012 – نزديك به يكسال ديگر– نزديك تر مي شود، جدال ها و رقابت هاي ديميتري مدوديف رييس جمهوري، و ولاديمير پوتين نخست وزير روسيه، شكل كاملا جدي و پيچيده اي به خود مي گيرد . شخص اول و دوم روسيه - كه روزگاري نه چندان دور، فارغ از جنجال ها و هياهوهاي سياسي و روش هاي گوناگون حكومت داري در قامت مريد و مراد ظاهر مي شدند- اكنون از تمامي امكان ها و ابزارهاي متنوع خود براي به در كردن حريف از صحنه سياست ورزي در كاخ كرملين بهره مي گيرند.
در تازه ترين تحول كه كانون گمانه زني ها را درباره رقابت هاي زودهنگام انتخابات رياست جمهوري در روسيه شكل داده است، به فاصله دو روز از يكديگر، مدوديف و پوتين هر دو بر شركت در انتخابات مارس سال آينده به عنوان نامزد احراز مقام رياست جمهوري تاكيد كرده اند.
اين در حالي است كه بر اساس هماهنگي هايي كه در چارچوب سياست هاي حزب روسيه واحد – كه پوتين رياست آن را برعهده دارد – انجام شده بود، قرار بود تنها يكي از اين دو براي انتخابات 2012 نامزد شوند.
پس از مدوديف كه از احتمال نامزدي در انتخابات آتي رياست جمهوري روسيه سخن گفته بود، پوتين نيز براي نامزدي در انتخابات ابراز تمايل كرد.
نخست وزير روسيه چند روز پيش در گفت وگويي با خبرنگاران گفت: من و مدوديف اين احتمال را كه هر كدام از ما در انتخابات شركت كنيم، بعيد نمي دانيم و وضعيت موجود را در زمان انتخابات مورد توجه قرار خواهيم داد.
گرچه اين دو نفر تاكنون آشكارا سخني از رقابت با يكديگر به ميان نياورده‌اند اما در هفته هاي اخير بروز برخي نشانه هاي پر رنگ سياسي و رسانه اي از وجود اختلاف نظرهاي عميق و رويكردهاي متفاوت ميان اين دو بازيگر اصلي صحنه سياست ورزي در روسيه حكايت مي كند كه از نگاه كارشناسان مي توان اين نشانه ها را به آغاز رقابت انتخاباتي ميان اين دو براي احراز مقام رياست جمهوري و آغاز مبارزه هاي انتخاباتي پيش از موعد مقرر تفسير كرد. تازه ترين نشانه هاي اين اختلاف ها را مي توان در واكنش متضاد رييس جمهوري و نخست وزير روسيه در قبال قطعنامه غرب در حمله به ليبي جست وجو كرد؛ جايي كه مدوديف در همراهي با غرب به نوعي از قطعنامه عليه ليبي حمايت كرد و در مقابل پوتين با تندترين لفاظي ها، آمريكا و غرب را در حمله به ليبي مورد نكوهش شديد قرار داد.
در اين ميان، 'اولگ ماروزوف' معاون اول سخنگوي دوماي دولتي و عضو دفتر شوراي عالي روسيه با پذيرش اينكه مدوديف اين اواخر برنامه هايي را مطرح مي كند كه به برنامه هاي يك دوره رياست جمهوري شباهت دارد، اما اطمينان مي دهد كه تصميم براي شركت در انتخابات رياست جمهوري همان طور كه قبلا قول داده شده بود به طور هماهنگ از طرف مدوديف و پوتين اتخاذ مي شود.
به گزارش خبرگزاري 'ريانووستي' روسيه، ماروزوف گفت : حزب روسيه واحد آماده است در انتخابات رياست جمهوري به عنوان تكيه گاه مدوديف باشد، اما مشروط بر اينكه پوتين در انتخابات شركت نكند.
در نقطه مقابل، آنگونه كه ريانووستي منتشر كرده،'لئونيد گوزمان' از روساي حزب 'كار راست' سخنان مدوديف (درباره احتمال حضور وي در انتخابات سال 2012 و رقابت با پوتين ) را نوعي اتمام حجت دانسته و گفته است: 'رييس جمهوري به وجود اختلاف جدي بين وي و پوتين اذعان كرد. سابقا آنها هرگز به اين موضوع اعتراف نمي كردند'.
در اين ميان، اخبار رسيده از نگرش هاي قوي در درون حزب حاكم روسيه حكايت از آن دارد كه تمايل آنها به رياست جمهوري پوتين بيشتر از مدوديف است. معاون دبيركل حزب حاكم روسيه در اظهارنظري گفته است كه اين حزب به رياست جمهوري ولاديمير پوتين بيشتر علاقمند است.
براساس آخرين نظرسنجي مركز سنجش افكار عمومي روسيه كه در فوريه گذشته (بهمن ماه 1389) انجام شد، محبوبيت عمومي مدوديف و پوتين به ترتيب 69 و 74 درصد اعلام شده است.

* ترسيم بافت كنوني
-----------------------
بروز برخي نشانه هاي پررنگ اختلاف هاي سياسي ميان پوتين و مدوديف مساله جديدي نيست. درست از نيمه هاي دوره رياست جمهوري مدوديف، با برخي برنامه ها و جهت گيري هاي همسوگرايانه با غرب از سوي وي و اتخاذ رويكردها بعضا متفاوت – دستكم در لظافي هاي سياسي – كه با برداشت ها و تفسيرهاي پوتين معارض مي نمود از يكسو و زمينه سازي ها براي استفاده از مهلت قانوني رياست جمهوري در دور دوم از سوي ديگر، اختلاف هاي اين دو شخصيت اصلي سياست ورزي در روسيه از سطح به عمق گراييد.
بدين ترتيب، با عميق تر و ريشه دار شدن تقابل ها و تعارض ها ميان اين دو، پرده پوشي و پنهان سازي هاي سياسي در فضاي ابهام آميز سياست داخلي و خارجي اين كشور، نتوانست واقعيت هاي عيني محيط سياست ورزي روسيه را از نگاه تيزبين رسانه ها و افكار عمومي پنهان نگاه دارد؛ چه بسا اين دو براي دست زدن به رقابتي آشكار و زمينه سازي و مقدمه چيني براي آغاز و تداوم پيكارهاي انتخاباتي آتي خود به فضاي عمومي و واسطه تاثيرگذار آن يعني رسانه هاي جمعي نياز فراوان داشتند.
از اين رو، به تدريج پاي رسانه هاي غربي و سپس رسانه هاي داخلي و نيمه رسمي روسيه به اين مناقشه ها و تعارض ها در سپهر سياست ورزي اين كشور گشوده و نگره هاي تحليلي و رسانه اي متفاوتي از زمينه ها، جنبه ها و پشت پرده اختلاف ها ميان پوتين و مدوديف در سطح رسانه ها منتشر شد.
همسو با چنين روندي بود كه از ماه مي 2009 (ارديبهشت ماه 1388) كم كم برخي اختلاف هاي سياسي و رويكردهاي بعضا متضاد اين دو به سطح رسانه ها كشيده شد و همزمان با اين مقطع بود كه نشريه تايم در گزارشي به 'نشانه هاي تنش ميان پوتين و مدوديف' پرداخت.
در آن زمان نشريه تايم به شكل ويژه اي به بازنمايي اختلاف نظرهاي سياسي اين دو نفر پرداخت و استفاده مدوديف از يك تيم مشاوره اقتصادي متشكل از كارشناساني كه پوتين آنها را كنار گذارده بود، اشاره كرد.
به باور تحليل گران مسائل روسيه، گام نخست مدوديف در اين خصوص از نيمه دوم سال 2009 ميلادي با سلسله گفت وگوها و اظهارنظرهاي متفاوت او با رسانه هاي غير رسمي و بعضا ليبرال روسيه برداشته شد و با يكسري اقدامات ملموس و واقعي همچون بركناري متحد اصلي پوتين در امور نظامي و دفاعي، همراهي و هماهنگي كامل با آمريكا در مساله ايران – كه به تصويب قطعنامه هاي موردنظر آمريكا عليه ايران در چارچوب شوراي امنيت سازمان ملل متحد و تشديد تحريم هاي ضدايراني انجاميد - و بازتعريف الگوي سنتي رابطه با غرب و دور شدن از مدل مورد نظر پوتين وارد مرحله جديدي شد.
از منظر تئوريك نيز اختلاف هاي عميق اين دو به جايگاه و نقش تاريخي استالين در دوران عظمت و شكوه اتحاد شوروي سابق بر مي گردد. مدوديف در يكسال گذشته، منازعه كلامي و بينشي آشكاري را با پوتين بر سر جايگاه استالين كليد زد. در مهمترين آن، در اواخر ارديبهشت ماه سال گذشته، مدوديف در اظهارنظري بي سابقه جرات يافت تا از استالينيسم و جنايت هاي تاريخي اش انتقاد و اعلام كند كه روسيه ديگر به دوران استالين باز نخواهد گشت. اين نگرش درست در نقطه متضاد با پوتين قرار داشت كه كاملا به استالين به مثابه معمار اتحاد جماهير شوروي (سابق) مي نگرد.
در مقطع كنوني نيز به نظر مي رسد با نزديك شدن به زمان انتخابات رياست جمهوري روسيه، اين اختلاف نظرها شكل جديدتر و جدي تري به خود گرفته و با اقدام هاي سمبليك و حتي عملي بيشتري همراه شود.

* جنبه هايي تازه از اختلاف هاي پوتين و مدوديف
-----------------------------------------------------
در ماهها و هفته هاي اخير نيز روند پر فراز و فرود روابط پوتين و مدوديف به عرصه هاي ديگري غير از لفاظي هاي صرف كشيده شده و حتي برخي از حوزه هاي حساس و راهبردي را نيز دربرگرفته است.
در تازه ترين تحول، قطعنامه آمريكا و غرب در حمله به ليبي به كانون چالش زاي اختلاف ها ميان اين دو انجاميده و از طرف ديگر، تداوم فشارها از ناحيه مدوديف براي كنار گذاردن متحدان و ياران اصلي پوتين از قلمروهاي قدرت – كه از سال گذشته با بركناري 'ويكتور چركسوف' رييس آژانس فدرال تامين تسليحات روسيه آغاز شد – به اوج خود رسيده و در اين خصوص، رييس جمهوري ضرب الاجلي چندماهه براي نخست وزير تعيين كرده است.
الف) بحران ليبي؛ كانون چالش انگيز براي پوتين و مدوديف
نشانه هاي تازه اختلاف ميان اين دو متحد سنتي سياسي در اوايل سالجاري خورشيدي از آنجا آغاز شد كه نوع ورود آمريكا و غرب به بحران ليبي - كه به تصويب قطعنامه حمله نظامي به اين كشور به مثابه متحد سنتي روسيه در شوراي امنيت سازمان ملل منجر شد – واكنش شديد پوتين را در پي داشت كه در تعارض آشكار با نوع موضعگيري رسمي رييس جمهوري اين كشور بوده است.
به گزارش رويترز، پوتين قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل را در حمايت از اقدام نظامي عليه ليبي شبيه دعوت به جنگ‌هاي صليبي در قرون وسطي توصيف كرد و گفت: اين قطعنامه ناقص و ضعيف است. اين قطعنامه اجازه هرچيزي را صادر كرد و شبيه دعوت به جنگ‌هاي صليبي در قرون وسطي است.
درست چند ساعت پس از اظهارنظر شديد پوتين عليه حمله نظامي غرب به ليبي، مدوديف در مشاجره اي پيش بيني نشده، به شكلي علني از پوتين به دليل مقايسه قطعنامه شوراي امنيت درباره ليبي با درخواست هاي قرون وسطي براي جنگ هاي صليبي انتقاد كرد.
مدوديف گفت: استفاده از واژه هايي نظير 'جنگ صليبي' در اشاره به كشوري اسلامي غيرقابل قبول است. ارتش ها در قرون وسطي براي پايان دادن به حكومت مسلمانان بر سرزمين مقدس لشگر كشي كردند.
روزنامه اينترنتي روسي گازتا در مطلبي راجع به اين مساله با انتخاب تيترِ' شكافي در حكومت دو نفره' نوشت: پاسخ تند مدوديف بايد به عنوان تذكري درباره لزوم وفاداري در حكومت دو نفره برداشت شود؛ حكومتي كه شركت كنندگان در آن نمي توانند تبليغات انتخاباتي رقابتي را به راه اندازند.'
گازتا افزود: مدوديف از مدت ها پيش براي احياي روابط با آمريكا تلاش كرده و رابطه شخصي قوي را با 'باراك اوباما' رييس جمهور اين كشور برقرار كرده است اقدامي كه به نظر نمي رسد هرگز پوتين را تحت تاثير قرار داده باشد.
دراين ميان، گرچه بسياري از رسانه هاي رسمي و نيمه رسمي و برخي محافل سياسي در روسيه تلاش كردند، نوع ورود رييس جمهوري و نخست وزير اين كشور در ماجراي حمله به ليبي را اقدامي هماهنگ شده ارزيابي كنند اما آنچه در پس برخي وانمايي ها و فضاسازي هاي سياسي و رسانه اي در اين كشور مي گذرد نشان از وجود اختلاف نظر به شكل واقعي و عيني در اين خصوص ميان اين دو شخصيت سياسي طراز اول روسيه وجود دارد كه البته از پيشينه نسبتا طولاني نيز برخوردار است.
بازتعريف الگوي سنتي نوع روابط روسيه با جهان غرب (اروپا و آمريكا) و خروج از مدل مورد نظر پوتين - كه رگه هايي از نگرش غالب در دوران جنگ سرد را به همراه دارد – اقدام مهمي بود كه مدوديف از سال دوم رياست جمهوري خود براي انجام آن همت گمارده است. ديدارهاي متعدد مدوديف با همتايان آمريكايي و اروپايي خود، گام نهادن در مسير همكاري هاي استراتژيك با ناتو – كه تا چندي پيش دشمن شماره يك مسكو به شمار مي رفت و سياست گسترش به شرق اين سازمان وقت و هزينه بسياري را به دولت پوتين تحميل كرده بود -، توافق هاي متعدد با آمريكا براي كاهش زرادخانه هاي هسته اي دو كشور و همراهي كامل با آمريكا و اروپا عليه ايران و توافق هاي چند باره با قطعنامه هاي ضدايراني سازمان ملل، تاخيرهاي پي در پي در بهره برداري از نيروگاه اتمي بوشهر و اجراي قراردادهاي متعارف نظامي و دفاعي با ايران، نمونه هايي از بازتعريف الگوي سنتي روابط روسيه با جهان غرب است كه بشدت از سوي شخص مدوديف و متحدان او در دولت غربگراي كنوني روسيه دنبال مي شود. اين شيوه سياست ورزي بعضا در موارد متعددي اعتراض پوتين را به همراه داشته است.

ب) مدوديف و تعيين ضرب الاجل براي پوتين
در نيمه هاي فروردين ماه نيز در اقدامي چالش انگيز و معارض با الگوي پيشين روابط پوتين و مدوديف، رييس جمهوري روسيه به نخست وزير اين كشور تا اول ژوئيه مهلت داد تا فرايند عزلِ وزيرانِ ارشد از جمله 'ايگور سچين' معاون قدرتمند پوتين را از هيات مديره شركت هاي دولتي آغاز كند.
تحليل گران مسائل روسيه، صدور اين درخواست مدوديف را باعث شكل گيري اين گمانه زني ها تعبير كردند كه رييس جمهوري روسيه شايد در آستانه انتخابات رياست جمهوري سال 2012 راهنماي معنوي خود ( پوتين ) را به چالش طلبيده است.
شركتهاي روسي تا آخر ماه ژوئن (اوايل تير ماه) نشست هاي سالانه خود را برگزار مي كنند. در ضرب الاجل اول ماه ژوئيه اين موضوع مشخص نمي شود كه آيا مدوديف در نشست هاي ماه مه و ژوئن شركتهاي دولتي روسيه، فن سالاران قدرتمند را از سمت هايشان در هيئت مديره هاي اين شركت ها كنار خواهد گذاشت يا صرفا مراحل اداري اين كار را شروع خواهد كرد.
'كنستانتين سيمونوف' رييس صندوق ملي امنيت انرژي در مسكو در اين باره گفته است: ' اين امر نشان مي دهد كه مدوديف قصد دارد افكار خود را به مرحله عمل بكشاند. وي مي تواند قبل از پايان دوره رياست جمهوري اش دردسرهاي جدي براي رقباي فن سالار خود ايجاد كند.'

ج) پوتين و آغاز فعاليت هاي انتخاباتي در فضاي مجازي
سرويس حفاظت فدرال روسيه بتازگي بيش از 22 دامنه اينترنتي براي ولاديمير پوتين ثبت كرده است كه به عقيده بسياري يك نشانه مهم از عزم جدي وي براي حضور قدرتمند در انتخابات است.
به نوشته ديلي تلگراف، سرويس حفاظت فدرال روسيه كه ريشه‌ هاي آن به سازمان اطلاعاتي اتحاد سابق جماهير شوروي(ك‌گ‌ب) – يعني سازمان معروفي كه پوتين سال ها به عنوان يك مقام بلندپايه اطلاعاتي در آن فعاليت داشته است - باز مي‌گردد.
اين دامنه‌هاي اينترنتي را با تركيب واژه‌هايي مانند پوتين، انتخابات و 2012ثبت كرده است كه نشان مي‌ دهد نخست‌وزير قدرتمند روسيه برنامه ويژه‌اي براي مبارزه انتخاباتي در فضاي مجازي دارد.
تحليلگر ديلي تلگراف مي نويسد: بسياري از كارشناسان عقيده دارند مرد قدرتمند روسيه از حالا فعاليت انتخاباتي خود را آغاز كرده تا بتدريج افكار عمومي اين كشور را براي بازگشت خود به مقام رياست‌جمهوري آماده كند؛ هر چند به عقيده مردم روسيه او هيچ وقت قدرت را در اين كشور رها نكرده است.
در ماه ‌هاي گذشته پوتين تلاش كرده است كه با نمايش ‌هاي مختلف به هر شكلي افكار عمومي را به سوي خود جلب كند. او در جريان آتش‌سوزي‌ هاي اين كشور خودش هدايت يك هواپيماي اطفاي حريق را بر عهده گرفت و شبكه‌هاي تلويزيوني مختلف بارها صحنه مانورهاي او روي جنگل‌هاي روسيه را نشان دادند. او براي آماده كردن افكار عمومي گاهي در مقابل دوربين خبرنگاران سوار دوچرخه مي‌شود، فيلم آموزش جودو منتشر مي‌كند يا حتي وارد مسابقات جوانان مي‌شود و براي آنها آواز مي‌خواند!
هر چند ثبت دامنه‌هاي اينترنتي مختلف از نظر بسياري نشان دهنده عزم جدي پوتين براي شركت در انتخابات سال2012 است اما سخنگوي وي اين موضوع را رد مي‌كند و مي‌گويد اين مساله براي جلوگيري از سوء ‌استفاده‌هاي احتمالي صورت گرفته است.
در اين ميان، پوتين به سبك ماموران سابق ك‌گ‌ب هيچ وقت عادت نداشته است كه مسائل موردنظر خود را به صراحت اعلام و پيگيري كند.
وي مي داند كه اعلام صريح او براي شركت در انتخابات به مخالفانش اجازه برنامه‌ريزي دقيق‌تر براي آينده و مقابله با حركت‌هاي احتمالي را خواهد داد.

* جمعبندي و ارزيابي نهايي:
------------------------------
1) برخي نشانه ها و شواهد موجود از جدي شدن اختلاف نظر ها ميان ديميتري مدوديف رييس جمهوري و ولاديمير پوتين نخست وزير روسيه و بروز رقابتي شديد و پنهان براي كسب پيروزي در انتخابات سال 2012 رياست جمهوري اين كشور حكايت دارد. در واقع، با بروز اين نشانه هاي آشكار، نگرش سنتي مبني بر اينكه پوتين همچنان مرد شماره يك كرملين بوده و مدوديف بازي گرداني است كه از او فرمان مي گيرد و دستورات را بي چون و چرا اجرا مي كند، كم رنگ شده است.

2) به باور بسياري از ناظران آگاه، حتي قبل از به قدرت رسيدن مدوديف، اين عقيده وجود داشت كه او تنها ابزاري است تا مشكل قانون اساسي روسيه را براي پوتين حل كند و مرد قدرتمند روسيه پس از دو دوره متوالي حضور در كاخ كرملين، بتواند بار ديگر پشت ميز رياست ‌جمهوري بازگردد. شايد به همين خاطر بود كه بسياري كنايه‌ هاي پوتين به برلوسكوني نخست‌وزير ايتاليا را چندان شوخي تلقي نكردند.
پوتين بتازگي در ديدار خود با نخست‌وزير ايتاليا به شوخي از باقي ماندن در قدرت تا 120سالگي حرف زد. هر چند اين حرف با خنده مطرح شد اما بسياري عقيده دارند اين مزاح در واقع عمق خواست پوتين را نشان مي‌دهد؛ مرد قدرتمند روسيه براحتي و خيلي زود، قدرت را در اين كشور رها نخواهد كرد.

3) افزون بر نگاه غالب به واكاوي و ارزيابي تعارض ها و اختلاف نظرهاي موجود ميان مدوديف و پوتين كه در نوشتار حاضر به تفصيل پرداخته شد، در ميان نگره هاي متفاوت به نشانه هاي پررنگ اختلاف هاي بينشي و روشي اين دو در اداره امور روسيه، اين نگاه نيز – بويژه در نزد سياستمداران و رسانه هاي رسمي و نيمه رسمي روسيه - به چشم مي خورد كه اين اختلاف نظرها سياستي هماهنگ از سوي پوتين و مدوديف و در حد گمانه زني هاي نادرست رسانه هاي غربي است .
اين دسته از تحليلگران معتقدند، اين اخبار بيشتر به گمانه‌زني شباهت دارد و به نظر مي ‌رسد كه رسانه‌ها، به ويژه رسانه‌هاي غربي بيش از پيش بر ايجاد شكافي عميق و تشديد اختلافات بين رييس جمهوري و نخست وزير روسيه تاكيد مي‌كنند. البته، مدوديف و پوتين نيز همچنان با اظهارات شائبه‌انگيز و موضع‌گيري‌هاي ضد و نقيض در خصوص برخي مسائل، به اين گمانه‌زني‌ها دامن مي‌زنند؛ مساله‌اي كه برخي تحليلگران آن را سياستي از پيش طراحي شده مي دانند كه با هدف گمراه كردن غربي‌ها از سوي رهبران روسيه در حال اجرا است.
4) به باور بسياري از ناظران سياسي، آنچه در يك محيط عيني و واقعي در جريان است به خوبي بيانگر اين مساله است كه فرار از سايه اقتدار پولادين پوتين براي مدوديف هرچند يك فرآيند تدريجي، چالش زا و خطرناك به نظر مي رسد، اما مي تواند آينده سياسي اين وكيل كار كشته و 44 ساله را در انتخابات سال 2012 رياست جمهوري روسيه تضمين كند. از اين منظر، انتخابات 2012، براي رييس جمهوري كنوني روسيه، نقطه عطف خروج از چتر نفوذ و اقتدار نخست وزيري پرقدرت و بسيار باهوش تلقي مي شود.

گروه تحقیق ایرنا