به بهانه اجراي نمايش «زينب سلام الله عليها»

در ماه محرم و صفر هرسال شاهد اجراي «نمايش ها و سوگواره هاي آييني» مختلفي هستيم. اين نمايش ها اغلب به مضمون مشابهي مي پردازند. همه آنها واقعه كربلا و حوادث آن را دستمايه كار خود قرار مي دهند، غالب آنها شخصيت هايي مشابه دارند و در تمامي آنها تلاش مي شود تا بر مظلوميت امام حسين(ع) و ياران ايشان تأكيد شود. در شكل اجرا نيز برخي از اين نمايش ها درگير فرم شده و تلاش مي كنند ساختار تصويري جذابي را ايجاد كنند. متأسفانه برخي از آنها نيز تبديل به نسخه هاي رونويسي شده سريال هاي تلويزيوني تاريخي مي شوند.
«زينب سلام الله عليها» نمايشنامه اي مذهبي است كه در همين ايام در تالار ايوان شمس روي صحنه رفت. اين نمايش به كارگرداني «سيد سعيد صدرزاده» اجرا شد تا از زاويه نگاه حضرت زينب(س) وقايع و رويدادهاي عاشورا را تحليل كند.
حضرت زينب(س) شخصيتي مهم و تأثيرگذار دراين واقعه است كه متأسفانه كارگردان هاي سينما و تلويزيون از پرداختن به ايشان غفلت كرده اند. اين بانو در خانه وحي و در دامان سبز حضرت فاطمه(س) تولد يافت و در جوار حضرت محمد رسول الله(ص) لب به سخن گشود و قوت و روزي از سفره علي حيدركرار برداشت و بازي هاي كودكانه اش با دو سرور جوانان اهل بهشت حسن و حسين عليهماالسلام بود. اسوه اي كه در برابرش كوه هاي رنج و محنت و اقيانوس هاي مصيبت و طوفان هاي بلا به زانو درآمدند و درچشمان اعجاب انگيز او همه اين ها سراسر زيبا به نظرش رسيد.
شايد انتخاب اين شخصيت براي روايت نمايشي مذهبي اولين نقطه قوت اين اثر باشد. تقريبا در طول نمايش هم با توجه به بضاعت هاي موجود در يك نمايش، به روندي كه آن بزرگوار در طول زندگي اش طي كرده اشاره مي شود و از اين منظر اهميت ايشان براي مخاطب مورد تأكيد قرار مي گيرد.
نمايش از دروازه ورودي شهر شام آغاز مي شود. به تحريك يزيد عده اي از مردم مقابل دروازه جمع شده اند تا اسراي كربلا را سنگ بزنند اما با روشنگري حضرت زينب(س) صفحه اين بازي برمي گردد.
در ادامه يزيد اهل بيت امام حسين(ع) را به كاخ دعوت مي كند و تلاش مي كند تا آنها را در حضور ميهمانان داخلي و خارجي اش تحقير كند اما اين مسئله نتيجه عكس مي دهد و با روشنگري حضرت زينب(س) ميهمانان خارجي نيز از يزيد متنفر مي شوند. در پايان هم نمايش با واقعه خرابه شام و شهادت حضرت رقيه(س)پايان مي يابد.
نمايشنامه زينب سلام الله عليها برخلاف برخي آثار نمايشي كه صرفا در فضاي اندوهناك سير مي كنند، يك سوگواره صرف نيست. اين نمايش با شخصيت پردازي خوب و متني قوي، در دو پرده اول خود تلاش مي كند هدف امام حسين(ع) از حركت تاريخي عاشورا را بيان كند. كالبدشكافي اين واقعه و نشان دادن غده هاي چركيني كه منجر به وقوع اين حادثه شد از ديگر محورهاي اين نمايش است كه در انتهاي پرده دوم، به واقعه خرابه شام و شهادت حضرت رقيه(س) منتهي مي شود و تأثيري سخت و منقلب كننده بر مخاطب مي گذارد.
«سيد سعيد صدرزاده» در مقام نويسنده اين نمايش در دو عرصه هنرهاي نمايشي و تاريخ تحصيل كرده و در كنار اينها تحصيلات ديني و حوزوي هم داشته است. تركيب اين سه عنصر در كنار هم نمايشي را خلق كرده كه زبانش روان و ساده است و محتوايش آموزنده و تكان دهنده. بسياري از مخاطبان آثار تاريخي اطلاعي از حضور برخي افراد غيرمسلمان در بارگاه يزيد و دخالت آنها در واقعه كربلا ندارند و مهم ترين مقصر اين واقعه را «بي وفايي كوفيان» و «حيله هاي عبيدالله بن زياد» مي دانند. اما در اين نمايش با حضور شخصيت هايي همچون «سرجون مسيحي» و «اختل ذوصليب» عمق نفوذ و تأثير روميان در بارگاه يزيد و دخالت آنها در شكل دهي به واقعه كربلا به تصوير كشيده مي شود. اينها مسيحياني هستند كه پس از فتوحات اسلامي، به دربار مسلمانان راه يافتند، اما هرگز ايمان نياورده و از پيامبر اسلام- به عنوان شخصيتي كه به عرب ها عزت و جلال داد- كينه در دل داشتند بنا بر آنچه در نمايش مي بينيم توطئه و تدارك واقعه كربلا يكي از گام هاي آنها براي انتقام از اهل بيت پيامبر(ص) است.
نمايش زينب سلام الله عليها براي چندين سال متوالي در دانشگاه ها، حوزه هاي علميه و نهادهاي مختلف اجرا داشته و اجراي اخير آن در تالار ايوان شمس، جديدترين اجراي اين متن است. اما به نظر مي رسد طولاني بودن زمان اجرا، مشكلي جدي براي اين نمايش است كه عملا در برخي شب ها گاه به سه ساعت هم مي رسيد و اين مسئله تأثيرنامطلوبي در ارتباط مخاطب با اين اثر ايجاد مي كرد. «ايجاز» شرطي مهم و جدي در آثار هنري است و اثري كه اين ويژگي را نداشته باشد، ممكن است بخش قابل توجهي از مخاطبانش را از دست بدهد.

به قلم آریا نیکرو