ویژگی های برنامه تلویزیونی «راز» از زبان طالب زاده
تاریخ: ۱۲ دي ۱۳۸۹
سرویس فرهنگ و هنر جهان- برنامه تلویزیونی راز با گذشت زمانی نه چندان طولانی از پخش در شبکه فرهیختگان سیما؛ شبکه چهار، مخاطبان خود را پیدا کرد و به سرعت روند روبه رشد خود را طی کرد. گفتگویی که در ادامه می آید حرف های کارگردان این مجموعه تلویزیونی با مخاطب است. کارگردانی که مخاطب را می شناسد و برای فهم او احترام قائل است.
نادر طالبزاده درباره برنامه «راز» که حرف میزند، مدام میگوید: «کار جدیدی نکردیم و حرف جدیدی نزدیم. همان حرفهایی است که از ۳۰ سال پیش میگوییم و همان کارهایی است که ۳۰ سال است انجام میدهیم.» و راست هم میگوید. اگر «راز» طالبزاده این ظرفیت را پیدا میکند که حرفهایی تا این حد جدی و اساسی در آن گفته شود، بابت عقبه درست و درمان و پشتوانه کار و مطالعه چند ده ساله برنامهساز آن است.
طالبزاده در گفتوگو با «پنجره» به نکته خوبی هم اشاره کرده و می گوید: «هیچ ایدهای هر قدر هم که ارزشمند باشد، به اندازه خود فرد اهمیت ندارد.» همین جملهها را اگر کنار هم بگذاریم فرمول موفقیت «راز» بهدست میآید. اگر بخواهیم برنامه با مایه و محتوای درست و حسابی در هر حوزهای تولید شود، باید آدمش را پیدا کنیم. وگرنه در همه حوزهها، آدمهایی هستند با این توانایی که بهترین ایدهها و سوژهها را به بدترین شکل ممکن، نابود کنند! این یعنی مفهوم عکس همان جمله معروف؛ «کار را باید به اهلش سپرد»
جنس برنامه «راز» با دیگر برنامههای گفتوگو محور تلویزیون متفاوت بود، هم بهلحاظ موضوع، هم بهلحاظ ساختار. ویژگی راز بهعنوان یک برنامه تأسیسی در برنامههای گفتوگو محور تلویزیون چیست؟
ما از ۲۰ سال پیش، به برنامهای مثل راز فکر میکردیم. به اینکه تلویزیون جمهوری اسلامی، باید از همان ابتدا چنین برنامهای را در فهرست برنامههای خود میگنجاند، در این صورت خیلی از مسایل را میتوانست بهوسیله یک برنامه تلویزیونی زنده یا ضبط شده، عنوان کرده، مورد بررسی قرار داده و راهکار نشان دهد. این اتفاق باید از سالها قبل میافتاد و الان خیلی دیر شده، اما بههر صورت خلأ آن احساس میشد. طی سالها با دوستان مختلف، بحث و طراحی کردیم و به لطف خدا در این مقطع زمانی فرصت تولید آن پیدا شد. سری اول برنامه در ماه مبارک پخش شد که شخصیتهای فرهنگی و هنری زیادی را به تلویزیون آوردیم. در سری دوم باز از همان زاویه، ولی با امکانات بیشتر، برای مصاحبه با صاحبنظران و تولید مستندهای گزارشی برای هر برنامه، اقدام کردیم. ویژگی اصلی راز شاید در این باشد که برنامه اصلا اسیر قالبهای مرسوم نیست و نمیتواند باشد. دائم در مورد آن همفکری و مشورت داریم که حاصل کار مؤثرتر شود. به هر تقدیر راز بر اساس یک نیاز ضروری طراحی و تولید شد و سبب استمرار و تداوم آن نیز همین نیاز است.
دستمایه برنامه راز، از موضوعات رایج و مشهورات رسانهای نیست. مضامین جدیدی است که برای مردم هم جذابیت دارد. پیشبینی میکردید که مردم تا این حد از برنامه شما استقبال کنند؟
راستش نمیدانستیم که چه قدر استقبال میکنند. فقط میدانستیم که بیان و پرداختن به دغدغهها و حرفهای مردم و نگاه به افق جامعه، قطعا لازمه یک تلویزیون مجهز و موفق است. بنابراین به این نگاه نکردیم که مردم استقبال میکنند یا نه، فکر کردیم که این حرفها باید گفته شده و این آدمها باید دیده و این بحثها باید مطرح شوند. همین کار را هم انجام دادیم. میخواستیم صادقانه حرف جدی بزنیم. وقتی چند برنامه جلو رفتیم، دیدیم توجه عموم به برنامه راز زیاد شده است، پس همان رویه را ادامه دادیم. برای ما این شیوه کار طبیعی بود، چون همیشه درباره همین مسایل صحبت میکنیم. سالها فیلم مستند ساختیم، با کارشناسان و مستندسازان کار کردیم و با موضوعات کاملا آشنا بودیم. برای ما چیز جدیدی نبود. فقط حرفهای همیشگی‌مان را به یک برنامه زنده آوردیم. در واقع آدمهایی را که از سالها قبل با آنها معاشرت داشتیم، به برنامه دعوت کردیم تا بیایند حرفهایشان را بزنند. خیلی از این چهرهها برای اولینبار بود که دیده میشدند. حضور این آدمها و طرح این بحثها لازمه تلویزیون بود و ما توانستیم این ضرورت را تشخیص دهیم.
اینکه گفتید دغدغههای مردم را در نظر گرفتید، نکته درستی است. منتهی دغدغههایی که تا حالا تقریبا مغفول مانده و در تلویزیون خیلی به آنها پرداخته نشده بود، شما چطور به این تشخیص رسیدید؟ چطور موضوعها را انتخاب می‌کنید؟ آیا اتاق فکری هست که درباره موضوعها در آنجا صحبت شود؟
بله ما یک شورای مشورتی داریم که ۱۰-۳ نفر در این شورا شرکت دارند. برای انتخاب موضوع و میهمان هر برنامه، در این شورا وقت زیادی صرف میشود. بعد از انتخاب موضوع و میهمان هر برنامه درباره اسنادی که باید ارایه شود نیز بحث میکنیم و به یک نظام میرسیم. برای هر برنامه ساعتها - شاید ۲۰-۱۰ برابر زمان خود برنامه- در این شورا بحث میکنیم تا به نتیجه برسیم. اگر هم مخالفتی شود، تجدید نظر میکنیم. موضوع هیچ برنامهای را شخصا انتخاب نمیکنم. پیشنهادی میدهم که در شورا مطرح میشود بهویژه در سری دوم که بهدلیل وضعیت کلی سیاست جهانی، کارمان دقیقتر هم شده؛ ملاک انتخاب موضوع هم این است که باید مردم ایران آن را بدانند و مسئولان هم باید آن را بشنوند. پس از انتخاب روی آن کار میکنیم. مثلا موضوع برنامه در همین هفتههای جاری، سازمانی است در آمریکا بهنام F.D.D که درست یک روز بعد از ۱۱ سپتامبر تأسیس شد. یعنی انگار از قبل ۱۱ سپتامبر طراحی شده بود، که یک روز یا دو روز بعد از آن این مؤسسه فکری در واشنگتن، طراحی و تأسیس شود. این مرکز لانه طراحی آمریکا علیه ایران است و با جای دیگر هم کاری ندارد. همه متخصصان این مرکز تخصصشان ایران است. در هشتم، نهم و دهم دسامبر، یعنی نزدیک عاشورا و تاسوعای ما، تعداد زیادی از طراحان سیاسی و نظامی آمریکا، در آن مرکز تجمع کردند و عنوان این تجمع، مقابله با تهدید ایران بود. جالب اینکه این تجمع در یک هتل صورت گرفت، نه در یک مؤسسه دولتی. در آنجا یکی از نمایندگان کنگره آمریکا گفت: «بدانید مطالبی که در این جلسهها گفته میشود، فردا در کنگره آمریکا قانون خواهد شد.»
خب، آیا نباید در ایران درباره گروه، فکر و تأسیساتی که هیچکس حتی اسم آن را نشنیده، کار شود؟ بهنظرم این از بزرگترین اشکالهای رصدی ما است. به همین دلیل ما هم وقت گذاشتیم و افراد کارشناسی را که در ایران سابقه تدریس در غرب را دارند و یا کسانیکه در داخل کشور روی موضوع استراتژی تقابل ایران کار کرده‌اند و... یافتیم همچنین حداقل ۱۰ نفر میهمان و سخنران تلفنی داریم که سند ما بهشمار میروند. صحبتهای آنها را زیرنویس میکنیم تا مردم، چهرههایشان را بشناسند. مثلا یکی از اعضای اصلی این مؤسسه، طراح اصلی اهانت به پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله و سلم) است. میخواهیم او را معرفی کنیم تا مردم بشناسند. تمام کار اهانت به پیامبر (صلیالله علیه و آله و سلم) زیر نظر این آدم انجام میشود. از نظر ما لازم است که این موضوعها مطرح شده تا هم مسئولان بدانند و هم مردم. به دلیل همین ضرورت، در این قسمتها همیشه یک میهمان خارجی هم داریم، آدمهایی قوی که روی این مسایل کار کرده و مقاله و کتاب نوشتهاند. از این میهمانان دعوت میکنیم که نظراتشان را اعلام کنند و مردم بشنوند.
فرق این برنامه با برنامههای معمولی این است که در مورد آن مشاوره میشود. ممکن است گاهی نظر من درست نباشد و احساسی تصمیم بگیرم یا در تعمیم اشتباه کنم، به همین دلیل دوستانی هستند که حتما به ما کمک میکنند.
همه میهمانهای برنامه راز ویژگیهای مشترکی دارند. میخواهیم شما از این ویژگیها بگویید. وجه اشتراک میهمانان راز در حوزههای مختلف کاری چیست که شما سراغ آنها میروید؟
میهمانان راز کسانی هستند که اغلب در عرصه بینالمللی هم حضور داشته و مقاله دارند و یا در غرب زندگی کرده‌اند. یکسری افراد مذهبی حامی انقلاب اسلامی که وجهه بینالمللی دارند. یکی از وجوه اشتراک این است. ممکن است بعضی از اینها خارج از کشور نبوده باشند، اما نگاهشان جهانی است و صاحب ایده و عقیده هستند، اما متأسفانه تا حالا کمتر دیده شدهاند؛. یعنی از آن جنس آدمها نیستند که خودشان را مطرح کنند، به همین دلیل کمتر دیده شدهاند - البته بعضی از آنها را هنوز نتوانستهایم به برنامه بیاوریم - دیگر اینکه آدمهایی هستند که راهکار دارند و ارایه طریق میکنند. گاهی هم کسانی هستند که مردم آنها را میشناسند و بسیار محبوبند، اما از یک زاویه جدید در برنامه راز حضور پیدا میکنند. به میهمانها حساسیت ویژهای داریم و خیلی سبک سنگین میکنیم که مهمان چه کسی باشد تا هم ما و هم مخاطبان بهتر از ظرفیت او بتوانیم استفاده کنیم. یکی از دقیقترین ملاکها این است که میهمان در رشته مورد بحث برنامه، تخصص کامل داشته باشد. اگر قرار است موضوع علمی مطرح شود، میهمان در مرتبه و طبقه علمی بالایی باشد. در سایر موارد هم افرادی انتخاب میشوند که مطالعه موردی روی موضوع بحث داشتند و از فحوای کلامشان برمی‌آید که بر موضوع تسلط کامل دارند.
با توجه به اینکه میهمانهای «راز» از جنس کارشناسان و میهمانان معمول تلویزیونی نیستند و حرفهای برنامه هم حرفهای متفاوتی است، نگران نبودید که مردم برنامه را نبینند؟ این را از این جهت عرض میکنم که خیلی از برنامه‌سازان تلویزیون ما، مدام به این بهانه که مردم پای حرف جدی تلویزیون نمینشینند، دنبال کارهای بیمایه و دمدستی هستند.
نکتهای که میگویید نکته خوب و درستی است. من مطمئن بودم که این مشکل برای ما پیش نمیآید، چون کسانیکه سراغشان رفتیم، کسانی هستند که میدانستیم مخاطب دارند، ولو اینکه کمتر دیده شده باشند. حتی این کمتر دیده شدن برای مردم جذابتر است، چون حرفهای جدیدی دارند. در مورد آدمهای معروف و شناخته شده هم، سعی میکنیم سئوالهای تازه و غیرکلیشهای برای آنها مطرح کنیم.
هدف نهایی راز این است که متفاوت باشد. منظور غایی ما از برنامه‌سازی و مصاحبه، متفاوت است و بحمدالله خوب هم جواب میدهد. اینکه ما دنبال چه چیزی هستیم، ما را متفاوت میکند. مثلا در برنامههای آینده، ما سراغ کسی میرویم که یا اصلا دیده نشده یا در رسانههای مکتوب دیده شده، ولی آدمی عملیاتی و متخصص است و کلام شیرینی دارد. درباره بخشی از حقیقتهای اقتصادی انقلاب مطالبی دارد که باید شنیده شود. این شخصیت جذاب و متین و قدیمی و مسلط و بیباک را به برنامه دعوت میکنیم که تأثیرگذار میشود.
موضوعهایی هم که راز به آن میپردازد، خیلی متنوع است. مثلا فقط به وادی سیاست یا فرهنگ یا هنر یا جامعه محدود نیستیم. ترکیبی از همه اینها را در نظر میگیریم و به مسایل حساس برون مرزی هم نگاه میکنیم. شاید این تنوع موضوع و منشور موضوعات راز هم به نوعی برای بیننده جذاب است.
یعنی شما عنصر جذابیت در برنامه‌سازی را طور دیگری تعریف می‌کنید؟
بله، همینطور است. ما خیلی آدمهای معروف را به برنامهمان نمیآوریم. چون دیگر حرفی برای گفتن ندارند. سالها دیده شدهاند و حرفهایشان را هم زدهاند. اگر زمانی هم چنین آدمهایی را بیاوریم از زاویه دیگری با او صحبت میکنیم. ممکن است همیشه هم تیرمان به هدف ننشیند، ولی معمولا بهدلیل فضای مشورتی موجود، به چیزی که مورد نظرمان هست و حس میکنیم شنیدنش برای مردم مفید و تأثیرگذار است، میرسیم. سراغ مسایلی میرویم که مردم به آن مبتلا هستند و بابت آن نگرانند، اما هیچکس درباره آن صحبت نمیکند. ما میگوییم حق مردم است که درباره این چیزها بشنوند و بدانند. مثلا درباره همین موضوع ویکی لیکس که برنامه هفته گذشته ما بود، نقطه نظری ارایه شد مبنی بر اینکه اینقدر هم که شما فکر می‌کنید، ویکی لیکس بد نیست و نقطه ضعف غرب است. به قول آقای قدیری ابیانه سقوط آزاد دیپلماسی غرب است. نظریههای متفاوتی درباره مسألههای مختلفی که در فکر و ذهن مردم هست بیان میشود و این برای مخاطب جالب است.
برنامه راز بهویژه در ماه رمضان در طیفهای مختلفی از مردم دیده شد. در میهمانیهای افطار ماه رمضان، میدیدیم که حتی بیشتر آدمهای معمولی، پیگیر بودند و راز را میدیدند. چرا؟ این عمومیت در مخاطبان راز از کجا میآید؟
مردم ایران مردم باهوش و با انصافی هستند. این بهدلیل خصوصیتهای خود مردم است. اگر برنامه را متناسب طراحی کرده و موضوع را درست انتخاب و با صداقت مطرح کنیم، مردم بازخوردهای خوبی نشان میدهند. مثل این است که شما غذای خوبی درست کنید، بعد بگویید همه غذا را خوردند. محتوا مناسب بود، که استقبال شد. محتوای راز را همه دوست داشتند و مثل یک غذای عام بود. حتی اگر کسی موافق اصل موضوع نباشد، وقتی درست ارایه میشود، برنامه را میبیند. محتوای برنامه خوب ارایه شده بود و میهمان خوب صحبت میکرد. امکانی پیش آمده بود که حرفهای متفاوتی از زبان آدمهای مختلف شنیده شود. این را همه قشرهای جامعه پسندیدند و برای ما هم جالب بود. اتفاق عجیبی هم نیست. چون همه مردم ما انقلابی هستند و همه حامی انقلاب بودند و برای انقلاب و پای نهضت ایستاده‌اند. همه مردم آدمهای باغیرتی هستند و به این حرفها حساسند. اما در نهایت ما صرفا دنبال جذب مخاطب نبودیم. ما حرفمان را میزدیم. حرف جدی میزدیم و دنبال این بودیم که حق موضوع خوب بیان شود.
بهنظر شما برنامهای مثل راز در حوزهها و قالبهای مختلف چقدر در تلویزیون قابلتکرار است؟
من همیشه به مدیران و دوستان گفتم، هیچوقت ایده فرد، به اندازه خود فرد مهم نیست. اجرا و طراحی برنامههای مهم و مفید را باید به کسانی بسپریم که صاحب سبک و نظر باشند. یا در تلویزیون، حوزهای را طراحی و گزینش کنند و گروه در آن کار انجام دهد. الان در تلویزیون باید کارهایی تولید کنیم که مردم به رسانه اعتماد کنند. بلافاصله بعد از برنامه راز، پنج برنامه شبیه آن درست شده و تلاش میکنند که به فرمول خوبی برسند. این خیلی خوب است. یعنی یک برنامه خوب بوده و در موضوعهای مختلف از آن ایده گرفتهاند. ما هم از این اتفاق خوشحالیم. هرکس یک جنبه از مدل کار را پسندیده و در حال تجربه کردن آن است. بیشتر هم در همین فرم گفتوگو محور کار میشود، البته با میهمانان و کارشناسان مختلف.
در سازمان صدا وسیما برای تولید راز مشکلی نداشتید؟ چون یکی از بهانههای برنامه‌سازان برای اجتناب از کارهای جدی در تلویزیون، این است که صدا و سیما فضا نمیدهد، چه قدر از طرف سازمان با مانع روبهرو شدید؟
خوشبختانه فضا خیلی خوب بود. دهمین یا یازدهمین برنامه ما که از تلویزیون پخش شد، من واکنشهای خوبی از مسئولان صدا و سیما داشتم. حتی بالاترین مسئولان تلویزیون تماس میگرفتند و تشویق و تقدیر میکردند. مدیر شبکه، ما را در جریان نظراتش میگذاشت و الان مدیر شبکه چهار یکی از کسانی است که درکار به ما کمک جدی میکند و اثر آن هم در برنامه دیده میشود. من تا امروز برای تهیه راز به هیچ مشکلی از این نظر برنخوردم.
آیا در سری جدید برنامه که این روزها پخش میشود، قرار است موضوعات بیشتر سیاسی باشد؟
نه، مثل قبل متنوع است. منتهی موضوعهای حساس از بعد تهاجم غربی و منشأ حملههای جنگی علیه ایران را انتخاب کردیم، چون در شرایط کنونی اولویت دارد. اگر الان سراغ مسایلی مثل ادبیات و شعر و این چیزها میرفتم، کار اشتباهی بود. موضوعات را براساس اولویتی که در نگاه کلان وجود دارد، طبقهبندی کرده و جلو میرویم، تا چند هفته بعد که دهه فجر آغاز میشود، بحث انقلاب را جدیتر مطرح میکنیم و به جایی هم میرسیم که موضوعات هنری محض را در برنامه به بحث بگذاریم و باز به بحثهای بینالمللی و سیاسی برمیگردیم. از منظر موضوع برنامهها، کاملا با زمان جلو میرویم.
|
