بزرگداشتي پربها، براي 'بهايي'

بهاءالدين محمد بن‏ حسين عاملي معروف به شيخ بهايي در سال 925 هجري خورشيدي برابر با 953 هجري قمري دربعلبك لبنان ديده به جهان گشود.او از نژاد 'حارث بن عبدالله اعور همداني' متوفي به سال 65 هجري از معاريف اسلام و از صحابه حضرت علي(ع)بوده است.
بهاء الدين محمد، ده ساله بود كه به همراه پدرش عزالدين حسين عاملي كه از بزرگان علماي شام بود، به دليل بد رفتاري عثمانيان با اقليت شيعه ،به سوي ايران زادگاه اجداد خود رهسپار شد.
آنها هنگامي كه به قزوين مركز دانشمندان شيعه رسيدند، همان جا را براي اقامت مناسب ديدند و در آنجا ماندگار شدند.
در آنجا پدرش به مقام شيخ الاسلامي رسيد و محمد بخاطر هوش و ذكاوتي كه داشت مورد توجه دانشمندان قرار گرفت و از محضر اساتيدي چون عزالدين حسين عاملي (پدرش)، عبدالله بن شهاب‏الدين حسين يزدي، مولانا افضل قايني، حكيم عماد الدين محمود، ابي الطيف مقدسي و ملا محمد باقر يزدي كسب فيض كرد.
پس از آنكه شاه عباس به سلطنت رسيد، پايتخت ايران به اصفهان منتقل شد و شيخ بهايي بخاطر تبحري كه در دانش‌هاي فلسفه، منطق، هيئت و رياضيات پيدا كرد، در دربار شاه عباس ارج و قرب ويژه اي يافت.
او به امر شاه با دختر شيخ علي منشاد، شيخ الاسلام ايران ازدواج كرد و همين كه شيخ علي وفات كرد، 'شيخ بهايي' شيخ الاسلام شد.
شيخ بهايي شاگرداني تربيت نمود كه به نوبه خود هريك از بزرگترين مفاخر علم ، ادب و ازدانشوران ايران زمين محسوب مي شوند، از معروفترين آنها مي توان به صدرالدين محمد بن ابراهيم شيرازي، معروف به ملاصدرا، ملا محمد تقي بن مقصود علي مجلسي، معروف به مجلسي اول، ملا محمدباقر بن محمد مومن خراساني سبزواري، معروف به محقق سبزواري، سيد ميرزا رفيع الدين محمد بن حيدر حسيني طباطبايي نائيني و ...اشاره كرد.
شيخ بالغ بر 95 كتاب و رساله و آثار برجسته اي به نثر و نظم تاليف كرده است .كه معروف ترين آنها ' كشكول شيخ بهايي' است.
اوعلاوه بر تاليف، شاعري توانا بود كه اشعار فارسي وي عمدتا شامل مثنويات، غزليات و رباعيات است كه در غزل به شيوه فخرالدين عراقي و حافظ، در رباعي به روش ابوسعيد ابوالخير و خواجه عبدالله انصاري و در مثنوي به شيوه مولوي شعر سروده كه ويژگي مشترك اشعار بهايي ميل شديد به زهد و عرفان است.
از ميان مثنويات معروف شيخ مي توان از ' نان و حلوا'، 'نان و پنير' و 'طوطي نامه' نام برد.
' شير و شكر' از جمله دست نوشته هاي شيخ بهايي است كه اولين منظومه فارسي در بحر خبب يا متدارك است و لحن حماسي دارد.
اين دانشمند بزرگ در عربي نيز شاعري چيره دست و در ادبيات عرب داراي جايگاه ويژه اي است .مهمترين اثر او در نحو، 'الفوائد الصمديه'معروف به صمديه است كه جزو كتب درسي در مرحله متوسط علم نحو در حوزه هاي علميه است.
معروفترين قصيده او موسوم به 'وسيله الفوزوالامان في مدح صاحب الزمان عليه السلام ' در 63 بيت است كه هر گونه شبهه اي را در اثناعشري بودن وي مردود مي كند.
ازبررسي شيوه نگارش بهايي در اكثر آثارش، اين نكته هويداست كه وي مهارت فراواني در ايجازداشته كه نمونه بارز آن ' رسائل پنجگانه الاثناعشريه ' است . اين سبك نويسندگي در ' خلاصه الحساب ،فوائد الصمديه، تهذيب البيان و الوجيزه في الدرايه ' نيز آشكارتر است .
تبحر شيخ بهايي در صنعت لغز ( كلام پيچيده كه درك معني آن محتاج تفكر باشد – فرهنگ فارسي عميد) را نمي توان ناديده گرفت كه لغزهاي معروفي به عربي مانند:' لغزالزبده'،'لغز النحو'، 'لغزالكشاف'، 'لغزالصمديه'، 'لغزالكافيه'و' فائده' از وي به جا مانده است.
' مشرق الشمسين و اكسيرالسعادتين'، ' جامع عباسي'، ' حبل المتين في احكام احكام الدين'، ' الاثنا عشريه'، ' زبده الاصول'، ' الاربعون حديثا'، ' مفتاح الفلاح'، 'حدائقه الصالحين' از ديگر تاليفات او به شمار مي آيد.
از آنجايي كه شيخ بهايي به مهارت در رياضي، معماري و مهندسي نيز معروف بوده بايد يادآور شد علاوه بر تاليفات بسيار در موضوعات مختلف، خدمات برجسته اي در اين خصوص از او به يادگار مانده است .
خدماتي كه در اين راستا به او نسبت داده اند، معماري مسجد امام در اصفهان – مهندسي حصار نجف – ساعت ظلي در مغرب مسجد امام در اصفهان – تقسيم آب زاينده رود در محلات اصفهان و قراي مجاور رودخانه كه نشان از احاطه وي در مهندسي مساحي محسوب مي شود – طرح كاريزي نجف آباد اصفهان ( كه به نام قنات زرين كمر، يكي از بزرگترين كاريزهاي ايران معروف است و از مظهر قنات تا انتهاي آبخور آن 9 فرسنگ است و به 11 جوي بسيار بزرگ تقسيم مي شود)– تعيين سمت قبله مسجد امام به مقياس چهل درجه انحراف غربي از نقطه جنوب و خاتمه دادن به اختلاف نظر مفتيان عهد صفوي راجع به تشخيص قبله عراقين - ساختمان گلخن گرمابه اي (يكي ديگر از كارهاي شگفت كه به بهائي نسبت مي دهند، همين ساختمان است كه هنوز در اصفهان مانده و به حمام شيخ بهائي يا حمام شيخ معروف است و در ميان مسجد جامع و هارونيه در بازار كهنه نزديك بقعه معروف به درب امام واقع است ) – طراحي منار جنبان اصفهان مي باشد.
اين عارف بزرگ و دانشمند فقيه در سال 1001 هجري خورشيدي در اصفهان دارفاني را وداع گفت و مريدانش پيكر پاكش را طبق وصيت نامه اش به مشهد برده و در جوار حرم هشتمين امام شيعيان به خاك سپردند.
با توجه به اهميت و ارزش آثار تحقيقي و علمي - فلسفي بجا مانده از شيخ بهايي و ضرورت شناخت ابعاد مختلف شخصيت اين دانشمند و بپاس گراميداشت مقام علمي وي، در سال 1388 هجري خورشيدي(2009م ) بمناسبت چهارصدمين سال درگذشت شيخ بهايي به پيشنهاد جمهوري اسلامي ايران روز سوم ارديبهشت به عنوان روز بزرگداشت اين انديشمند ايراني در يونسكو به ثبت رسيد­ و در همان سال به پاس خدمات وي به علم ستاره شناسي يونسكو سال 2009 را به نام او سال نجوم و شيخ بهايي نامگذاري كرد.