نگاهی به نظرسنجی ها؛ چرا پیروزی روحانی در انتخابات پیش بینی نشد؟

در سال 76 در کوران حمایت جریان راست از علی اکبر ناطق نوری، روز انتخابات، آرا به سبد سید محمد خاتمی ریخته شد. پیش بینی این موج در آن سال کار آسانی نبود اما غیرممکن هم نبود.  این چنین هم بود که در آن زمان روایتی طنز در محافل طرح می شد که موسسه گالوپ- یکی از معروفترین موسسات نظرسنجی دنیا- هم از پیش بینی رفتار ایرانی ها بازمی ماند و می گوید که ایرانی ها می گویند به ناطق رای می دهند و پای صندوق نام خاتمی را می نویسند.  این تلقی که نظرسنجی های انتخاباتی، غیرواقعی است و رفتار ایرانی ها را نمی توان پیش بینی کرد در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 هم قوت گرفت. انتخاباتی که منتج به پیروزی حسن روحانی شد در حالیکه نظرسنجی های منتشر شده در سایت ها و خبرگزاری ها از پیروزی محمد باقر قالیباف در مرحله اول و احتمال کشیده شدن انتخابات به دور دوم حکایت می کرد.
این تلقی اما شکل واقعی نداشت و نظرسنجی‌هایی که در دسترس عموم قرار می گرفت، نظرسازی سایتی بود که بعضا با هدف تاثیر گذاری روی رفتار انتخاباتی مخاطبان به شکل غیرواقعی در اختیار عموم قرار می گرفت. چیزی که مددی مدیر یکی از شرکت های نظرسنجی مستقل ایران آن را «دروغگویی» و نه نظرسنجی و نظرسازی می داند. او می گوید که نظرسنجی های معتبر، رشد سریع حسن روحانی را در روزهای آخر منتهی به جمعه انتخابات نشان می داد و اگر روز جمعه امکان انجام یک نظرسنجی در کشور وجود داشت می توانست با یک یا دو درصد خطا پیروزی روحانی را در روز انتخابات نشان دهد.
نظرسازی ها
نظرسنجی‌هایی که فرایند انجام و حجم نمونه آن نامعلوم است و پرسشنامه اش سوالات سوگیرانه و جهت دار را در خود جای داده تا به صورت هدفدار یکی از نامزدها را به صدر جدول بکشاند، در ایام انتخابات رشد عجیبی داشت.  این گونه نظرسنجی‌ها، علمی نیستند. به واسطه همین طیف نظرسنجی ها هم بود که سعید جلیلی در سایت رجانیوز، حسن روحانی با اختلاف بسیار بالا در سایت عصر ایران، محسن رضایی در سایت تابناک پیشتاز بودند. شاید یکی از سایت های نظرسنجی انتخاباتی که از بیرون هدایت می شد و مرجع عامه مردم قرار می گرفت و توانست نتایجی نزدیک به نتایج انتخابات منتشر کرد سایت ipos.me بود که ابتدا آرای بالا قالیباف را نشان می داد و در ادامه روند پیروزی روحانی را نشان داد.  این سایت نظرسنجی که   خودش را موسسه خصوصی Information and Public Opinion Solutions LLC  معرفی می کند ازسایت های خلق الساعه نظرسنجی بود که قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران متولد شد و توانست با نظرسنجی هایی که صورت می دهد، نتایج انتخابات ایران را پیش بینی کند.
 

نظرسنجی سایت آی پوز از روز 17 خرداد روند رو به رشد آرای حسن روحانی و ریزش آرای قالیباف را نشان داده است.

مردم ایران مثل همه مردم دنیا هستند
مردم ایران هم مثل مردم همه دنیا هستند و نظرسنجی‌ها رفتار آن ها را می تواند پیش بینی کند. اینگونه نیست که آن ها غیرقابل پیش بینی باشند. در انتخابات سال 88 نتایج نظرسنجی موسسه پژوهشگران خبره پارس که از شرکت های مستقل نظرسنجی است، پیروزی محمود احمدی نژاد را پیش بینی کرده بود که نتایج نظرسنجی های این موسسه در کتابی تحت عنوان «مردم و انتخابات دهم» منتشر شد. مددی مدیر این موسسه می گوید که در آن مقطع، از آن جهت که فضا دو قطبی شده بود، نتایج انتخابات برای موسسات نظرسنجی خارجی هم اهمیت زیادی داشت که نتایج نظرسنجی این سه موسسه را هم انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی در کتابی منتشر کرده است.
در ایران معمولا علاوه بر نظرسنجی هایی که شرکت های خصوصی و مستقل انجام می دهند، نظرسنجی‌های وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی و سازمان صدا و سیما معتبرترین نظرسنجی های انتخاباتی هستند که معمولا پیش بینی آن ها نزدیک به واقع است. نتایج نظرسنجی این نهادها در ایام انتخابات روند رشد حسن روحانی را به خوبی نشان می داد. مددی می گوید درباره اعتبار نظرسنجی هایی که در این دوره صورت گرفته است باید  سه نکته را در نظر گرفت:
اول اینکه در تمام این نظرسنجی ها مشارکت ها را به خوبی نشان داده بودیم. پیش بینی ما 75درصد بود که این امر محقق شد
دوم اینکه رتبه افراد در نظرسنجی های علمی صورت گرفته جابجا نشده بود و سوم روند ها را نشان دایم. ما این را نشان داده بودیم که در ایام انتخابات و در روزهای منتهی به جمعه انتخابات آرای روحانی در حال بالا رفتن بود و آرای قالیباف ریزش داشت.
پدیده ای به نام تاثیر کارناوال
چرا نتایج نظرسنجی‌ها در اختیار عموم قرار نمی گیرد و بیشتر در اختیار نخبگان سیاسی و علمی است؟ در کشورهایی مثل ترکیه و فرانسه انتشار نتایج نظرسنجی تا دو هفته قبل از انتخابات ممنوع است. علت این تصمیم را باید در پدیده‌ای به نام تاثیر کارناوال یافت. کارناوال ها که راه می افتند، خواسته یا ناخواسته عده ای از افراد بدون تصمیم را به دنبال خود می کشانند. در انتخابات معمولا مردم دوست ندارند روی نامزد بازنده شرط ببندند. انتشار نتایج نظرسنجی و در اختیار عموم قرار دادن آن ها می تواند در رفتار انتخاباتی طیف گسترده ای که تصمیمشان را درباره نامزد خاص نگرفته اند، تاثیر بگذارد و به سمت نامزدی سوقشان دهد که در نظرسنجی ها بالاترین رتبه را دارد. از همین رو هم بود که در فاصله تقریبا ده روز مانده به انتخابات، بخش خبری 20:30 به نظرسنجی های صورت گرفته توسط سه نهاد معتبری که ذکرشان رفت پرداخت و بدون آنکه نامی از نامزدها ببرد فقط اشاره کرد که نامزدی که در رتبه اول است، 25 تا 27 درصد آرا را کسب می کند و نامزدی که در رتبه دوم است 11 تا 13 درصد آرا را. اما سیر رشد حسن روحانی ده روز بعد این معادله را به هم ریخت.
 

نظرسنجی صورت گرفته توسط شرکت پژوهشگران خبره پارس روند رو به رشد آرای روحانی را از 14 خرداد ماه و ریزش آرای قالیباف را نشان می دهد


رشد گیج کننده
رئیس موسسه نظرسنجی پژوهشگران خبره پارس به یک پدیده نادر در این دوره اشاره می کند. رشد عجیب حسن روحانی در روزهایی پایانی انتخابات و به خصوص پس از آنکه محمدرضا عارف به نفع او کنار کشید. او می گوید سرعت تغییرات در این دوره به شدت جلوتر از انجام نظرسنجی‌ها بود.ابزارهای نظرسنجی  به ما اجازه نمیداد همپای تغییرات حرکت کنیم.سرعت تغییرات در این دوره 6 ساعته بود و نظرسنجی ها در نهایت روزانه انجام می شد. وی با تاکید بر اینکه نظرسنجی‌ها جام جهان نما ندارند می‌گوید که اگر روز انتخابات یک نظرسنجی می‌توانست صورت بگیرد دقیق می‌توانست اعلام کند که روحانی با چه درصد آرایی پیروز انتخابات می شود.
آخرین نظرسنجی صورت گرفته توسط نهادهای معتبر، در روز 23 خرداد با 37 درصد آرا پیشتاز نشان می داد. تغییرات 6 ساعته رخ می داد و فردای آن روز میزان آرای روحانی به 50 درصد رسیده بود.

منبع: مهر