دکتر حبشی کارشناس و مشاور مسایل خانواده از جمله اساتیدی است که در حوزه مسایل تربیتی به نگاه دینی معتقد بوده و مولفه های تربیتی انقلاب اسلامی را در این حوزه دارای اهمیت می داند. او در گفت و گو با ما به تحلیل نمایه های ایرانی اسلامی در تربیت خانواده ها پرداخته است و علل کمرنگ شدن ان ها را واکاوی کرده است. حاصل این گفت و گو را در ادامه می خوانید.
آیا ویژگی های شاخصی خانواده های ایرانی نسبت به اول انقلاب یا قبل از انقلاب کمرنگ شده است یا تقویت؟ علل آن چیست؟
متاسفانه بعضی یاد گرفته اند، بی دلیل بگویند: قبل انقلاب خانواده های خیلی بهتری داشتیم. در حالی که این حرف دروغ است. درستش این است که بگوییم: عمدتاً فقط خانواده هایی که معتقد بودند و درون مایه مذهبی داشتند، این نمایه ها را رعایت می کردند.
در واقع اگر برخی از خانواده ها، این نمایه ها را نداشتند، انقلاب اسلامی شکل نمی گرفت. انقلاب به واسطه همین خمیر مایه های اسلامی بود که به وجود آمد. ولی یک عده ای در تقسیم بندی قبل و بعد انقلاب، این گونه مطرح می کنند که انقلاب آمد، این نمایه هایی که وجود داشت را بهم زد و خرابش کرد. در حالی که این یک ظلم بزرگ است.
حرف این است که در جامعه ما به خاطر احاطه مذهب و باور های دینی- یعنی همان چیزی که منجر به انقلاب شد – نمایه هایی وجود داشت، اما با پیروزی انقلاب این نمایه به سرعت در سطح عظیم جامعه گسترش پیدا کرد و اکثریت مردم با این نمایه ها انس گرفتند و جزو فرهنگ آنان شد. مثلا در اوایل انقلاب بسیاری از مردم حاضر شدند جان خود را برای حفظ مردم بدهند و اوج این ایثار و از خود گذشتگی در دفاع مقدس شکل گرفت.
در دفاع مقدس در حالی که عراق به استان خوزستان حمله کرده بود، ولی جمعیت کثیری از سراسر ایران به خاطر اسلام و انقلاب اسلامی و کشورشان به جبهه های خوزستان رفتند و حاضر شدند که جان خودشان را برای این آرمان های مقدس بدهند و شهید شوند. البته بعد از جنگ، به تدریج با وجود فتنه ها و تبلیغات گسترده دشمن و برخی اشتباهات فرهنگی داخلی، مقداری از این فرهنگ دور شدیم.
عوامل کمرنگ شدن این ویژگی های فرهنگی در جامعه چیست؟
از جمله عواملی که سبب می شود این نمایه ها کمرنگ شود، این است که ما از این نمایه های ایرانی اسلامی فاصله بگیریم. چرا که هر چقدر از ازرش های خودمان دورتر شویم، به نمایه های غربی نزدیک می شویم. اینکه مقام معظم رهبری از شبیخون فرهنگی می گویند، حرف این است که دشمن می آید همین حق مداری و ظلم ستیزی و مهمان نوازی و پیوند خانوادگی ما را از بین ببرد.
قبل انقلاب، در زمان پهلوی به اسم حرکت به سوی دروازه های طلایی تمدن بزرگ، زن ها و دختر ها، باید به زور کشف حجاب می کردند؛ یا از آن مهم تر اینکه خود حاکمیت و حاکمان، مردم را مجبور به فساد می کردند و آن ها را به فساد و فحشا سوق می دادند.اما بعد انقلاب درست بر عکس چنین رویه ای شکل گرفت، یعنی حاکمیت و حاکمان مردم را به اسلام و خوبی ها سوق می دادند و اگر کسی به فساد کشیده می شود به خاطر عوامل نفسانی یا خارج از حاکمیت است.
آن ها که چنین حرفی می زنند، کاواره ها و مجلات سکسی را ندیده بودند. آن ها فیلم ها پرنویی که تمام فضاهای سینمای ما را پر کرده بود، مراکزی که به طور رسمی مواد مخدر به فروش می رسید و مشروب فروشی هایی که آزادانه مشروب می فروختند و عربده هایی که مردها در خیابان می زدند، را ندیده بودند. من آن زمان نوجوانی بودم که این موارد را دیده ام. یادم می آید از ساعت 7 یا 8 شب به خاطر عرق خورهای مست لایعقل، جرئت بیرون رفتن در محله خودمان را نداشتم.
آن ها چون این چنین فضای فسادی را درک نکرده اند، حرف های نامربوط می زنند. البته این را هم اضافه کنم که برخی از این افراد، عقده های دینی دارند؛ در حالی که اگر اهل منطق و انصاف باشند، با مقداری مطالعه و تحقیق، به نادرست بودن حرف شان پی برده و دیگر چنین حرفی نمی زنند.
یک نکته دیگر که در همین راستا وجود دارد، این است که متاسفانه خانواده ها، نقش تربیتی خود را به مدارس و دانشگاه و جامعه واگذار کرده اند. چرا که اول انقلاب به خاطر جوّ سالم فرهنگی و اسلامی درستی در جامعه شکل گرفت، فضای بیرون از خانواده مهار بود، قدرت خوبی در تربیت جوانان داشت؛ به گونه ای که حتی اگر پدر و مادری در تربیت فرزندشان کوتاهی می کرد، به خاطر آن جو، برخی از بچه های او درست تربیت می شدند و در مسیر قرار می گرفتند.
همین امر سبب شد تا خانواده ها این نقش تربیتی خود را به تدریج فراموش کنند. خانواده ها گفتند: چون مدرسه و مربی هست، چون آخوندِ مسجد و پایگاه بسیج هست، و چون رادیو و تلویزیون نظام اسلامی هست، پس ما هیچ وظیفه ای نداریم و از نقش تربیتی مهم خود غافل شدند.در واقع مهمترین مسئله در نقش تربیتی خانواده ها این مطلب است که خانواده ها مسئولیت خود را به نهاد های مدنی و به عوامل فرهنگی اجتماعی واگذار کردند و نقش خود را فراموش کردند.
چه معیاری برای سنجش این اصالت در خانواده های ایرانی وجود دارد تا بتوان میزان بروز این نمایه ها را مورد ارزیابی قرارداد؟
باید ابزار های سنجش درست باشد. شما نمی توانید بگویید مثلا روغن نباتی قو در قبل انقلاب پیتی 4 ریال بود و الان فلان قدر است؛ بعد نتیجه بگیرید که قبل انقلاب همه چیز ارزان بوده است. چرا که این حرف احمقانه است. پس اگر چنین بود، ما کوچه ای داشتیم به اسم صد تومانی ها. یعنی درآمد کل تمام خانوارهای آن کوچه روی هم 100 تومان بود. پس نمی توان شاخص را روغن پیت 4 ریال گرفت چرا که باید درآمد مردم همان کوچه که 12 خانوار با هم 100 تومان در می آوردند را هم دید. پس این شاخص غلط است.
نکته مهم این است که شاخص ها باید دقیق و برای سنجش هر دو زمان یکسان باشند. پس باید تمام ابراز ها از محیط، رسانه، فرهنگ و شرایط تاثیرات قدرت ها جهانی را در کنار هم سنجید. اگر کسی هم بدون کنار هم قرار دادن این ابزار ها حرف بزند، جاهلانه حرف زده است. مثلا در اول دهه 60 تلویزیون فقط 1 کانال بود و آن هم از ساعت 4 بعد از ظهر تا 11 شب برنامه داشت. در حالی که الان شما با یک ماهواره، صدها شبکه را می توانید مشاهده کنید یا با اینترنت می توانید به میلیون ها سایت دسترسی داشته باشید. پس قابل قیاس با یکدیگر نیست.
باید گفت که اگر انقلاب اسلامی شکل نمی گرفت و این آثار های اجتماعی که از انقلاب اسلامی نشات گرفته، نمی بود؛ امروز ما هر چه از نمایه های ایرانی و اسلامی را داشته ایم، از دست داده بودیم. یعنی در فرهنگ بیگانه حل می شدیم و از بین رفته بودیم.
آنچه این نمایه ها را حفظ کرده است، اسلام و انقلاب اسلامی است. چرا که اگر نظام شاهنشاهی همچنان ادامه داشت با برنامه هایی که شاه داشت و می خواست، پیوندی بین فرهنگ ایرانی و صهیونیستی برقرار کند، قطعا چیزی از این نمایه باقی نمی ماند. چرا که نزدیکی به اسرائیل تا جایی رسید که امام خمینی(ره) در مقابل شاه ایستاد و به او گفت: “آقای شاه اگر اسرائیلی هستی بگو، تا ملت تکلیفش را بداند.” این در حالی بود که در آن زمان همه اعراب در مقابل اسرائیل بودند، و جنگ اعراب با اسرائیل فرهنگ جاری بود، اما رژیم شاه مستقیم به اسرائیل کمک می کرد.
برای باز سازی و احیای نمایه های ایرانی اسلامی در فضای خانواده ها چه باید کرد؟
با عنوان یک مثال کلیدی و محسوس این نکته را توضیح می دهم. بعضی فکر می کنند این که ما مقابل اسرائیل یا آمریکا می ایستیم، در حال ایجاد تنش جهانی هستیم. در حالی که این نگاه غلط است. این را بدانید که اگر ما یک روزی در مقابل آمریکا نایستیم و آمریکا را یک کشور پیشرفته بدانیم که می توان با آن دوستی و رفاقت کرد، آن روز فاتحه فرهنگ ایرانی اسلامی خوانده است. چرا که ایران نماد حق مداری است و آمریکا نماد ظلم و حق ستیزی است.
یک روزی در کشور ایثار و فداکاری رایج بود ولی الان از آن فاصله گرفتیم. ببینید هر چقدر از آرمان های انقلاب اسلامی دور شدیم، از نمایه های ایرانی اسلامی هم دور شده ایم. مثلا یک جنس کم می شود، همدیگر را غارت می کنیم. یا یک بهانه گیر می آوریم به اسم دلار و بدون این که ببینیم چه فشاری به دیگران می آید، جنس مان را چند برابر می کنیم. منافع شخصی خود را بر منافع جمعی جامعه اولویت می دهیم. این می شود که مهروزی، محبت، از خود گذشتگی، مهمانوازی مان گم می شود و به جایش فرهنگ غربی جایگزین می شود.
منبع: رصد
