اعتكاف زمينه توبه و بازگشت به سوی خداست

پیامبر اسلام(ص) در مورد اعتکاف چه خوب گفته است که معتکف همه گناهان را در بند می کند، مانند کسی که همه خوبی ها را انجام داده است، به او پاداش داده می شود.

اعتکاف، برنامه ای مهم برای خود سازی انسان است که او را درطی چند روز از مظاهر فریبنده مادی دنیا دور می سازد و در جهانی روحانی و معنوی غرق می کند آنچه اعتکاف را از عبادات دیگر متمایز و آن را در زمره عباداتی چون حج و عمره قرار می دهد، بهره گیری اعتکاف از اجتماع چندین عبادت است.

اعتکاف چیست؟

اعتکاف از ماده «عکف» در لغت به معناب اقبال و روی آوردن به چیزی و ملازمت آن بر سبیل تعظیم است، در اصطلاح اعتکاف به معنی اقامت گزیدن در جایی به طوری که فرد معتکف خودرا محبوس کرده وملتزم به آن مکان بماند واین التزام ناشی از اهمیت وعظمت آن موضوع باشد.
اعتکاف در فقه اسلامی به معنی اقامت طولانی در یکی از مساجد جامع به منظورعبادت است.

اعتكاف در قرآن

كلمه اعتكاف در قرآن مجيد ذكر نشده; امّا هم خانواده هايش در نُه آيه قرآن آمده است.در آيه ۱۲۵ سوره بقره، آيه ۱۸۷ سوره بقره، آيه ۱۳۸ سوره اعراف، آيه ۹۱ سوره طه، آيه ۹۷ سوره طه، آيه ۵۲ سوره انبيا، آيه ۲۵ سوره حج، آيه ۷۱ سوره شعرا و در آيه شريفه ۲۵ سوره فتح هم خانواده های کلمه اعتکاف آمده است.

ماه رمضان و ماه رجب؛ بهترین زمان برای اعتکاف

درطول سال درهرزمانی که انسان بتواند حداقل سه روز درمسجد بماند وروزه بگیرد سنت حسنه اعتکاف رابه جا آورده است اما بهترین زمان برای اعتکاف ماه مبا رک رمضان وماه رجب است.

سید بن طاووس می گوید: بدان که اوج و کمال اعتکاف آن است که انسان عقل و دل و دیگر اعضای بدن خویش را تنها بر اعمال صالح وقف کند و آن‌ها را بر درگاه خداوند و اراده مقدس او حبس نماید.
اعتکاف کننده باید عاقل ( زیرا اعتکاف از دیوانه وسفیه مقبول نیست )با ایمان، به قصدقربت(زیرا هرگونه ریا وخود نمایی

اعتکاف را باطل میکند) روزه دار(روزه یکی از اعمال واجب اعتکاف است) و بااجازه کسی که اجازه او واجب است (مثلا فرزند از والدین‌‌‌‌‌‍‌‌‍) و...معتکف شود.

معتکف باید فکر و جان و اعضای خود را با افسارهای مراقبت به خوبی مهار کند و از چیزهایی که روزه دار باید از آن بپرهیزد، کاملاً خودداری کند، بلکه دقت و مراقبه معتکف باید به مراتب بیشتر از روزه دار باشد، زیرا او هم روزه دار است و هم معتکف، هر معتکفی خود را ملزم نموده است که با تمام وجود به خداوند متعال روی آورد و روی‌گردانی و غفلت از حق را یکسره کنار نهد.

بنابراین هرگاه معتکف نور عقل و جانش را به غیر خدا مشغول کند، یا عضوی از اعضای بدنش را به غیر خدا مشغول کند، یا عضوی از اعضای بدنش را در کاری که طاعت پروردگار نیست به کار گیرد، به همان میزانی که غفلت نموده، یا کوتاهی کرده، از حقیقت اعتکاف خود کاسته است.

اعتکاف تنها در مسجد صحیح است بنابراین اگر کسی در خانه ی خود، حسینیه، حرم معتکف شود صحیح نیست. مسجدالحرام، مسجد النبی صلی اله علیه وآله، مسجدکوفه، مسجد بصره و...از مساجد اعتکاف هستند که به قصد رجا(به امید پاداش وثواب )معتکفین می‌توانند درمسجد جامع شهرخود معتکف شوند.

مسجد جامع مسجدی است که اغلب اوقات بیشتر از سایر مساجد جمعیت داشته باشد و یا مسجدی که برای اجتماع زیادی از اهالی آنجا ساخته و اختصاص به گروه خاص یا اهالی محله نداشته باشد.

حفظ حرمت مسجد، با وضو وارد شدن در آن، آراستگی، نظافت مسجد، خوداری ازهتک به مسجد، پرهیز از گفتگو درباره دنیا و...از جمله احکام مسجد است که رعایت آن بر معتکف واجب می باشد.

لذت اشک مناجات سحرمشهود است

اعتكاف،بستر مناسب انديشه و تفكر و خردورزى است، اعتكاف،تلاشى است‏براى اينكه انسانهاى فرو رفته در غرقاب روزمره ‏گی ها از فضاى پر التهاب روزانه به سوى‏«خويش‏» و «خداى خويش‏»باز گردند.

اعتكاف زمينه توبه و بازگشت است.بازگشت ‏به قرآن و معنويت، بازگشت‏ به دعا و استمداد از عالم غيب،بازگشت از«خودمدارى‏» به‏ «خداگرايى‏» آنها كه مسؤوليت‏هاى حساس‏تر و بزرگترى دارند، بيش از ديگران به اعتكاف و خودسازى نياز دارند.

اعتكاف، توقفى ناآگاهانه در مسجد نيست.صرف درنگ و مكث و«حبس خويشتن‏» در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نيست.

اعتكاف، لميدن خوابيدن و چرت زدن و احيانا وقت گذرانى بيكاران و گردهمايى تفريحى-سياحتى در مساجد بزرگ شهر نيست.

اقسام اعتكاف

اعتكاف بر دو قسم است،مستحب و واجب،كه در اصل،يك عمل مستحبى است،ولى ممكن است‏به سببى واجب شود،كه از جمله اسباب وجوب اعتكاف، اين امور است: نذر،عهد يا قسم، مثلا انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد، يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود.

شرط ضمن عقد، مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل، صاحب خانه شرط مى‏كند كه مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستاجر نيز اين شرط را مى‏پذيرد.

اجاره، مثلا شخصى اجير مى‏شود كه با دريافت مزد- يا بدون دريافت مزد- از طرف ميت در مسجد معتكف شود.(مانند نماز استيجارى)

مدت اعتکاف حداقل سه روز می باشد وکمتر ازآن صحیح نیست ولی زیادتر ازآن حدی ندارد.
در صورت گواهی دادن در دادگاه، تشیع جنازه یکی از بستگان نزدیک معتکف، برای انجام غسل جنابت، برای پرداخت طلب دیگران اگر نتوان در مسجد آن را پرداخت و...بر معتکف واجب است و می تواند از مسجد خارج شود. اگر به سبب فراموشی از مسجد خارج شد اعتکاف باطل نیست.

استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو، خرید و فروش، مجادله در امور دنیوی و دینی در صورتی که به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضیلت و برتری باشد، استفاده شهوانی از جنس مخالف ، پرهیز از آنچه که روزه را باطل می کند و...انجام دادن این موارد بر معتکف حرام است.
نماز شب،نماز جماعت، قراعت قرآن، توبه و استغفار و...از اعمال اعتکاف است.

تاریخچه اعتکاف

مرحوم مجلسی به نقل از مرحوم طبرسی آورده است حضرت سلیمان (ع) همیشه در مسجد بیت المقدس به مدت یکسال و دو سال، یک ماه و دو ماه، کمتر و بیشتر اعتکاف می کرد و غذا و آب خود را به آن جا می برد و در آن جا به عبادت می پرداخت و حتی مرگ او در همان جا در حال اعتکاف اتفاق افتاد.

از جمله آیه ۱۲۵سوره بقره جزء دوم آمده است که خداوند در آن به ابراهیم و فرزندش اسماعیل، فرمان می دهد تا مسجد الحرام را برای طواف کنندگان و معتکفان پاکیزه گردانند.
حضرت محمد(ص) پس از بعثت به این سنت دیرینه عمل فرمود و همه ساله در دهه سوم ماه رمضان در مسجد النبی در مدینه، چادری بافته از مو برپا می کرد و در آنجا معتکف می شد و به عبادت می پرداخت.

از زمانی که پیامبر اسلام (ص)اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد این سنت حسنه در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.

در حال حاضر این سنت در دهه پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله عربستان (مکه) همه ساله خیل عظیم مسلمانان را از سراسر جهان به سوی مسجد الحرام برای انجام اعمال اعتکاف فرا می خواند.

اعتکاف از قم شروع شد

دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی امام خامنه ای از زبان رهبرمعظم انقلاب آورده است:

«خوشبختانه اقبال مردم به این سنّت خیلی بالا است؛ شوق جوانها و عشق جوانها حیرت‌‌انگیز است. من یادم است آن وقتی که ما در مشهد بودیم، اصلاً ندیده بودیم اعتکاف چه جوری است، شنیده بودیم؛ قم که رفتم در همین ایّام‌‌البیض در مسجد امام اعتکاف میشد. شاید من یک وقت رفته بودم دیده بودم، طلبه‌‌ها می‌‌آمدند دو نفر، سه نفر، یک گوشه‌‌ای را انتخاب میکردند در آن شبستان مرحوم حاج ابوالفضل آن شبستان بالایی چادر میکشیدند؛ شاید مجموع افرادی که در آن شبستان اعتکاف میکردند به سی نفر، چهل نفر نمیرسید.

البتّه بعدها که مسجد آقای بروجردی ساخته شد، بعضی‌‌ها ظاهراً آنجا هم می‌‌آمدند اعتکاف میکردند که آن را من ندیده بودم، لکن مسجد امام را دیده بودیم. این، همه‌‌ی مظهر این سنّتِ پر مغزِ پر معنا در آن دوره بود: مخصوص قم، آن هم با این تعداد اندک. امروز شما بروید دانشگاه‌‌های کشور را نگاه کنید حالا غیر از مسجد گوهرشاد و مسجد جمکران و مساجد مهمّ دیگر و جاهای دیگری که هجوم جمعیّت است؛ در این مساجد دانشگاه‌‌ها، مسجد دانشگاه تهران و جاهای دیگر، دانشجوهای ما، جوانهای ما، از مدّتی پیش صف کشیده‌‌اند، نوبت میگیرند و نوبتشان نمیرسد، یعنی جا نیست، وسیله نیست برای اداره‌‌ی آنها؛ این شوق عمومی به این عبادت، این‌‌جور است؛ خب، این یکی از برکات الهی است.

بحمدالله خدای متعال این زمینه را فراهم کرده و این توفیق را داده و مغناطیس محبّت الهی و ذکر الهی، دلهای جوانها را به خودش جذب کرده؛ این را باید مغتنم شمرد. این یک فرصت است‌‌.»

مسجد امام حسن عسکری معروف به مسجد امام اولین مسجدی بود در قم که اعتکاف از آن شروع شد.

از ۹۰ سال پیش مراسم اعتکاف در قم برگزارمی شده است که به دلیل استقبال مردمی حدود ۳۰سال پیش ستاد اعتکاف در قم راه اندازی شد.

اعتکاف از قم شروع شد و با حمایت رهبری این سنت حسنه فراگیر و در سطح کشور همه ساله برگزار می شود.