«آزادی‌های یواشکی زنان ایرانی» یا بازی‌های ژورنالیستی؟
هم‌وطنان ایرانی حامی حجاب در طی دو هفته گذشته واکنش‌های خود به صفحه ضدحجاب علی‌نژاد در فیسبوک را به انحای مختلف نشان دادند.
به گزارش مهرخانه، صفحه موسوم به «آزادی‌های یواشکی زنان ایرانی» از سوی یک خبرنگار ایرانی که بعد از طرد از سوی جامعه خبری ایران به آکسفورد سفر کرد، در ۲ می (۱۱ اردیبهشت) در فیسبوک ایجاد شد. این صفحه با دعوت از زنان و دختران ایرانی برای ارسال تصاویر خود که در خفا و بدون حجاب گرفته شده است، در صدد اشاره به این موضوع است که زنان ایرانی مایل به برخورداری از آزادی در پوشش هستند و تهیه تصاویری از خود در اماکن غیرشخصی که ضمناً با مراقبت ویژه به دلیل ممنوعیت بی‌حجابی در ایران گرفته می‌شوند، نوعی حس خفقان را القاء می‌کند.
همانگونه که سردار حسین ساجدی‌نیا، رئیس‌پلیس تهران، اشاره می‌کند: موضوع حجاب یکی از دغدغه‌های جامعه ایران است و طرح موضوع حجاب از سوی علی‌نژاد امر جدیدی نیست. بااین‌حال، این اولین‌بار است که طرح آن به طریق ارسال تصاویر شخصی افراد صورت می‌گیرد.
علی‌نژاد در این صفحه اعلام کرده است که تصاویر ارسال‌کنندگانی که به اتفاق نفر ثالث گرفته شده است، در صورتی که شخص ثالث برای کسب رضایت در بازتاب تصویر در دسترس نباشد، «کات» خواهد شد. این نشان‌دهنده وقوف او به اهمیت حجاب برای زنان ایرانی و انگشت‌شماربودن کسانی است که به ارسال تصاویر خود اقدام کرده‌اند.
او ضمناً اعلام می‌کند که نه مخالف حجاب، که مخالف «حجاب اجباری» است. با این حال، علی‌نژاد به طور ضمنی در حال تشویق کاربران زن ایرانی فیسبوک به ارسال تصاویری از خود است که طبق نیت و ادعای شخصی آنها و بنا به نام این صفحه، «در خفا» گرفته شده است.
اقدام به برملاسازی آنچه افراد درصدد مخفی داشتن آن هستند از طریق تشویق این زنان، حرکتی زیرکانه و غیرصادقانه برای بهره‌برداری در جهت هدف علی‌نژاد است. این زنان تصاویر بدون حجابی از خود را با علی‌نژاد در میان گذارده‌اند که تا قبل از این جنبه کاملاً شخصی داشته است و گواه این موضوع «در خفا» بودن تهیه این تصاویر است.
این رفتار، یعنی تهیه تصاویری از خود که بدون حجاب (شامل روسری یا هرنوع حجاب مورد قبول در ایران) اما در شرایطی که ملاحظاتی همچون رؤیت‌نشدن توسط عموم صورت گرفته است، در حقیقت چیزی جز خود حجاب نیست؛ این رفتار مشابه رفتار همه زنان ایرانی در نداشتن حجاب در مقابل محارم است که مثلاً شامل مکان‌های خصوصی می‌شود، اما محدود به آن، نه.
حکم حجاب در اسلام نه ناظر به اماکن، که ناظر به افراد است. به این معنا، زن مسلمان ملزم به پوشش قسمت‌هایی از بدن در مقابل نامحرم است، بدون آن که نحوه این پوشش یا مکان آن تعیین شده باشد. از این‌رو، زنانی که طبق هرگونه باوری، در هر مکانی، و در هرشکلی، اقدام به تهیه تصویر برای آلبوم شخصی خود نموده‌اند و در این زمینه رؤیت نشدن (مخفی ماندن عمل) را مدنظر داشته‌اند، در حقیقت به حکم حجاب عمل کرده‌اند.
صرف‌نظر از این که این فرض تا چه حد می‌تواند صحیح باشد، به نظر می‌رسد این پرده حجاب که خود را در قالب شخصی نگه‌داشتن امر شخصی (تصاویر بدون حجاب) نشان داده است، با تشویق و دعوت علی‌نژاد است که کنار می‌رود. با فرض صحیح بودن این برداشت، راه‌اندازی این صفحه در حقیقت نوعی فریب زنان است؛ در مورد این که تهیه این تصاویر لزوماً به معنای عدم پایبندی به حجاب یا عدم علاقه‌مندی به آن است.
این در حالی است که زنان ایرانی که نسبت به پوشش حجاب خودآگاه‌تر (Hijabi-conscious women) هستند، نیز بعضاً اقدام به تهیه تصاویر مشابه با حفظ شرایط رؤیت‌نشدن از سوی نامحرم می‌کنند. با این تفاوت که دسته دوم، به دلیل برخورداری از خودآگاهی نسبت به هویت حجاب‌مند خود، قادرند تفاوت موجود میان ارسال‌کردن تصاویر بدون حجاب خود در فضاهای باز چون دشت و کوهستان، و ارسال نکردن آن را درک کنند.
واکنش‌های حامیان حجاب
همانطور که گفته شد، حجاب و نحوه اجرا و سیاست‌گذاری در زمینه آن، مورد توجه گروه‌های مختلفی در جامعه ایران بوده و هست. گروه‌های مختلفی، از زنانی که هنگام تردد در اماکن عمومی نسبت به وضعیت حجاب اظهارتأسف می‌کنند، تا کودکانی که در مورد حجاب و مدل‌های بروز آن کنجکاو می‌شوند و مردانی که به انحای مختلف به حجاب و بی‌حجابی واکنش نشان می‌دهند، یا زنانی که با انگیزه‌های مختلف از حجاب حمایت یا با آن مخالفت می‌کنند، همواره انعکاس‌دهنده نگرانی فزآینده جامعه از کمرنگ‌شدن حجاب و تأثیر آن بر سایر روابط اجتماعی بوده است.
شرکت‌کنندگان در یک بحث مرتبط در گوگل‌پلاس نیز این نگرانی را بار دیگر ابراز کرده و اغلب خواستار ایجاد حرکات موازی، اما معکوس برای حمایت از حجاب هستند. شهاب اسفندیاری با بارگزاری مطلب اولیه در گوگل‌پلاس و اظهار تعجب از نظراتی چون «به قرن بیست و یک خوش آمدید» یا «قرون وسطایی» خواندن حجاب از سوی برخی، این حرکت را آغاز کرده است.
کاربری با نام محمد وحیدی، با اشاره به افراطی‌بودن حرکت مسیح علی‌نژاد در پوشش حجاب در مقابل پدرش تا سال‌های بزرگسالی، اینچنین انواع افراطی از «حجاب» را موجب تضاد در رفتار آتی و گرایش به تفریط توسط برخی زنان می‌داند.
برخی دیگر، چون زینب محمدی، به تناقض موجود در برخی حامیان آزادی حجاب نظیر علی‌نژاد که در عین رفتار آزادانه (طبق گفته علی‌نژاد در فیسبوک مبنی بر ناقص‌بودن حجابش در دوران محجب بودن) در زمینه حجاب، خواستار آزادی در این زمینه نیز هستند، اشاره می‌کند.
توحید عزیزی، (ظاهراً در اشاره به کسانی که با ارسال تصاویر یا کامنت‌های تأییدکننده سخنان علی‌نژاد) عده‌ای را متهم به وطن‌فروشی می‌کند.
تمشک اوجی در اشاره‌ای جالب به محدودبودن تصاویر کاربران محجب ایرانی در فیسبوک، در واقع به نمایشی و شعاری‌بودن صفحه «آزادی‌های یواشکی» می‌پردازد؛ زنانی که معتقد به حجاب یا حامی آن نیستند اقدام به تهیه مخفیانه تصاویر بی‌حجاب از خود نکرده و بلکه صراحتاً این بی‌اعتقادی را با ارسال تصاویر به صفحه شخصی خود، ابراز می‌کنند.
و در نهایت، کاربرانی چون تمشک اوجی و حسن حبیب‌الهب‌زاده، بر لزوم ایجاد کمپین‌های حامی حجاب و خروج از انفعال و سخن‌پراکنی صرف در فضای مجازی تأکید می‌کنند. دو صفحه در اینستاگرام و سایتی موسوم به «من حجاب را دوست دارم» از جمله کمپین‌های معرفی‌شده این بحث گوگل‌پلاس است که به کاربران علاقه‌مند و حامیان حجاب معرفی شده است.
واکنش رسانه‌های خارج از کشور
طبق انتظار، رسانه‌های کشورهای غربی از جمله بی بی سی فارسی و گاردین، با انعکاس اغراق‌آمیز کمپین علی‌نژاد و اشاره مکرر به تعداد کامنت‌گذاران این صفحه که بنا به گفته بی بی سی «برای صفحاتی از این دست در میان فارسی‌زبانان، قابل توجه است»، سعی در افزایش شعاع تبلیغی این صفحه داشته‌اند.
این منابع خبری با ارائه برداشت‌های ناصحیح از وضعیت حجاب در ایران، محدودیت‌های اعمال‌شده در این زمینه، تمنیات زنان ایرانی برای کنارگذاردن حجاب، و تعمیم غیرمنطقی نظر تعدادی از کامنت‌گذاران، به وضوح تفاسیری سوگیرانه از آزادی‌های مدنی در ایران ارائه کرده‌اند.
از جمله تناقضاتی که در گفته‌های این سایت‌ها به چشم می‌خورد، «غیرسیاسی» خواندن این کمپین از سوی برخی خبرگزاری‌ها از یک سو، و از سوی دیگر سو استفاده نگارنده ایرانی گاردین است که سعی کرده است با تاکید بر سخنان دکتر روحانی، در سخنرانی‌های انتخاباتی خود مبنی بر عفیف‌بودن زنان ایرانی، این جریان تحت کنترل خارج‌نشینان را به دولت روی کار آمده در ایران منصوب کند و بدین وسیله دولت را در معذوریت قرار دهد.
این سایت‌ها، همچنین با زیرکی اقدام به انعکاس نظراتی کرده‌اند که ارتباط محتوایی با بحث حجاب نداشته است، اما از موضوعات حساسیت‌برانگیز در جامعه ایران تلقی می‌شوند. برخی از این موضوعات همچون «فیلم» (ظاهراً فیلم‌های پورن مدنظر بوده است) و «عرق‌خوری» است که حتی در تاریخ متأخر غرب نیز محل جنجال‌های فراوان بر سر جنبه‌های مختلف اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی آن بوده است.
به این ترتیب، این سایت‌ها نیز به تکرار حرکت گرداننده صفحه مربوطه در فیسبوک، در «تابوزدایی» از هنجارهای فرهنگی جاافتاده جامعه ایران با استفاده از شیوه ابتدایی جنجال‌آفرینی نموده‌اند که در قالب انعکاس اغراق‌آمیز اصل خبر و طرح بی‌دلیل سایر تابوهای اجتماعی، صورت گرفته است.
این در حالی است که نظرات ارائه‌شده در صفجه فیسبوک که بعضاً در رسانه‌های مذکور نیز تکرار شده‌اند، خالی از اغراق، جوسازی، و برداشت‌های نادرست نیستند.
برای مثال، پانوشت تصویری که بی بی سی آن را بازنشر کرده، حاکی از شادمانی دختر دانشجویی از این موضوع است که «ما اجازه داشتیم در حیاط خوابگاهمان بی‌حجاب راه برویم… این تنها خاطره شیرینی است که از خوابگاه به یاد دارم»؛ چنین توصیفی از آزادی یک زن ایرانی، مولد این ذهنیت خطاست که ملزم‌نبودن به داشتن حجاب در یک مکان زنانه، آن هم خوابگاه، در جامعه بسته‌ای چون ایران، یک شانس یا فرصت فوق‌العاده است که احیاناً از زیر نظر متولیان مربوطه دور مانده است!
همچنین، دو تصویر بازنشرشده دیگر که با دقت موشکافانه‌ای توسط بی بی سی انتخاب شده است، یکی مربوط به «آزادی یواشکی» دختری در «ظهیرالدوله نزدیک قروغ فرخزاد» و دیگری «در کنار کورش بزرگ» است. به نظر می‌رسد این خبرگزاری با اشاره به نام دو چهره ایرانی، در صدد پیوندزدن مبارزه برای بی‌حجابی با ایده کلان‌تری است که به نوبه خود محصول تلاش‌های گذشته استعمار کهنه برای ایجاد شکاف فرهنگی در ایران و بحث‌های نخ‌نماشده «ملی‌گرایی» در مقابل ایران اسلامی است.
آنچه این حرکات تکراری بی بی سی و برخی رسانه‌های دیگر را تکمیل می‌کند، نظرات عجیب کاربرانی است که علاوه بر مبهم‌بودن سمت و سوی آن، گویای سطحی‌بودن نگاه و برداشت برخی از آنها درباره موضوعات اجتماعی است. مثلاً، نعیم محمدی با ابراز این که «حاظر» است در حمایت از زنانی که اقدام به ارسال تصاویر خود نموده‌اند جانش را بدهد، می‌گوید «من به عنوان یک مرد از این که این حرکت شما که باعث آزادی همسر و دخترم در آینده خواهد شد، از خجالت و شرم اشک از صورتم سرازیر شد!»
پی‌نوشت
1. http://www.theguardian.com/world/2014/may/12/iran-women-hijab-facebook-pictures-alinejad
2. https://www.facebook.com/StealthyFreedom
3. http://isna.ir/fa/imagereport/93021712054/
4. http://www.isna.ir/fa/news/93021812276
5. https://plus.google.com/112586387024883332520/posts/8aYjqCFagTT?cfem=1
6. http://instagram.com/rahapakan
7. http://instagram.com/manhejabradoostdaram
8. http://www.manhejabradoostdaram.com/
9.http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2014/05/140513_mz_stealthy_freedom_campaign.shtml?ocid=socialflow_facebook
|
