جهاد اقتصادی چیستی، چرایی و چگونگی
قاسم تقی زاده
همگان مستحضرند که سال جدید به نام جهاد اقتصادی نام گذاری شده است. این روزها به هرصاحب نظر و اقتصاددانی رجوع می کنم از تحسین و تایید شان نسبت به انتخاب بجا و مناسب این نام گذاری و مناسب بودن این مفهوم با نیازهای کشور و مردم سخن به میان می آورند. نام گذاری هوشمندانه و مدبرانه و همراه با درک صحیح رهبر انقلاب تحسین بسیاری را برانگیخته است. اما این نام گذاری ها برای صاحب نظران و اهل فن، همچون نخ تسبیحی پیوسته ، جهت گیری و اولویت های کشور را مشخص می کند.
ابتدا لازم است برای درک این مفهوم درنسبت واژه های به کاررفته و ترکیب آن دقت نظرداشته باشیم
تلاش علم اقتصاد به تبیین و تفسیر و تنظیم حیات اقتصادی و تخصیص بهینه کالا و خدمات می پردازد. فن و دانشی که در هردوره ای به گونه ای با مناسبات اجتماعی بشر همراه بوده است. در برابر این معنا جهاد را چنین معنا کرده اند: هرنوع تلاش و کارزار مستمر، جهت دار و خستگی ناپذیری که با انگیزه اللهی در مقابل دشمن صورت پذیرد.
ترکیب دو واژه جهاد و اقتصاد، عرصه و میدان جهاد را برای ما مشخص می کند. این تلاش مستمر با ویژگی های ذکرشده که درعرصه تنظیم حیات اقتصادی صورت می گیرد با نام جهاد اقتصادی معنا یافته است.
رهبرمعظم انقلاب در چیستی جهاد اقتصادی چنین بیان داشته اند: "جهاد اقتصادی صرفا تلاش اقتصادی نیست. جهاد یک بار معنایی ویژه ای دارد و هرتلاشی را نمی شود گفت جهاد، حضور و رویارویی با دشمن مفروض است. اگر بخواهیم در ادبیات امروز برای جهاد معادل پیدا کنیم می شود مبارزه. جهاد اقتصادی یعنی مبارزه اقتصادی"
اطلاق لفظ مبارزه خود چراها و چگونگی هایی را برای تحقق امر جهاد اقتصادی در پی دارد که درادامه به آن می پردازیم
چرایی جهاد اقتصادی
شاید این طورتصور شود که برای یک انقلاب ارزشی علی القاعده اقتصاد نباید اصل باشد ولی آن چه که اقتصاد را مهم و با اهمیت می کند این است که بدون داشتن اقتصادی سالم و پویا نمی توان به سایر اهداف و آرمان های انقلاب رسید. انقلاب باید در همه عرصه ها باشد. آرمان های ارزشی و فرهنگی انقلاب در یک بسترآرام و پویای اقتصادی می تواند دنبال شود.
دراین سی و دو سالی که از انقلاب می گذرد، کشور مورد فشارهای سیاسی، علمی، فرهنگی و نظامی گوناگون قرارگرفته است. آتش افروزی های ضد انقلاب و با جنگ هشت یا به تعبیری ده ساله! به همراه ترورهای قبل و بعد از آن که آخرین مورد آن ترور دانشمندان هسته ای مان بود در این راستا قرار دارند. درگیری های امنیتی، تهاجم فرهنگی، جنگ نرم، فشارگروه های اپوزوسیون داخل وخارج، نبرد نرم افزاری و...همگی عناوین این هجمه ها بوده است.
ایران اسلامی با وجود تمامی محدودیت ها علیه کشورمان، اقتدار خود را در موارد فوق حفظ کرده است.آنچه که در این سال ها دستاویزغرب برای کند کردن قطار پیشرفت کشور شده، مبارزه اقتصادیست که ازسال ها پیش شروع شده و امروز با تحریم ها به اوج خود رسیده است که به تعبیررهبرانقلاب "برنده ترین سلاحی که بود که دشمن در اختیارداشت" که البته با آن مقابله شد. "يك برخورد هوشمندانه و قدرتمندانه‌اى با اين تحريمها انجام گرفت و تيغ دشمن كُند شد" 1
این نبرد اقتصادی در عرصه جنگ روانی و رسانه ای نیزدنبال می شود. دشمن مدام با دامن زدن به "ادراک فقر"مردم می کوشد شرایط کشور را از لحاظ اقتصادی بحرانی و مردم را فقیر و عقب افتاده از لحاظ اقتصادی نشان دهد.
با وجود این که قدرت خرید و رفاه مردم نسبت به اوایل انقلاب به مراتب افزایش یافت و چندین برابر شده و در بعضی موارد میانگین مصرف درکشور بالاتر از نرم جهانیست، ولی تلاش می شود حس نداری و کمبود ایجاد، القا و ا حساس فقر شکل بگیرد.
این نبرد اقتصادی از دریچه علمی نیز قابل بررسی است. در مجامع و مقالات علمی مدام این ترجیع بند تکرارمی شود که ایران ازسال1979دچار رکود اقتصادی شده است و درعلت یابی مدام آن را با انقلاب 57 گره می زنند.
از این رو آنچه که به عنوان نقطه ضعف برجسته می شود و کارآمدی نظام ازآن محل مورد سوال قرارمی گیرد عرصه اقتصادیست. از این رو یک جهش اقتصادی با حرکتی جهادگونه لازم است تا عقب ماندگی ها را جبران کند، چراکه آنچه اتفاق افتاده اصلاح اقتصادی بوده نه یک تحول اساسی در این عرصه.
جهاد اقتصادی از منظر دینی نیز مورد تاکید قرارگرفته است. این یک غلط مصطلح در اذهان ما باقی مانده که ناخودآگاه افراد تجارت و کسب ثروت را نقطه مقابل رشد معنوی قرار می دهند در حالی که آیات و روایات ما پر است از احکام وتوصیه به کسب رزق حلال و جهاد با اموال.
پیامبر می فرمایند اگرعقل ده جزء داشته باشد 9 جزء آن در تجارت است. تنها اندیشه های اقتصادی امام رضا (ع) مشتمل بر روایات فراوان اقتصادیست. ایشان می فرمایند: کسی که با کار و کوشش در طلب روزیست پاداشی عظیم تر از مجاهد راه خدا را دارد.
جهاد با اموال یعنی فرد اقتصاد خود را در مقابله با دشمن به کار می گیرد که این اموال در دو بخش تولید و مصرف ذکر شده است.
نکته آخری که درچرایی جهاد اقتصادی می توان به آن اشاره کرد، الگو شدن جمهوری اسلامی و الگوگرفتن کشورهای منطقه ازحرکت رو به پیشرفت ایران است.
" فشارهائى كه در طول اين سى و سه سال بر ايران اسلامى، بر جمهورى اسلامى وارد شد، شايد بشود گفت علت اصلى همين بود كه نگذارند يك الگو در مقابل چشم مردم مسلمان منطقه به وجود بيايد؛ چون بدون الگو، حركتها دشوار است؛ با وجود الگو، حركتها آسان است. وقتى يك ملتى الگو شد، يك حركتى الگو شد، تشويق ميكند، استعدادها را به حركت درمى‌آورد. ميخواستند اين نشود." 2
"تحريم ميكنند، براى اينكه به خيال خودشان كشور را از لحاظ اقتصادى ضعيف كنند، تا ديگران نگاه كنند، بگويند اسلام ملت را از لحاظ اقتصادى به عقب ميراند" 2
چگونگی جهاد اقتصادی
واژه جهاد به نوعی چگونگی حرکت اقتصادی را مشخص می کند. جهاد در این ترکیب همگانی بودن، تلاش مستمر، داشتن هدف، فداکاری و پشتکاری را نیز با خود به همراه دارد.
مردم و مسئولین کشور تجربه جهاد را داشته اند و به تعبیر رهبر معظم انقلاب مشکل تراز جهادهای پیشین نیست، اما داشتن نقشه راه جزء مهمی از این حرکت جهادی است.
"ما آشنا هستيم با جهاد. اين جهادى كه امروز بايد انجام دهيم - جهاد اقتصادى - از جهادهائى كه تا امروز ملت ايران انجام داده، مشكلتر نيست؛ اما بايد بدانيم چه كار ميخواهيم بكنيم."3
این طورنیست که سال با یک عنوان شروع شود و با پایان یافتن سال نیز تمام شود .باید در این سال نقشه راه و برنامه عملیاتی حرکت جهش اقتصادی تهیه و همزمان اصلاح روش های موجود آغاز، تا به تحول ختم شود.
بخشی ازعقب ماندگی کشور به دلیل اقتصاد استعماری است که ناکارآمدی روش های موجود را در رسیدن توﺃمان به پیشرفت و عدالت درعرصه اقتصادی منتج می شود. لذا علمای علم اقتصاد می بایست با درک واقعیت های اقتصادی موجود در جامعه و در دست داشتن اصول موضوعه علم اقتصاد و تطبیق آن با احکام و روش های اسلامی فکر نو را درا لگو دهی به اقتصاد کشور پیدا کنند.
آنچه که بیش از همه در زمینه جهاد اقتصادی به عنوان شاخص مطرح شده است رسیدن کشور به جایگاه اول منطقه در چشم انداز 1404 و همچنین حداقل رشد 8 درصدی در برنامه پنجم توسعه است.
در این رشد بیشترین سهم مربوط به بهره وری است. یعنی بتوانیم از امکانات کشور بیشترین استفاده را داشته باشیم. بهره وری مهم ترین شاخصی است که باید در تولید، خدمات و مصرف مورد توجه قرارگیرد.
"من به مسئولان كشور توصيه ميكنم كه در زمينه‌ى اهميت ارتقاء سهم بهره‌ورى در رشد اقتصادى كشور با مردم حرف بزنند؛ بگويند ارتقاء سهم بهره‌ورى در رشد اقتصادى كشور و همچنين كاهش فاصله‌ى درآمدى دهكهاى بالا و پائين جامعه - اين شكاف درآمدها، شكاف اقتصادى بين بخشهاى مختلف جامعه - چقدر اهميت دارد. اين فاصله‌ها و شكافها مطلوب ما نيست؛ اسلام اين را نمى‌پسندد."1
بخش عمده نرخ رشد ما باید از محل رشد بهره وری باشد. می توان اینگونه بیان کرد که بالا بردن بهره وری یعنی کسی که کالا تولید می کند بیشتر و بهتر تولید کند،کسی که خدمات ایجاد می کند نیز بهتر و موثرتر آن را انجام دهد و آن کسی که مصرف می کند نیزکمتر و بهینه تر مصرف کند به دور از اسراف و تبذیر همراه با صرفه جویی.
با این تعریف همه به نوعی در این حرکت ملی سهیم هستند و کسی نمی تواند خود را خارج دایره جهاد اقتصادی فرض کند.
به عنوان مثال کسی که در بخش خدمات مشغول به کار است، کارمند، هنرمند و یا استاد است می بایست کارآیی خود را بالا ببرد یعنی اول بهترین روش را برای انجام کار در کمترین زمان اتخاذ کند و دوم اثربخشی داشته باشد یعنی در گزینش کار به این نکته لحاظ شود که چقدر این خدمات موثراست و به درد دیگران می خورد .بنابراین ازتجمیع کارآیی و اثربخشی بهره وری شکل می گیرد.
به طورخلاصه این جهاد در دو سطح قابل بررسی است:
طراحی مدل والگو
نواندیشی درنظر استخراج روش وابزار
آموزش نیرو
جهاداقتصادی
تولید
بهره وری درعمل خدمات
مصرف
بهره وری را با نیروی انسانی کارآمد و همچنین تزریق سرمایه می توان بالابرد .ولی تجربه در اقتصاد کشور نشان داده است سرمایه ما بالارفته ولی بهره وریمان رشد چندانی نکرده است.
بنابراین عمده مسائل ما بهره وری نیروی کاراست. میزان ساعت مفید کاری در ایران خود موید کمی بهره وری نیروی کاردر ایران است. افزایش بهره وری در این زمینه با فرهنگ کار و تلاش مرتبط است. فرهنگ یعنی آنچه که رفتار جمعی را شکل می دهد. این رفتار با آموزش و تربیت شکل خواهد گرفت. حتی در مصرف هم پای فرهنگ در میان است. این که فرهنگ مصرف را بلد نیستیم، اسراف را مذموم نمی دانیم، جوان ما مهارت تجارت، کارآفرینی و تولید را نخوانده، عقل و معیشت رشد یافته ندارد و همه امکانات را از دولت متوقع است خود بحثی جداگانه است.
در پایان از دیگر موارد چگونگی جهاد اقتصادی می توان به موارد زیر از کلام رهبری اشاره کرد:
-حفظ روحیه جهادی:
ما تجربه روحیه جهادی را درکشورمان داشتیم. جهاد سازندگی که به ابتکار امام ایجاد شد تجربه ای موفق در این زمینه است. در طی فعالیت برادران مجاهد در جهاد سازندگی خدمات زیادی در کشور صورت گرفت. هنوز ادارات در پیچ و خم تصویب طرح های عمرانی شان بودند که زحمت کشان جهادسازندگی پروژه ها را یکی پس ازدیگری انجام و تحویل می دادند اما به دلایلی که موضوع بحث نیست جهاد سازندگی درکشورتضعیف شد.
-استحکام معنویت و روح ایمان و تدین
-حفظ اتحاد و انسجام و پرهیز از تفرقه خصوصا میان مسئولین اجرایی کشور
" اتحاد را بايد حفظ كرد... مسئولين كشور هم همين جور؛ آنها هم بايد سعى كنند اگر گله‌اى از هم دارند - كه گاهى ممكن است اين گله‌ها بحق هم باشد - اين گله را در معرض افكار عمومى مطرح نكنند؛ اين ضربه‌ى به اتحاد ملى است"1
-عدم غفلت ازسایرعرصه ها؛ خاصه علم و فناوری که باید پشتوانه حرکت دانش بنیان درعرصه اقتصادی باشد
-کمک به سرمایه گذاری بخش خصوصی خاصه از راه ایجاد تعاونی ها
"به وسيله‌ى تعاونى‌ها سرمايه‌هاى بزرگ تشكيل بشود و بتوانند در مسائل مهم اقتصادى كشور سرمايه‌گذارى كنند و گره‌هاى مهم را باز كنند و دولت بتواند اين كار را انجام دهد. بايستى زيرساختهاى حقوقى و قانونى‌اش آماده شود. اين، يعنى حمايت از شكوفائى كار".1
-مبتلانشدن کشوربه مسائل حاشیه ای
"در بسيارى از اوقات يك مسئله‌ى اصلى در كشور وجود دارد كه همه بايد همت كنند و به سراغ اين مسئله‌ى اصلى بروند؛ بايد مسئله‌ى كانونى كشور اين باشد؛ اما ناگهان مى‌بينيم از يك گوشه‌اى يك صدائى بلند ميشود، يك مسئله‌ى حاشيه‌اى درست ميكنند، ذهنها متوجه آن ميشود"1
-عدم اتکا به نفت و توسعه صادرات غیرنفتی
"اين روش را همه‌ى اقتصاددانهاى دلسوز رد ميكنند؛ اين روش در كشور ما عادت شده است. نفت را استخراج كنند، بفروشند، از پول آن كشور را اداره كنند؛ اين شيوه‌ى غلطى است. من سالها پيش اين را گفتم كه يكى از آرزوهاى من اين است كه يك روزى ما بتوانيم كشور را جورى اداره كنيم كه حتّى اگر لازم بود، يك قطره نفت هم صادر نكنيم و كشور اداره شود. اين چيزى است كه تا امروز پيش نيامده است. البته كار آسانى هم نيست، كار بسيار مشكلى است. افزايش صادرات غيرنفتى موجب ميشود كه ما به اين هدف نزديك شويم"1
-توجه به سرمایه انسانی
"گاز ثروت است، نفت ثروت است؛ اما از اين ثروتها خيلى مهمتر، نيروى انسانىِ با استعداد و علاقه‌مند و داراى توان كار است. ما اين ثروت را داريم؛ اصل اين است."3
-پرهیز از برخورد شعارگونه با نام گذاری سال ها
"گاهى اوقات اين شعارى كه ما براى سال اعلام ميكنيم، بعد ناگهان مى‌بينيم همه‌ى در و ديوارهاى تهران و شهرهاى ديگر پر شده از تابلو، كه اين شعار رويش نوشته شده. اين فايده‌اى ندارد. گاهى كارهاى پرهزينه‌اى انجام ميگيرد؛ چه لزومى دارد؟ آنچه كه من از مسئولين و از مردم عزيزمان توقع دارم، اين است كه اين شعار را بشنوند، باور كنند و دنبال كنند...امسال هم، سال بعد هم، ده سال بعد هم، سال همت مضاعف و كار مضاعف است. ملت ايران و مسئولين در هر دوره‌اى بايستى همت بلند و همت مضاعف داشته باشند و كار مضاعف بكنند تا ما بتوانيم به آنجائى كه شايسته‌ى ملت ايران است، ان‌شاءاللَّه برسيم."1
1)بيانات درحرم مطهررضوي1/1/90
2)بيانات درديدارمردمي27/11/89
3)بيانات درديدارباكاركنان عسلويه9/1/90
|
