نگاهي به مجموعه تلويزيوني «كلاه پهلوي» روايت عبور از گردنه تاريخ

خبر پخش سريال «كلاه پهلوي» از سيما پس از صرف حدود 10 سال زمان براي توليد، يك ارمغان مسرت بخش براي مردم بود. به ويژه اينكه اين سريال به يكي از ملتهب ترين بخش هاي تاريخ معاصر كشورمان مي پردازد؛ دوران به اصطلاح مدرن سازي و تحميل فرهنگ متجددمآب از سوي استبداد رضاشاه كه البته با مقاومت و پايداري مردم مواجه شد. اين دوره، يكي از گردنه هاي سهمگين تاريخ ايران است. كژراهه پهلوي اگر با سد آگاهي بخشي روحانيت و ايستادگي هوشيارانه ملت روبه رو نمي شد، كشورمان را به پرتگاه مي برد. به همين دليل هم اقدام رسانه ملي براي توليد و پخش سريالي درباره اين مقطع از تاريخ ايران حائز اهميت و قابل تقدير بود. به خصوص اينكه، در آگهي پخش سريال، تأكيد مي شود: كاري از «سيدضياءالدين دري» كه در كارنامه هنري اش نام مجموعه فاخر و ماندگاري چون «كيف انگليسي» ثبت شده است.

سريال «كلاه پهلوي» با چند هدف در سيما تهيه و پخش شده است. هدف ابتدايي اين بوده كه به عنوان يك اثر فاخر و چشمگير، موجبات رضايت مخاطبان سيما را فراهم كرده و رسانه ملي را در رقابت با شبكه هاي ضدملي بيش از پيش جلو بيندازد، اما هدف اساسي و بنيادين از تهيه و پخش اين سريال، افزايش آگاهي سياسي و اجتماعي جامعه بوده است. همان طور كه بيان شد، اين سريال مقطعي پرچالش و بحث برانگيز را در تاريخ معاصر ايران هدف پرداخت قرار داده است، چرا كه بسياري از مسائلي كه جامعه امروز ما با آنها دست به گريبان است از همان زمان شايع شدند. غرب زدگي، روشنفكري، تبرج جاهلي يا همان بدحجابي، سكولاريسم، غيرت زدايي از مردان، تساهل و تسامح غربي، جدايي تحصيلات آكادميك از تحصيلات حوزوي و ... در دوران حاكميت رضاشاه پهلوي ايجاد يا تقويت شدند. «كلاه پهلوي» نيز به همين مسائل مي پردازد. در واقع، «كلاه پهلوي» عنواني است كه به دو معنا اشاره دارد: هم روايتگر كلاه وارداتي پهلوي به ايران به عنوان يكي از نمادهاي غربزدگي در آن دوران است و هم استعاره اي است از فريب ها و كلاهي كه رژيم پهلوي قصد داشت سر ملت ايران بگذارد!

اين سريال، افشاگر بخش هايي از روند مدرن سازي جامعه ايران و تحميل تجددگرايي در آن عصر است. جذب دانشجويان و تحصيل كردگان به دربار، برگزاري جشن ها و آيين هاي مبتذل، تضعيف نهاد روحانيت، ترويج انديشه هاي فمينيستي و به ظاهر مدافع حقوق زنان، كشف حجاب و ... همراه با عوامل و اهداف پنهان چنين طرح هايي همه در اين سريال به نوعي گنجانده و روايت شده اند.در اين سريال، ميرزا تدين و همسرش نماد انسان هاي روشن ضمير آن زمان هستند كه در جريان توطئه پهلوي براي تحميل فرهنگ غرب و خصوصاً كشورهايي چون فرانسه و انگليس دست به روشنگري و آگاهي مردم مي زنند. «كلاه پهلوي» در حال بازگويي چالش بزرگي است كه در آن برهه دامنگير كشور شد. از يك سو دخالت غرب به واسطه يك حكومت وابسته و كاملاً غرب زده و ضد اسلامي يعني حكومت پهلوي براي استعمار فرهنگي در ايران و زدودن تاريخ و ارزش ها و هويت يك ملت و از سوي ديگر، پديده طبيعي تغيير شرايط اجتماعي و عبور كشور از سنت به فضاهاي جديدتر است. چالشي كه كلاه پهلوي در حال بيانش است، در واقع همين تضاد بين اين پديده طبيعي و از طرفي توطئه دشمن براي استحاله فرهنگي كشور است. مسئله اي كه در هر قسمت، در قالب كشمكش هاي داستاني و ديالوگ هاي بازيگران عنوان مي شود. به عنوان مثال آنجايي كه ميرزا تدين در حضور جمعي از مردم مي گويد با كسي مخالف پيشرفت و ترقي نيست، ولي قرار نيست با تغيير لباس و تقليد كوركورانه از ظاهر غربي ها، تغييري در وضعيت اقتصادي يا اشتغال مردم رخ دهد و يا در جاي ديگري فرياد مي زند كه اگر قرار باشد مردم ايران تغييري داشته باشند و يا دست به كاري بزنند، اين خود مردم هستند كه بايد اين تغييرات را رقم بزنند و نه اجنبي (اشاره به كليت تغييرات فرمانداري حكومت پهلوي در شهر سامان و البته كلاً ايران در كشف حجاب و تغيير لباس مردم و تغيير شكل بازار و ...)

هرچند تكيه بيش از حد سريال بر ديالوگ تا حدودي تيزي كار را كند كرده است. اين درحالي است كه موضوعات و چالش هاي مطرح شده در اين روايت، اگر از مسير درام و فراز و نشيب هاي داستاني به ذهن مخاطب منتقل مي شد، تأثيرگذاري بيشتري داشت. يك نكته قابل نقد در «كلاه پهلوي» گزينش بازيگران در آن است. باتوجه به اينكه محمدرضا شريفي نيا در غالب فيلم ها و سريال ها در نقش افراد مزور و منفعت طلب ظاهر شده، اين تيپ از او در ذهن مردم جا افتاده است. بنابراين بهتر بود كه به جاي وي بازيگر ديگري عهده دار نقش ميرزا تدين مي شد.در مجموع اينكه، جامعه امروز ما نياز فراواني به آثاري چون «كلاه پهلوي» دارد. بدون ترديد مردم يك كشور هرچه حافظه تاريخي قوي تر و پربارتري داشته باشند، راه رسيدن به قله هاي كمال و تعالي را سريع تر و ايمن تر طي مي كنند. به هر حال، گذشته، چراغ آينده است، بنابراين، فيلم ها و سريال هاي تاريخي چنانچه با تعمق و هوشمندي تهيه شوند، مي توانند آيينه باشند براي بازيابي چشم اندازها و افق هاي پيش رو.

منبع: بصیرت - حسين كارگر