مروري بر وقايع سينماي ايران درسالي كه گذشت

سينماي ايران درسال 1389 يكي از پرحادثه ترين دوره هاي خود را پشت سرگذاشت. مقطعي كه البته حواشي آن بسيار پررنگتر و قابل توجه تر از متن آن بود. البته اين مسئله اي است كه سينماي ما سال هاست از آن رنج مي برد؛ سايه سنگين حواشي سبك بر متن ضعيف و نحيف!
سينماي ايران درسالي كه گذشت موقعيتي جداي از وضعيت خطير وپرتلاطم اين عرصه در 10، 12سال اخير نداشت. اگر بخواهيم حالات و كنش ها و واكنش هاي سينماي ايران را به عنوان يك شخصيت شناسايي كنيم، نه سفيد است ونه سياه.خاكستري هم نيست. بلكه يا سفيد است و يا سياه. متاسفانه وجه سياه در سينماي ما غالب و فائق بوده است.
اين اتفاق كه آغاز و پايان سينماي سال 89 با فيلم هاي موسوم به توقيفي به وقوع پيوسته است، خود گوياي حال و روز آن است.
اساساً استفاده از اصطلاح «سينماي ايران» عنواني بي تناسب و غير واقعي است. آنچه به عنوان سينما، طي سال هاي اخير دراين كشور «واقع» مي شود، نسبت چندان متوازني با نام بزرگ «ايران» ندارد. با اين حال هر بار كه سينماي ما سعي كرده خودش را با اين نام نزديك كند، سپيدي و روشنايي درآن نمود يافته است. و برعكس، هرجا رو به قبله اي جعلي و سخيف همچون جشنواره هاي خارجي يا گيشه نهاده، جز سياهي ثمره اي نداشته است.
هم از اين رو، درميان خيل نشيب و تيرگي، نمي توان از درخشش ستاره ها دراين سياهه به سادگي گذشت. ستاره هايي كه عامل اميدواري به هنر هفتم هستند.
سينماي ايران درسال 89 نيز مانند 16سال گذشته تقابل سياهي و سپيدي بود؛ يك جنگ نابرابر. لشكر سياه، با سياهي لشكر انبوه خود بسيار حجيم تر و پرتعدادتر است. اما جبهه سپيد سينماي ايران كه همان ستاره هاي اميد بخش هستند، به رغم كم تعداد بودن و سربه زير بودن، سرافراز و سربلند بوده و هستند. سينما و سينماگران ما اعتبار و آبروي خود را مديون همين سپيدي ها هستند. آينده اين عرصه نيز درگرو آن است. مرور اتفاقات سينماي ايران درسال 89 ثابت كننده اين واقعيت است؛

هجوم سياهي در بهار
سينماي، درابتداي سال 89، يكي از بدترين دوره هاي اكران نوروزي خود را پشت سرگذاشت. به طوري كه اين موقعيت بسيار مناسب دراختيار آثاري قرارگرفت كه جزء فيلم هاي منحط و مخرب محسوب مي شوند.
نمونه بارز چنين فيلم هايي «تسويه حساب» است. يكي از فيلم هاي مشهور به رفع توقيف شده كه نمايش آن درجشنواره فجر سال 88 هم دور از انتظار بود. به هرحال، اين فيلم ضعيف و سخيف يك نمره منفي براي سينماي ايران و سازنده آن محسوب مي شود.
فيلم «به رنگ ارغوان» هم بخشي از زمان اكران خود را دراين زمان گذراند. اتفاقاً اين فيلم هم رفع توقيف شده بود. اين اثر به كارگرداني ابراهيم حاتمي كيا هم به رغم بهره مندي از زمان مناسب اكران و تبليغات و جنجال هايي كه درباره اش صورت گرفته بود، با استقبال سردي از سوي تماشاگران سينما مواجه شد و نتوانست آنچنان كه انتظار مي رفت، مردم را به خودش جلب كند.
در اين فصل همچنين سينماي كشورمان با يك شكست سنگين ديگر روبه رو شد؛ نمايش شبه فيلمي با نام «پوپك و مش ماشاالله»؛ يكي از نمونه هاي شاخص و نمايندگان مشهور سينماي مبتذل! فيلمي كه حتي جواد شمقدري، معاون سينمايي وزير ارشاد نيز اجازه اكران به آن را يك اشتباه ارزيابي كرد.
در اين مقطع زماني فيلم هاي ديگري هم مانند «طهران- تهران»، «دموكراسي توي روز روشن»، «سلام بر عشق» «هيچ» و... به نمايش درآمد كه هيچ كدام نماينده شايسته اي براي فرهنگ و جامعه ما نبودند.

درخشش بهار
اما در ميان اين آثار سطحي و نااميدكننده، نمايش يك فيلم خون تازه اي را به رگ هاي سينماي ما جاري كرد؛ «طلا و مس» فيلمي كه حقيقتاً مي توان با صراحت آن را ايراني و اسلامي دانست و به عنوان يك افتخار به آن باليد. اين فيلم به كارگرداني همايون اسعديان طراوتي بهاري به سينماي كشورمان بخشيد و نشان داد كه رجوع به فرهنگ بومي كشورمان در كنار استفاده درست از زبان سينما مي تواند ثمرات بسيار خوبي در پي داشته باشد. هر چند در برخورد با چنين آثاري دچار اين افسوس مي شويم كه چرا از اين نوع فيلم ها در سينماي ما كمتر ساخته مي شود؟ قرار گرفتن «طلا و مس» در كنار فيلم هايي چون پوپك و مش ماشاءالله، طهران- تهران، دموكراسي توي روز روشن، هيچ و... مانند تك ستاره اي در شبي ظلماني بود.
فيلم «كودك و فرشته» به كارگرداني مسعود نقاش زاده هم در انتهاي فصل بهار به نمايش عمومي درآمد. اين فيلم هم بسيار دل نشين و اميدبخش بود كه به دليل شرايط نامتعادل و بيمار اكران سينماها، مظلوم واقع شد.
در اواخر بهار سال 89 يك اتفاق تازه در سينماي كشورمان رخ داد؛ متني با عنوان دفترچه سياست هاي سينمايي ايران از سوي معاونت سينمايي منتشر و در دسترس عموم قرار گرفت. دفترچه اي كه محتواي نسبتا خوبي داشت، اما معلوم نبود شاخص هاي مطرح شده در آن چگونه بايد عملياتي شوند. جا دارد مسئولان سينمايي يك بار ارزيابي كنند كه اين دفترچه تا چه حد به عمل تبديل شده و چه نقايصي دارد.

برنامه اي كه انجام نشد
غوغاي آلوده و هياهوي بي مغز فيلم هاي سخيف و در مقابل مظلوميت فيلم هاي ارزشمدار، معاونت سينمايي را مجاب كرد كه تصميم به ساماندهي اكران سينماها بگيرد. اين اقدام مثبت و لازم مي توانست وضعيت سينماي كشور را تا حدي بهبود ببخشد. اما برخي باندها و جريان هاي سينمايي كه منافع و مطامع خود را در خطر مي ديدند، در مقابل اين برنامه ايستادند و معاونت سينمايي را به عقب نشيني وادار كردند. البته مديران سينمايي هم لغو كامل اجراي جدول اكران سينماها را به طور كامل نپذيرفتند، بلكه اجراي آن را به تعويق انداختند. در تابستان سال 89 همچنين يك پديده جديد در سينماي كشورمان خودنمايي كرد. براي اولين بار فيلم ها علاوه بر سينما، تلويزيون و مراكز فروش محصولات سمعي و بصري، در سوپرماركت ها نيز عرضه شدند. به اين ترتيب، موجي از فيلم هايي به وجود آمد كه فقط براي مغازه ها ساخته مي شدند. فيلم هايي كه تقريباً همه آنها فاقد اصول استاندارد سينمايي بودند. به همين دليل، اين طرح همان طور كه از ابتدا پيش بيني مي شد شكست خورد. اين طرح داراي معايب بسياري بود. از يك طرف كنترل كمتري بر آن امكان پذير بود و حتي فضايي را براي سواستفاده عده اي جهت انتشار آثار غيرمجاز فراهم مي كرد. ديگر اينكه به صاحبان فروشگاه هاي محصولات سينمايي و تصويري لطمه اقتصادي وارد مي كرد. همچنن سازندگان آثار سوپر ماركتي صرفاً اهدافي اقتصادي داشته اند و همان طور كه اشاره شد آثار كم ارزشي را روانه بازار كردند. اين مسئله در درازمدت به فرهنگ جامعه لطمات فراواني مي زند.

شهريور تلخ
برگزاري چهاردهمين دوره جشن خانه سينما باعث به وقوع پيوستن شهريوري بسيار تلخ براي سينماي ايران شد.
اين مراسم را مي توان مناسك اعلان جدايي سينما از جامعه و مردم خويش دانست. مراسمي كه در آن از مجرمان و افراد فراري- كه به كشور خود پشت كرده و در خدمت دشمنان مردم خود هستند- ياد شد و عده اي نيز از جريان هاي سياسي ضدمردمي و وابسته به بيگانگان حمايت كردند.
البته اين جشن تنها بخشي از برنامه ها و رفتارهاي شبه سياسي مديريت خانه سينما محسوب مي شود. درباره اين مراسم و برخوردهاي مديران خانه سينما همين بس كه رسانه هاي بيگانه از اين اتفاقات خيلي استقبال كردند. رسانه هايي مانند بي بي سي فارسي، صداي آمريكا، راديو زمانه، راديو فردا و ... كه وابسته به دستگاه هاي تروريستي و ضدانساني غربي هستند و يكي از اهدافشان ضربه زدن به كشور ماست، از مديران خانه سينما به شدت حمايت كردند. مسئولان محترم خانه سينما هنوز هيچ پاسخي به اين اتفاق نداده اند.

جشنواره اي كه به مقصد نرسيد
مهر سال 89 با شادي و اميدواري افزون آغاز شد؛ جشنواره فييلم دفاع مقدس پس از سال ها وقفه دوباره برگزار شد. اما متأسفانه استفاده از داوران غيرهمراه با ارزش هاي دفاع مقدس و برگزيده شدن برخي از آثار كه نوعي خدشه به اين ارزش ها به حساب مي آيند باعث شد كه اين جشنواره به اهداف و مقاصد خودش نرسد.

درخشش ملك سليمان
بدون شك يكي از مهمترين اتفاقات سينماي ايران در سال 89 نمايش عمومي فيلم «ملك سليمان» بود. اين فيلم به كارگرداني شهريار بحراني، اولين فيلم ديجيتال و بزرگترين اثر سينمايي كشور ما محسوب مي شود. «ملك سليمان» ثابت كرد كه مي توان فيلم خوب و جذاب ساخت، اما به ورطه ابتذال و سطحي گرايي سقوط نكرد. اين فيلم هم از جمله ستاره هاي راهنما و اميدبخش سينماي ماست. نكته جالب اين كه «ملك سليمان» با اثري به رقابت برخاست كه از حمايت شديد نشريات به اصطلاح تخصصي و منتقدان مواجه بود. فيلم «سن پطرزبورگ» به كارگرداني بهروز افخمي اما با وجود جنجال هاي حاشيه اي و تبليغات فراوان، از ملك سليمان خيلي عقب ماند. به اين ترتيب لقب پرفروش ترين فيلم در سال 89 به «ملك سليمان» اعطا شد. اين فيلم در تهران بيش از يك و نيم ميليارد تومان به فروش رسيد. همچنين دومين فيلم پرفروش تاريخ سينماي ايران شد.
در همين زمان بود كه ناكارآمدي فيلم هاي كمدي سخيف در كمك اقتصادي به سينما بيش از پيش عيان شد. در حالي كه فيلم قرآني «ملك سليمان» با استقبال گسترده مردم روبه رو شد، آثار گيشه اي نازل به بن بست جذب مخاطب رسيدند. شكست قطعي فيلم هاي سخيف هم يكي از اتفاقات مهم سينماي ايران در سال 89 بود. اتفاقي كه مي توان با ملاك قراردادن آن به افق هاي روشن تري چشم دوخت.
يك اتفاق جديد ديگر هم در فصل پاييز رخ داد. معاونت سينمايي در واكنش به رفتارهاي خانه سينما تصميم گرفت يك تشكل صنفي جديد راه اندازي كند. تشكلي كه بيش از مقاصد سياسي و باندي در پي حمايت و سازندگي سينماي كشور باشد. اين گروه با نام تشكل واحد تهيه كنندگان ايجاد شد. اصل قضيه كار درستي بود. اما چند ايراد داشت. اول اين كه محور قراردادن تهيه كنندگان براي تشكل صنفي چندان شايسته نيست. زيرا تهيه كنندگان اكثراً داراي رويكردي اقتصادي هستند و اين عامل ممكن است به كمرنگ شدن رويكرد فرهنگي اين صنف واحد بينجامد. همچنين در مركزيت اين تشكل افرادي حضور يافته اند كه سابقه آنها نشان مي دهد آنچنان كه بايد و شايد دلسوز اين سينما نيستند. اين معايب، موانعي بر سر راه صنف جديد سينماهاي ايران هستند. همچنين اوائل فصل زمستان يك تشكل ديگر هم در سينماي ايران راه اندازي مي شد. شوراي عالي سينما، با مديريت رئيس جمهور و حضور سينماگراني دلسوز و متعهد كار خودش را از دي ماه سال 89 به طور رسمي آغاز شد. اين شورا مي تواند بستر لازم را براي كاميابي هاي بيشتر سينماي كشورمان فراهم كند.

نفوذي؛ درخششي ديگر
پديده سال سينماي ايران «نفوذي» بود. فيلمي بزرگ و قابل احترام كه هم در ساختار و هم در محتوا، يكي از بهترين فيلم هاي تاريخ سينماي ايران محسوب مي شود. نفوذي به اين دليل يك پديده به حساب مي آيد كه اولين فيلم بلند سينمايي كارگردانش هايش است. احمد كاوري و مهدي فيوضي توانستند با اولين فيلم خود ره صدساله را يك شبه طي كنند و خدمت بزرگي را به سينماي ما ارزاني دارند. نفوذي از معدود فيلم هايي بود كه تقريبا هيچ يك تماشاگرانش، ناراضي ازسالن سينما خارج نمي شد. البته نمي توان گفت كه هيچ عيب و نقصي نداشت، اما مي توان آن را يك الگو براي ساير سينماگران و از جمله اساتيد و مجربان اين عرصه پيشنهاد داد.
فيلم نفوذي، يكي ديگر از ستاره هاي درخشان سينماي ايران و عامل سپيدي و سرافرازي اين عرصه است. اين گونه فيلم ها هرچند كم تعداد هستند، اما وجود و حضورشان كم فروشي ساير آثار را جبران مي كند.
در همين روزها يك جشنواره جديد در سينماي ايران متولد شد. نخستين جشنواره فيلم عمار با موضوع فتنه سال88 كارش را در حالي آغاز كرد كه هنوز آثار چنداني درباره اين موضوع ساخته نشده است. به همين دليل دراين جشنواره تنها تعدادي فيلم مستند و كوتاه اكران شد. يكي از ويژگي هاي مهم اين جشنواره اين بود كه به جز چند شهر، در تعدادي از روستاهاي كشورمان نيز برگزار شد.

نااميدي در جشنواره فجر
بيست و نهمين جشنواره بين المللي فيلم فجر آخرين اتفاق مهم درسال 89 سينماي ايران بود. جشنواره اي كه به رغم انتظارات فراواني كه از آن مي رفت، نتوانست توقعات را برآورده كند به ويژه اين كه در اين دوره از جشنواره فيلم فجر، تعداد بسيار زيادي فيلم سياه و سخيف و هم اجازه نمايش پيدا كردند. فيلم هايي چون «اسب حيوان نجيبي است»، «سوت پايان»، «فرزند صبح» ، « يكي از ما دونفر»، «كوچه ملي»، «خيابان هاي آرام» و... آثاري توهين آميز و نه در شأن سينماي ايران بودند. معلوم نيست اين فيلم هاي سطح پايين و ضدارزش با چه توجيهي اجازه ورود به جشنواره فجر پيدا كردند.
در اين جشنواره شاهد پس رفت نسل هاي قبلي سينماي كشورمان نيز بوديم. حاتمي كيا، تبريزي، ميركريمي و... مصداق اين واقعيت هستند.

تنها اميد ما
اما در جشنواره فجر نسل سينماگران متعهد ما توانستند توانايي هاي خود را بيش از پيش از ديگران تجلي بخشند. جمال شورجه با «33 روز»، حميد بهمني با «گلوگاه شيطان»، حبيب الله بهمني با «سيب و سلما» و ... نشان دادند كه جبهه سپيد سينماي ايران گرچه كم تعداد، اما اميدواركننده در حال پيش بردن سينماي اين كشور هستند. همه اتفاقات سال 89 در سينماي ايران نشان داد كه تنها اميد ما براي بازسازي اين عرصه بايد به هنرمندان متعهد و نيك انديش باشد. آينده سينماي ما از آن سپيدي خواهدبود.

آرش فهيم