نقشه چهارساله وزارت خارجه آمريكا

هرچهارسال يكبار، وزارت دفاع آمريكا يك گزارش مفصل و طولاني درباره اهداف و برنامه هاي دفاعي، نظامي و امنيتي براي كاخ سفيد و دولت آمريكا تهيه مي كند. اين گزارش تحت عنوان «بررسي دفاعي چهارساله» درحقيقت چشم انداز نظامي و امنيتي و تسليحاتي آمريكاست كه زيرنظر سياستگذاران وزارت دفاع آماده مي شود. سال گذشته، هيلاري كلينتون وزير خارجه آمريكا اعلام كرد كه وزارت خارجه مانند وزارت دفاع به زودي برنامه چهارساله ديپلماسي، آمريكا را ترسيم خواهد كرد «تا چرخ سياست خارجي آمريكا را آن طور كه واشنگتن مايل است دنيا را ببيند به كار اندازد.»

اين گزارش چهارساله وزارت خارجه آمريكا قرار است آخر اين ماه منتشر شود ولي دريك مقاله 5000 كلمه اي كه هيلاري كلينتون براي مجله «امورخارجي» شوراي روابط خارجي نوشته (شماره نوامبر و دسامبر 2010)، وي به اختصار اين چشم انداز ديپلماسي آمريكا را براي چهارسال آينده آشكار كرده است.
كلينتون دراين مقاله مي نويسد:«درقرن بيست ويكم يك ديپلمات احتمال زياد دارد كه با رئيس يك قبيله يا طايفه مذاكره كند، همان طوري كه با همتاي خود دركادر ديپلماسي معمولي به گفت وگو مي پـردازد. و اين امكان كه روزي يك ديپلمات به جاي كت و شلوار و جليقه، لباس يك باربر كشتي را بپوشد، زياد است.» با اين مقايسه، وزير خارجه آمريكا سعي دارد نشان دهد كه ديپلمات هاي آمريكا در آينده بيش از پيش با بخش خصوصي و غيردولتي و مدني كشورهاي ديگر در تماس بوده و سروكار خواهند داشت و اين امر بيشتر در «كشورهاي اقتدارگرا» خواهد بود، و به همين جهت كادر وزارت خارجه آمريكا بايد خود را براي تعامل و مقابله با «جامعه مدني جهاني» آماده كند.

كلينتون دراين مقاله اعتراف مي كند كه از هر پنج ديپلمات آمريكايي، امروز يك نفر آنها درعراق، افغانستان و پاكستان خدمت مي كنند و يا به عبارت خيلي ساده تر، يك پنجم كادر وزارت خارجه و ديپلماسي آمريكا امروز در خدمت جنگ هستند. براي مثال طبق گزارش كلينتون، هم اكنون 1600 ديپلمات آمريكايي در عراق و 1100 ديپلمات آمريكايي در افغانستان به موازات چند هزار سرباز و افسر ارتش آمريكا در اين دو كشور مشغول خدمت هستند و وزير خارجه آمريكا انتظار دارد كه در آينده عده ديپلمات ها و پرسنل غيرنظامي در اين دست كشورها افزايش يابد. هدف اصلي چشم انداز چهارساله وزارت خارجه آمريكا همان طور كه از مقاله كلينتون آشكار مي شود اين است كه «دولت آمريكا تصميم دارد يك شبكه جهاني خدمات ديپلماسي از نيروي انساني به وجود آورد همان طور كه وزارت دفاع يك شبكه جهاني نظامي از پايگاه ها و تسليحات و پرسنل ارتش آمريكا در دنيا به وجود آورده است.»

طرح كلينتون براي به وجود آوردن يك شبكه ديپلماسي جهاني در حمايت از اهداف جهاني نظام آمريكا، ممكن است براي كنگره كه بايد هزينه و بودجه چنين تشكيلاتي را تصويب كنند جالب باشد، ولي هم در عمل و هم از ديدگاه مردم آمريكا و ساير كشورهاي دنيا، اين چشم انداز چهارساله حداقل سه سؤال بسيار مهم و اصلي را مطرح مي كند كه خود خانم كلينتون از آن آگاه بوده و بايد در موارد معيني به آنها پاسخ دهد.

اول اينكه، تا چه حد ملاقات و مذاكرات سفيران و ديپلمات هاي آمريكايي با افرادي مانند رؤساي قبايل و طوايف در يك كشور يا افراد غيردولتي، به دخالت در امور داخلي آن كشورها تعبير نخواهد شد. درست است كه در عصر ما «ديپلماسي عمومي» از طريق رسانه ها و سازمان هاي غيردولتي و تماس با مردم يكي از ابزار مهم روابط بين المللي شده است، ولي ملاقات و تماس با رؤساي غيردولتي ومقامات مدني يك كشور مانند رؤساي عشاير و غيره، يك تاريخ طولاني استعماري و امپراتوري دارد كه همه بر آن واقف هستند و در جنگ هاي اخير آمريكا در عراق، افغانستان و پاكستان اينگونه «ديپلماسي» در حمايت از منافع ايالات متحده به خوبي به عرصه نمايش گذاشته شده است. پس از سقوط شوروي و آغاز روند انقلاب هاي به اصطلاح مخملي كه از طرف واشنگتن تحت هدايت سازمان هاي وابسته به آمريكا حمايت مي گرديدند، حساسيت بسياري از كشورها به روش هاي جديد ديپلماسي آمريكا بيشتر شده است.

سؤال دومي كه چشم انداز چهارساله وزارت خارجه مطرح مي كند مسئله بزرگ ناتواني ديپلمات ها و به ويژه ارتش آن كشور در تماس و مقابله با فرهنگ و تمدن و زبان كشورهاي ديگر، به ويژه قاره آسيا، آفريقا و آمريكاي لاتين است. علي رغم ميلياردها دلار هزينه كه دولت آمريكا براي تعليم و تربيت كادر ديپلماسي و پرسنل نظامي و ارتش خود در سال هاي بعد از جنگ جهاني دوم متحمل شده است، آمريكايي ها با ملاحظه وسيع تر اهداف سياسي، اقتصادي و فرهنگي خود در دنيا با مشكلات و اشتباهات جبران ناپذيري مواجه شده اند كه تراژدي شكست نظامي و ديپلماسي آمريكا در ويتنام، عراق و افغانستان، شواهد بارزي از آن است. علاوه بر اين، تعليم و تربيت ديپلمات ها به زبان ها و فرهنگ ديگران به هيچ وجه پايداري سياست هاي غلطي كه واشنگتن سال هاست در بسياري از نقاط پيش گرفته است، تضمين نخواهد كرد.

و اما سؤال سوم درباره طرح چشم انداز چهارساله وزارت خارجه آن كشور، طرز تأمين بودجه كافي، آن هم به طور مداوم و درازمدت، براي تعليم و تربيت و گسترش كادر ديپلماسي آمريكا در سطح جهاني است. بحران اقتصادي آمريكا، افزايش بودجه نظامي آن كشور و كسر بودجه و بدهكاري عظيمي كه گريبانگير خزانه ايالات متحده آمريكا شده است، عملي كردن و اجراي طرح كلينتون را با تأمل زيادي مواجه خواهد كرد. تجربه تاريخي نشان داده است كه در نيم قرن گذشته ديدگاه ها، اهداف، و سياست هاي گروه معروف به دستگاه «صنايع و نظاميان» در روابط بين الملل آمريكا هميشه دست بالايي داشته است و حرف اول و آخر را زده است. بودجه نظامي آمريكا از زمان جنگ سرد تا به امروز رو به افزايش بوده است. هزينه پيش بيني شده 80 ميليارد دلاري دولت باراك اوباما براي مدرنيزه كردن تسليحات اتمي آمريكا تنها يكي از ارقام سرسام آور سخت افزارهاي جنگي و دفاعي در بودجه آينده ايالات متحده است. سرمايه گذاري در نرم افزارهاي قدرت يك كشور، با ارزش ها و اعتقادات و فرهنگ عمومي مردم و نخبگان رابطه مستقيم دارد. مشكل بزرگ آمريكا مشكل شناخت دنيا و تعامل و تطابق و همزيستي با تحولات سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي است كه در نيم قرن اخير جهان را فراگرفته است.