چگونه خليفه خدا باشيم ؟

وقتي كسي كاري انجام مي دهد، آن كار بالأخره يك آثاري دارد. به ما گفتند: اگر خواستيد ببينيد به آن كار و به آن وصف رسيديد، از اوصافش كمك بگيريد. مثلاً نمازي كه خوانده مي شود؛ اگر كسي خواست بفهمد نماز او مقبول است يا نه، يك راه روشني دارد. اگر واقعاً از فحشاء و منكر جدا شد، معلوم مي شود كه نماز او مقبول شد وخدا كاملاً قبول كرد و اگر خداي ناكرده در عين نماز گاهي آلوده مي شود، بداند كه نماز او قبول نشد. لازم نيست در قيامت پرده ها كنار برود ما را به محاسبه دعوت بكنند تا معلوم بشود نماز ما مقبول شده يا نه ! براي اينكه خدا نماز را معرفي كرد، گفت: انّ الصّلاه تنهي عن الفحشاء و المنكر(1)، مثل اينكه به ما گفتند: انسان حيوان ناطق است. اگر كسي حيات نداشت، يا نطق نداشت؛ معلوم مي شود انسان نيست. اگر اين نماز نتوانست ما را از زشتي و منكر باز دارد، معلوم مي شود آنچه را كه ما خوانديم نماز نبود ! وقتي نماز نبود، عمود وستوني هم براي دين ما نيست. پس،از اثر نماز مي توان كاملاً فهميد كه اين نمازي كه ما خوانديم مقبول خداست يا نه.
مساله حفظ قرآن هم اينطور است؛ قرآن حقيقتاً نور است. ذات أقدس اله فرمود: ما رسولمان را ارسال كرديم و كتابمان را انزال كرديم و اين كتاب را به همراه رسول، آن نازل را به همراه مرسل فرستاديم: و اتّبّعوا النّور الّذ ي انز ل معه (2). همراه پيامبر يك نوري را داديم؛ اين نور هر جا رفت بايد آدم را روشن بكند، اين يك مطلب. آدم روشن دو تا كار مي كند: يكي اشياء را مي فهمد، يكي مهندس خوبي است. وقتي كسي نيّر شد، مستنير شد، نوراني شد؛ اين هم مي فهمد كه كدام شيء بايد در كجا قرار بگيرد، ديگر اينكه آن هنرمندي را هم دارد كه برابر فتواي دل و علمش عمل مي كند؛ اين دو مطلب.
نزول قرآن جهت نيل انسان به مقام «خلافت الهي»
از اينجا معلوم مي شود كه خداي سبحان كلامش را فرستاده به وسيله رسولش تا ما را خليفه خود بكند. عالم رباني شدن و همه اين اوصاف را فراهم كردن، اينها تقريباً زمينه كار است. حتّي به انبياء و اولياء تأسّي كردن، اينها مقدّمه كار است. آن هدف اصلي اين است كه: انّي جاعل في الأرض خليفه(3) فراهم بشود. منتها خلفاي الهي يك درجه نيستند؛ بعضي مقدّمند، بعضي متأخّرند و مانند آن. همانطوري كه: لقد فضّلنا بعض النّبيّين علي بعض(4) هست، تلك الرّسل نفضّل بعضهم علي بعض(5) هست؛ خلفاي الهي هم همين طورند. ولي بنا بر اين است كه ما (خليفه الله) بشويم؛ اين هم يك مسأله.
حالا چه جوري خليفه الله بشويم ؟ ما اگر به مقام شامخ خلافت الهي رسيديم، به مقصد رسيده ايم و گرنه در راهيم هنوز ! الله چه كار مي كند، ما كه خليفه اللّه ايم بايد چه كار بكنيم ؟ به همان روالي كه خداي سبحان نماز را معرفي كرد، فرمود: نماز كارش اين است كه جلوي بدي را بگيرد: انّ الصّلاه تنهي عن الفحشاء و المنكر و اگر كسي نماز خواند و به لطف الهي از فحشاء و منكر محفوظ بود، بايد شاكر باشد؛ مطمئن باشد كه يقيناً اين نماز او قبول شد، براي اينكه جلوي بدي هاي او را گرفت.
چگونگي وصول به مقام خلافت الهي در بيان امام رضا (ع)
اما خلافت الهي چيست ؟ ما چه جور خليفه الهي باشيم ؟ اوّلاً وجود مبارك امام هشتم، ثامن الحجج (ع) فرمود: اينچنين نيست كه سنّت الهي مخصوص انبياء باشد ! مؤمن هم مي تواند سنّت الهي را داشته باشد. در همان حديث معروفي كه در كتاب شريف تحف العقول آمد(6)، وجود مبارك امام هشتم (ع) فرمود: مؤمن به مقام ايمان بار نمي يابد، مگر اينكه سنّتي از خدا، سنّتي از رسول خدا، سنّتي از وليّ خدا در او باشد. آن سنّتي كه از خدا بايد در مؤمن باشد، اين است كه او كتمان سرّ كند؛ همانطوري كه خدا اسرار را، غيب را به همه نمي گويد، شخص هم اسرار خود را به همه نگويد. اين يك تمثيل است و نه تعيين ! يعني تنها اين سنّت معيار نيست؛ سنن الهي فراوان است. اينكه گفته شد: تخلّقوا باخلاق الله (7)، همين است.
ظهور كمالات فعليّه خدا در مؤمنان
خداي سبحان وقتي كمالاتي را در مقام فعل، نه آن منطقه هاي ممنوعه، براي خود ذكر مي كند؛ مي بينيد همان كمالات را براي انبياء ذكر مي كند. اگر خدا رئوف و رحيم است بعباده المؤمنين(8)، درباره وجود مبارك رسول گرامي (ص) فرمود: عزيز عل يه ب المؤمنين رئوف رحيم(9). اين رئوف رحيم دو وصف از اسماي حسناي خداست. همان وصف هائي را كه خدا بالذّات براي خودش قائل است، بالعرض براي پيامبر قائل است.
پس مي شود بالعرض وبالتّبع اين اوصاف را فراهم كرد و اگر اين اوصاف را در خودمان تحصيل كرديم، به نوبه خود مي شويم ( خليفه الله). حالا همانطوري كه ايمان درجاتي دارد، ولايت درجاتي دارد، خلافت هم درجاتي دارد. اگر لهم درجاتي است در يك آيه، هم درجاتي است در آيه ديگر؛ اين دو آيه سوره آل عمران و سوره انفال نشان دهنده تفاوت مراتب است. يكي در درجه بالاست مثل انبياء و اولياي الهي (عليهم السّلام)، يكي در درجات نازله است مثل مؤمني كه ن شآء الله اهل سير باشد.
شهود قلبي،يكي از اوصاف خليفه خدا
ما بايد خليفه خدا باشيم. خدا چه كار كرد ؟ خدا يك مهندس خوبي است. ما بايد تلاش و كوشش كنيم؛ چه در حوزه، چه در دانشگاه كه مهندسي ياد بگيريم و مهندس خوبي باشيم؛ امّا نه مهندس سنگ و گل، بلكه مهندس آثار دل؛ معمار دل، مقلّب دل شدن، معرفت دل پيدا كردن و او را سامان دادن.خدا فرمود: من هر چيزي را در جاي خودش قرار دادم: اعطي كلّ شيء خلقه ثمّ هدي(10) هست، احسن كلّ شيء خلقه(11) هست، ما تري في خلق الرّحمن من تفاوت(12) هست؛ هيچ چيز ذرّه اي از جاي خود تكان نخورده.
نظم دقيق رياضي در جهان هستي
بزرگان اهل حكمت، خدا غريق رحمت شان كند؛ گفتند: عالم نظير اين معماري هاي بشري نيست كه مثلاً يك بناي خوبي را ساخته و معماري كرده باشند، براي اينكه شما اگر يك آجر از يك ديوار شرقي بگيريد، در لاي ديوار غربي بگذاريد و بالعكس؛ اين بنا همچنان محفوظ است. گفتند: عالم مانند حلقات سلسله عدد است، هيچ چيز را نمي شود از جايش برداشت ! شما اگر عدد 8 را بين 7 و 9 برداريد، اين در دستتان مي ماند؛ كجا مي خواهيد بگذاريد ؟ عالم اينجور است. اينكه فرمود: ما تري في خلق الرّحمن من تفاوت؛ نه اين 8 در جاي ديگر جا دارد و نه عدد ديگر بين 7 و 9 جا مي گيرد ! هيچ نمي شود آن را دست زد: نّا كلّ شيء خلقناه بقدر(13) همين است، كلّ شيء عنده بمقدار(14) همين است، ما تري في خلق الرّحمن من تفاوت همين است. خداي سبحان هر چيزي را در سر جاي خودش قرار داد. لذا مهندس به معناي تنظيم رياضي جهان خلقت است، نه تنظيم سنگ و گل.
بيانات آيت الله جوادي آملي (مدظلّه العالي) در جلسه درس اخلاق در ديدار با جمعي از حافظان قرآن، دانشجويان همدان، طلاب و اقشار مختلف مردم ـ قم ؛ خرداد 1385
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) عنكبوت/ 45 (2) اعراف/ 157 (3) بقره/ 30 (4) اسراء/ 55 (5) بقره/ 253
(6) ر. ك: تحف العقول/ 442 (7) بحار الأنوار/ 58/ 129 (8) برداشت از: بقره/ 207 (9) توبه/ 128 (10) طه/ 50 (11) سجده/ 7 (12) ملك/ 3 (13) قمر/ 49
(14) رعد/ 8
خوان حكمت در ماه مبارك رمضان هر روز منتشر مي شود.