روس ها يكي به نعل و دوتا به ميخ مي زنند

منبع: امريكن اينترپرايز
مترجم: محمد جعفري
روابط ايران و روسيه در طول تاريخ با فراز و نشيب هاي فراواني همراه بوده است. اين روابط پس از فروپاشي شوروي وارد دور تازه اي شد و نويد مرحله جديدي را مي داد.
موضوع هسته اي ايران را مي توان يكي از محوري ترين مباحث در روابط في مابين دانست. ماجراي تاسيسات اتمي بوشهر و مشاركت روسيه در اين پروژه نيز نقطه عطف اين ماجراست. پروژه اي كه روس ها سال هاست با بهانه هاي گوناگون از اتمام آن خوددار ي كرده اند.
آن چه مي خوانيد بخش نخست از گزارش مفصل موسسه آمريكايي اينترپرايز درمورد روابط خارجي ايران و روسيه است كه به موضوع حساس هسته اي اختصاص دارد. لازم به ذكر است كه انتشار اين مطلب به معناي تاييد محتواي آن نيست.
روسيه ازطرفي براي اعمال تحريم عليه ايران در شوراي امنيت سازمان ملل رأي موافق داده و از سويي نيز در ساخت تاسيسات هسته اي بوشهر به اين كشور كمك كرده است. روسيه پيش از موافقت با تحريمات عليه ايران مخالف ورود اين مسئله به شوراي امنيت سازمان ملل درسال 2005 بود. درماه ژوئن سال 2009 نيكولاس ساركوزي رئيس جمهور فرانسه به نمايندگي از گروه 1+5 درملاقاتي با منوچهر متكي، وزير خارجه ايران، خواستار بازگشت به مذاكرات ديپلماتيك با هدف تعليق غني سازي هسته اي ايران شد. اگر چه تاكنون ايران از پذيرفتن آن خودداري كرده است. علي رغم توافق تحريمات سال هاي 2006 ، 2007 و 2008 روسيه در سپتامبر 2008 از ادامه اقدامات تنبيهي عليه ايران جلوگيري كرد حتي پس از آنكه آژانس بين المللي انرژي اتمي،IAEA، جمهوري اسلامي ايران را بدليل عدم همكاري كافي محكوم كرد. روسيه همچنين از شركت درنشست گروه 1+5 درسال 2008 كه به منظور تنظيم تحريمات جديد عليه ايران برگزار شد خودداري كرد.
روسيه بطور علني ازحق ايران درتكنولوژي صلح آميز هسته اي دفاع كرده و براي ساخت تأسيسات بوشهر مواد وتجهيزات لازم را دراختيار اين كشور قرار داده است.
روسيه همچنين به ايالات متحده هشدار داده است تا مبادا عليه ايران و يا تأسيسات هسته اي اين كشور دست به اقدام نظامي بزند و مضاف بر اين تحميل تحريمات اكتبر 2008 عليه پيمانكار دفاعي روسيه بخاطر فروش تكنولوژي نظامي دو منظوره به ايران را مورد انتقاد قرارداده است. دولت سابق ايالات متحده، جورج بوش و دولت كنوني، باراك اوباما، هر دو روسيه را تشويق كرده اند. تا براي توقف فعاليت هسته اي و همكاري با آژانس كشور ايران را تحت فشار قراردهد. ديميتري مدودف، رئيس جمهور روسيه در سال 2009 اعلام كرد پيرامون مسئله هسته اي ايران با اوباما همكاري خواهد كرد و اما همچنين در فوريه همان سال تأمين سوخت نيروگاه هاي بوشهر به مدت ده سال با ايران مذاكره كرد. رئيس جمهور مدودف درمصاحبه اي با رسانه هاي ايتاليايي درماه جولاي سال 2009 گفت مشكلاتي كه با برنامه هسته اي ايران همراه است كاملاً با مسائل پيش آمده توسط كره شمالي متفاوت است. مدودف با اشاره به اين موضوع كه برنامه ايران كمتر مشكل آفرين است ديدگاه خود را اينگونه بيان كرد« درحالي كه كشور ايران با جامعه بين الملل در ارتباط است كره شمالي در واقع تمام ارتباطات خويش را قطع كرده است.»
سرگي شماتكو، وزير نيروي روسيه در بازتاب ديدگاه هاي مدودف درجولاي سال 2009 اظهار كرد «بهتر است كه درساخت نيروگاه هاي هسته اي به ايران كمك كنيم تا از شفافيت برنامه هاي هسته اي اين كشور مطمئن باشيم.» وي در ادامه گفت:« بخش انرژي هسته اي ايران بازار عرضه و اقتصادي مهمي براي روسيه محسوب مي شود.البته لازم به ذكر است كه كشور ايران بدنبال جايگزيني براي عرضه كنندگان روسي خويش است. درجولاي 2009 سازمان توسعه و نوسازي صنعتي ايران شروع به تشويق توليد داخلي تجهيزات هسته اي خويش كرده است. رئيس اين سازمان احمد قلعه باني اظهار كرد: تا سقف 60 درصد سازمان از تجهيزات مورد نياز را مي توان بدون كمك هاي خارجي توليد كرد. درنشستي ميان محمد سعيدي، معاون سازمان انرژي اتمي ايران ( AEOI ) و سرگي كرينكو، رئيس انرژي اتمي فدرال روسيه، ايران از روسيه خواست تا به روند تكميل ساخت نيروگاه بوشهر سرعت بخشد.
درنشست سپتامبر 2009 سازمان ملل، روسيه و چين از مواضع اوباما در تأكيد بر جلوگيري از گسترش سلاح هاي اتمي در سازمان ملل حمايت كردند. اگر چه در اين بيانيه خصوصا به ايران و يا چين اشاره نشد و هيچ گونه اقدام خاصي براي مقابله با گسترش سلاح هاي اتمي تعيين نگرديد.
دراين نشست شوراي امنيت سازمان ملل به اتفاق آرا قطعنامه اي را به امضا رساند كه حاوي راه هاي نظامي و ديپلماتيك براي اطمينان از عدم استفاده برنامه هاي هسته اي غير نظامي براي اهداف نظامي بود. براساس مفاد اين قطعنامه كشورهايي كه مواد هسته اي عرضه مي كنند. بطور قانوني حق دارند در صورت عدم تبعيت و يا همكاري كشورهاي دريافت كننده با قرارداد منع گسترش سلاح هاي اتمي اين مواد را پس بگيرند. آقاي احمدي نژاد در نشست ماه سـپتامبر سازمان ملل گفت! كشور ايران مايل است مواد شكاف پذير را از آمريكا خريداري كند و نسبت به ملاقات متخصصان هسته اي با دانشمندان بين المللي اعلام آمادگي كرد.
همچنين روسيه دراين نشست اعلام كرد! در صورت عدم پايبندي ايران به وظايف خويش براساس NPT تا يكم اكتبر 2009 از تحريمات سنگين حمايت خواهد كرد. مدودف گفت«اگر چه تحريمات به ندرت كاركرد واقع مي شوند اما اعمال آنها گاهي اجتناب ناپذير مي شود» با اين وجود سرگي پريخودكو، دستيار سياست خارجه روسيه چندي بعد درهمان ماه با تكرار سخنان يكم اكتبر مدودف اظهار داشت« احتمال اعمال تحريمات عليه ايران در آينده اي نزديك بسيار ضعيف است. «هيلاري كلينتون وزير خارجه ايالات متحده در اكتبر 2009 با وزير خارجه روسيه، لاورف در مسكو مذاكره كرد و با ارائه پيشنهادي از روسيه خواست تا از تلاش هاي بين المللي براي محدود ساختن فعاليت هاي هسته اي ايران حمايت كند، كلينتون پيشنهاد كرد كشور ايران اورانيوم خود را براي غني سازي از طريق كشتي به روسيه انتقال دهد.
در اكتبر 2009، ايالات متحده، فرانسه و روسيه توافقنامه اي را با ايران به امضا رساندند با اين تصور كه ايران بيش از 1200 كيلوگرم از 5/3 درصد اورانيوم غني شده با غلظت پايين خويش به روسيه بفرستد تا اين كشور آن را تا 20درصد خالص گرداند تا نهايتا به عنوان سوخت راكتور تهران كه براي ساخت ايزوتوپ هاي پزشكي استفاده مي شود بكار رود. پس از آن فرانسه آن را به ميله هاي سوخت تبديل كند. مواد شكاف پذير به شكلي درخواهند آمد كه تبديل آنها به اورانيوم تسليحاتي مشكل مي شود. چندي بعد در ماه اكتبر تهران اعلام كرد كه اين توافق نامه نيازمند مذاكرات بيش تر مي باشد و متقاضي تغييراتي در اين توافق نامه شدند با اين مضمون كه كشور ايران مي خواست سوخت خود را در بسته هاي كوچكتر صادر كند و به طور همزمان سوختي با درجه بالا وارد كند. اين مسئله با توافقنامه فرانسه، روسيه و آمريكا كاملا تناقض داشت. رامين مهمانپرست، سخنگوي وزارت خارجه در اواخر نوامبر به خبرنگاران گفت اگرچه تهران مخالف فرستادن اورانيوم غني شده با غلظت پايين خويش به خارج براي غني سازي بيشتر نيست، اما كشور ايران خواستار اطمينان صددرصد براي تبادل سوخت راكتور به طور همزمان در خاك ايران مي باشد.
اوباما در نوامبر 2009 مدودف را در كنفرانس آسيا- اقيانوسيه ملاقات كرد تا از حمايت روسيه براي شكستن طلسم پرونده هسته اي ايران كسب اطمينان كند. پس از اين نشست دو رئيس جمهور اعلام اميدواري كردند كه تا دسامبر 2009 براي جايگزيني پيمان كاهش سلاح هاي استراتژيك قرارداد جديدي امضا خواهند كرد. در نتيجه روسيه اعلام كرد كه راكتور يك ميليارد دلاري به تعويق افتاده اي كه مسكو در بوشهر مشغول ساخت آن است در سال 2009 شروع به كار نخواهد كرد. اگرچه روسيه اصرار دارد كه اين تأخير به دلايل تكنيكي است و عوامل سياسي در آن دخيل نيستند. اعلام اين موضوع بعد از نشست اوباما و مدودف تنش اخير ميان ايران و روسيه را افزايش داده است به ويژه پس از آن كه مدودف گفت روسيه «از سرعت پايين ايران» براي حل موضوع به بن بست رسيده هسته اي ناراحت است و ممكن است منتهي به تحريمات جديد شود. چندي بعد در ماه نوامبر سخنگوي روسيه، آندريه نسترنكو گفت ما روي پاسخ سريع و مثبت تهران نسبت به غني سازي اورانيوم ايراني ها در خارج از كشور و تحت نظارت IAEA حساب مي كنيم.
آژانس بين المللي انرژي اتمي در نوامبر 2009 ايران را به دليل ساخت دومين تأسيسات غني سازي به صورت مخفي ملامت كرد. روسيه كه در گذشته مخالف اقدامات تند عليه ايران بود با اين قطعنامه موافقت كرد. در اين قطعنامه كه توسط هيئت 35 نفره آژانس صادر گرديد از ايران خواسته شد غني سازي اورانيوم را به حالت تعليق درآورده و ساخت تأسيسات هسته اي «فوردو» را كه در نزديكي قم واقع شده است بلافاصله متوقف كند. ديپلمات روسي كه به دليل حساسيت شرايط خواستار عدم ذكر نام خود شده است گفت: «در صورت اجماع براي تحميل تحريم عليه ايران ما بي تفاوت نخواهيم بود اگرچه ما بيشتر مايليم كه ايران را به سوي همكاري مداوم و روشن با آژانس سوق دهيم تا تحريم هاي بيشتر.»
آقاي احمدي نژاد در پاسخ گفت: «بعضي ها فريب خورده اند. من فكر مي كنم روسيه اشتباه كرده است.» وي در ادامه اظهار داشت كه روسيه «تحليل» درستي از موضوع ندارد و تحريم هاي بعدي نيز تأثير ناچيزي خواهند داشت و قدرت هاي جهان حتي فكر حمله به ايران را نيز نمي كنند.
يك مقام ارشد آمريكايي در دسامبر 2009 اعلام كرد نشست 1+5 پيرامون موضوع هسته اي ايران به دليل مخالفت كشور چين كنسل شد. نمايندگاني از روسيه به همراه ديگر اعضاي گروه 1+5 در اواخر دسامبر مذاكره تلفني خويش را در مورد برنامه هسته اي ايران به تعويق انداختند اما اعلام نكردند چه موقع از شوراي امنيت سازمان ملل درخواست افزايش فشار بر ايران خواهند كرد. سوزان رايس، سفير ايالات متحده در سازمان ملل گفت: هنوز خيلي زود است كه به تحريم هاي جديد فكر كنيم اما ايالات متحده، انگلستان، فرانسه، روسيه، چين و آلمان گزينه هاي متفاوتي را در نظر دارند. سخنگوي وزير خارجه روسيه گفت: تحريم هاي جديد عليه ايران نزاع ديرين هسته اي را حل نخواهد كرد و «لازم است براي پيشرفت در كار به دنبال منابع جديد باشيم.» منوچهر متكي، در نيمه نخست ژانويه 2010 هشدار داد كه غرب براي پاسخ به پيشنهاد ايران در مقابل پيشنهاد ماه اكتبر سازمان ملل يك ماه فرصت دارد و پس از اتمام آن ايران تا بيست درصد اورانيوم خود را غني خواهد كرد. اگرچه منوچهر متكي شرايط پيشنهاد متقابل ايران را به طور دقيق ذكر نكرد، درگذشته ايران پيشنهاد مبادله همزمان اورانيوم در ايران و يا خاك تركيه داده بود كه غرب اين پيشنهاد را رد كرد زيرا اين كار توانايي ايران در ساخت سلاح هسته اي را كند نمي كرد. اظهارات متكي در تلويزيون اين كشور پخش شد و درست دو روز پس از آنكه مهلت نهايي ايران براي قبولي توافق ماه اكتبر سازمان ملل كه توسط ايالات متحده و هم پيمانانش تعيين شده بود به پايان رسيد اين اظهارات به عنوان اولتيماتومي براي غرب به نمايش گذاشته شد.
در اواسط ژوئن 2010 گروه 1+5 به اين نتيجه رسيدند كه پاسخ ايران به پيشنهادت ارائه شده مبني بر تغيير برنامه توسعه هسته اي خويش مكفي نبوده و اقدامات جديدي توسط شوراي امنيت سازمان ملل در نظر گرفته شد. علاوه بر اين پاسخ بين المللي چند جانبه منوچهر متكي، پس از چند روز با اشاره بر اين موضوع كه در روند مذاكرات نشانه هايي از پيشرفت مي بيند گفت: «نشانه هايي هر چند كوچك اما اميدواركننده وجود دارد بنابراين هرگونه توسعه احتمالي و يا پيشرفت را مي توان مورد بحث قرار داد.» اندكي بعد وزير خارجه روسيه، سرگي لاوروف، گفت كشورش به دليل رد بسته پيشنهادي مورد حمايت سازمان ملل توسط ايران تأسف مي خورد و اضافه كرد كه او مي توانست تحريم ها را مورد بحث قرار دهد اما از حمايت آنها خودداري كرده است.
شركت هسته اي روس در اواسط ژانويه اعلام كرد كه اولين تأسيسات انرژي اتمي ايران در بوشهر كار خود را از اواسط 2011 شروع خواهد كرد. ساخت اين پروژه از سال 1974 آغاز و پس از پنج سال متوقف و از سال 1990 روسيه ساخت اين نيروگاه را از سر گرفت. فعاليت ساخت و ساز روسيه در اين نيروگاه بارها با تأخير همراه بوده است كه ظاهرا دليل آن مربوط به مسائل فني مي شود.كنستانتين كاساچيوف، رئيس كميته امور بين الملل در مجلس دوماي روسيه در فوريه سال 2010 گفت: «درك متقابل ميان روسيه و هم پيمانانش در سطح بين الملل رشد واضحي داشته است. شرايط موجود بيش تر و بيش تر به ما هشدار مي دهد.» كاساچيوف همچنين درباره آزمايش موشكي اخير ايران و سرپيچي اين كشور از تقاضاي بين الملل مبني بر توقف غني سازي اورانيوم ابراز نگراني كرد. اگرچه چندي بعد در همان ماه اولگ رژكوف معاون امور امنيتي وزارت خارجه روسيه گفت مسكو تنها موافق تحريم هايي مي باشد كه با هدف تقويت منع گسترش سلاح هاي اتمي تعيين گردد. «هر چيز كه مي خواهيد اسم آن را بگذاريد، فلج كردن يا ناتوان كردن، ما دست به هيچ گونه اقدام يا تحريمي نخواهيم زد كه منتهي به انزواي اقتصادي و يا مالي اين كشور شود. ممنوعيت فعاليت هاي بانكي با ايران چه ارتباطي با فرآيند منع گسترش سلاح هاي اتمي دارد؟ اين كار راه اقتصاد را مسدود مي كند، همچنين نفت و همچنين گاز. اين تحريم ها تنها با هدف فلج كردن كشور و رژيم حاكم در آن اتخاذ مي شود نه منع گسترش سلاح هاي اتمي.»
وزير خارجه ايالات متحده هيلاري كلينتون در ماه مارس پس از ملاقاتي كه از روسيه داشت در ديدار خود با وزير خارجه روسيه، سرگي لاوروف، هنگامي كه متوجه شد لاوروف اعلام كرده روسيه نيروگاه هسته اي ايران را تا تابستان 2010 به اتمام خواهد رساند بطور علني و مشاجره آميز مخالفت خود را بيان كرد. او گفت: «ما اعتقاد داريم انجام هرگونه پروژه اي در حال حاضر نابهنگام است زيرا ما قصد داريم يك پيام روشن براي ايراني ها ارسال كنيم.» لاوروف در پاسخ گفت كه اين پروژه مطمئنا به پايان خواهد رسيد. چندي بعد يوري اوشاكوف، معاون رئيس ستاد نخست وزير روسيه ولاديمير پوتين اعلام كرد كه پوتين به كلينتون گفته است او توافق خود را با شرايط ايران اعلام كرده است و تأكيد كرده است كه چنين شرايطي (از جمله حمايت روسيه از قطعنامه تحريم) ممكن است.»
علاوه بر اين يكي از كارمندان ارشد وزارت خارجه روس درماه مارس اعلام كرد كه ديپلمات هاي روس و چيني از دولت ايران خواسته اند كه با طرح سازمان ملل درباره غني سازي اورانيوم تهران در اوايل مارس موافقت كند. او اضافه كرد كه «روسيه از تحريمات فراخور و مناسب براي جلوگيري از گسترش سلاح هاي اتمي حمايت خواهد كرد اما با هرگونه تحريمي كه فلج كننده و يا هدف آن چيزي غير از منع گسترش سلاح هاي اتمي باشد، مانند تنبيه ايران و يا تغيير رژيم حاكم بر ايران، روسيه مخالفت خواهد كرد. روسيه همچنين بدليل ارتباط تاريخي ميان خود و كشور ايران نسبت به تحريم ها ابراز بي ميلي كرد. اين دو كشور علاوه بر آنكه در درياي خزر همسايه هستند به لحاظ اقتصادي و فرهنگي نيز هم پيمان محسوب مي شوند.
ديپلمات هاي ارشد بريتانيا، ايالات متحده، فرانسه، آلمان، روسيه و چين در اواخر مارس 2010 براي تحميل دور جديد تحريمات عليه ايران به توافق رسيدند.
يكي از روحانيون سپاه پاسداران انقلاب اسلامي اعلام كرد كه كشور ايران هرگونه تعرض از سوي اسرائيل را بي پاسخ نخواهد گذاشت و به دنبال اين هشدار كشور ايران در آوريل 2010 از روسيه خواست تا با انتقال سيستم دفاع هوايي S-300 توافق كند. روسيه و ايالات متحده نيز در همين ماه قرارداد كاهش تسليحات را امضا كردند. مدودف از فشار تحريماتي آمريكا عليه ايران حمايت كرد. او گفت «ما نمي توانيم از اين موضوع چشم پوشي كنيم» اما جامعه بين الملل بايد توجه داشته باشد كه مخالفت با برنامه هسته اي ايران نبايد به مردم ايران فشار آورد. به دنبال آن گيدو وستروله، وزير خارجه آلمان، حمايت كشور آلمان را از استراتژي هسته اي جديد آلمان اعلام كرد. او اظهار كرد كه توافقنامه جديد كاهش تسليحات بين ايالات متحده و روسيه نشان دهنده جديت جامعه بين الملل در جهت خلع سلاح و برنامه هسته اي ايران است.
گروه 5+1 كه متشكل از كشورهاي آمريكا، انگلستان، فرانسه، روسيه، چين و آلمان مي باشد در چهاردهم آوريل 2010 به دنبال مخالفت ايران براي مذاكره پيرامون برنامه هسته اي تهران دور دوم مذاكرات را براي تعيين تحريم هاي جديد عليه اين كشور تشكيل دادند.
اين گروه در ماه مي سال 2010 به توافق جديدي براي تحريم ايران رسيدند. اين توافق جديد كه كلينتون از آن به عنوان يك قطعنامه محكم ياد كرد و تغييري در تصميم روسيه و چين براي امضاي آن ديده شد پس از معامله هسته اي تركيه و برزيل با ايران شكل گرفت. پيشنهاد برزيل و تركيه به ايران توانايي غني سازي اورانيوم با خلوص قابل توجهي مي دهد. سرگي كرينكو، رئيس روس اتم (شركت انرژي اتمي كشور روسيه) در ماه مي 2010 اعلام كرد پس از تمام تاخيرها و مشكلات موجود نيروگاه بوشهر نهايتا در ماه آگوست 2010 آماده بهره برداري مي باشد. كرينكو همچنين بيان كرد كه هيچ گونه تحريم ديگري عليه ايران ديگر نمي تواند اين كار را به تاخير بياندازد. رهبران جهان طي نشست گروه هشت در اواخر ژوئن سال 2010 در ايالت اونتاريو- رهبران كشورهاي روسيه، ايتاليا، آلمان، انگلستان، كانادا، ژاپن و آمريكا- نسبت به برنامه هسته اي ايران ابراز نگراني كردند: «ما از نبود شفافيت كافي در فعاليت هاي هسته اي كشور ايران عميقا نگران هستيم و اين كشور اعلام كرده است كه به غني سازي اورانيوم خود تا سقف 20 درصد ادامه خواهد داد.»
ديميتري مدودف، رئيس جمهور روسيه در ديدار خويش با «آنگلا مركل» صدراعظم آلمان گفت: «كشور ايران بايد شجاعت لازم براي همكاري همه جانبه با جامعه بين الملل را كسب كند حتي اگر برخي از جوانب اين همكاري را نپسندد».
مدودف اضافه كرد كه ايران به ساخت سلاح هاي هسته اي بسيار نزديك شده است اما در مقابل منوچهر متكي پاسخ داد: «اظهارات اخير مدودف درباره موضوع هسته اي ايران كاملا اشتباه است و ما آنها را تكذيب مي كنيم.»