قاعده بازي در جنگ خاموش نفت و ديپلماسي هسته اي

در مرور و بررسي تحليلي تاريخ تحولات جهاني نفت، رويدادها و حوادث صنعت نفت ايران داراي جايگاه كم نظيري است. سنگ بناي اين صنعت در ايران از همان ابتدا با دستان دشمنان ملت ايران گذاشته مي شود. مطالعه اين مقطع از تاريخ نفت در ايران تا مرحله ملي شدن صنعت نفت و در دوره پس از ملي شدن تا پيروزي انقلاب اسلامي، چهره برخي از دشمنان ملت ايران و سياستهاي خصمانه آنان را بخوبي روشن مي كند اما با اين همه و در شرايط حال، شناخت رهيافتها و راهكارهاي دشمن و راههاي مقابله با آن، داراي ابعاد بعضا پيچيده اي است كه براي وقوف به آنها و راههاي مقابله با آن، لازم است تا بازيگران را در بازي نفت بهتر بشناسيم و در عين حال، از قاعده بازي در نفت آگاه باشيم تا بتوانيم راههاي مقابله با سياستهاي خصمانه بدخواهان را درست تعريف كرده، به نيكويي به اجراء بگذاريم.

اگر روزي نفت در سيطره بلا منازع هفت شركت بزرگ نفتي قرار داشت در دنياي امروز، بازيگران بازار جهاني نفت بسيار متعدد اما با وزنهاي متفاوت مي باشند. نفت ديگر طلاي سياه نيست بلكه حكم خون در گردش كالبد را براي تمدن امروز بشر دارد. وزن سياسي و اقتدار غالب كشورهاي جهان، در چگونگي تعامل با اين ماده صورت مي گيرد خواه در قالب توليد آن، خواه در قالب مصرف، عرضه و تجارت آن. اين حقيقتي است كه چهره آن را نمي توان پوشاند با اين حال، كشورهاي صنعتي كه غالبا در طرف مصرف و تقاضاي اين ماده بي بديل قرار دارند از هر ابزاري استفاده مي كنند تا در مناسبات ظاهري، جايگاه استراتژيك اين ماده حياتي را تنزل دهند اما در صحنه رقابت و جنگ قدرت، آن را در حكم برنده ترين سلاح مي بينند. در همين راستا و براي رسيدن به درك بهتر از بازي نفت و بازيگران در دوران معاصر، بي مناسبت نيست تا نمونه اي را بدان اشاره اي كنيم تا بهتر متوجه شويم كه چرا درك قاعده بازي در نفت و بازيگران آن مي تواند بسيار مشكل شود و چرا حتي بعضا مي بايست مجبور به رمزگشايي شويم.

در سال 2010 و طي نشستي پر سر و صدا، با اعلام اسامي دو كشور روسيه و قطر توسط فيفا به عنوان ميزبان بازي هاي جام جهاني فوتبال در سال هاي 2018 و 2022، بحث ها و چالش هاي بسياري به وجود آمد اما شايد هيچ كس متوجه اين مهم نشد كه اتحاديه اروپا در توافقي پنهان با فيفا و در راستاي استراتژي تامين امنيت انرژي اين اتحاديه، شانه هاي سرسخت ترين رقبا در ميزباني بازي هاي جام جهاني فوتبال در سال هاي 2018 و 2022 يعني انگليس و امريكا را توسط دو كشور روسيه و قطر ( كه هر دو نقش كليدي در تامين امنيت انرژي اروپا را با تاكيد بر بخش گاز بر عهده دارند) به خاك كشاندند.

روسيه با آنكه در قياس با رقبايش، زيرساخت هاي برگزاري بازي هاي جام جهاني فوتبال را در سال 2018 نداشت در بهت و ناباوري همگان، با كنار زدن انگليس به ميزباني دست يافت. فيفا بر خلاف رويه جاري خود و در همان نشست روز جمعه، نام كشور ميزبان در سال 2022 را نيز اعلام كرد؛ كشوري كه حتي در فوتبال آسيا در جايگاه دوم يا سوم قرار دارد كه با كنار زدن رقبايش و در راس آنها آمريكا، پيروز رقابت نفسگير ميزباني برگزاري بازي هاي جام جهاني فوتبال در سال 2022 مي شود. انگليس و آمريكا هر كدام حيرت و انزجار خود را از اين تصميم فيفا اعلام كردند و اوباما قاطعانه در اظهار نظري رسمي اعلام كرد كه فيفا، اشتباه بزرگي در اعلام قطر به عنوان ميزباني كرده است. نگارنده در همان زمان يعني روز بعد از اين مراسم، بصورت مكتوب( در يكي از روزنامه هاي كثير الانتشار ) اقدام به رمزگشايي از اين حركت فيفا كرد كه البته شايد در بدو امر، باورش براي همگان كمي مشكل بود اما با گذشت حدود دو سال از آن نشست پذيرفتن اين رمزگشايي سهل تر شده است. كشور روسيه كه همه ساله و در آستانه سردي هوا و به بهانه اختلافات مالي با اكراين و روسيه سفيد، اروپا را در هراس از كاهش يا قطع موقت صادرات گاز خود به اين اتحاديه قرار مي داد، از پاييز 2010 تاكنون، صورت مساله را در عمل پاك كرده است.

با اين حال در خصوص كشور قطر و در تبيين ابعاد بازي نفت، نمي توان صرفا به اين رمزگشايي اكتفاء كرد و فقط قائل به برقراري توافقي پنهان ميان اتحاديه اروپا و قطر در تامين و تضمين امنيت انرژي به اين اتحاديه شد. قطر به همراه ديگر كشورهاي حاشيه خليج فارس با زير پا گذاشتن توافقاتشان با ايران در خصوص برداشت از منابع مشترك نفت و گاز، مبادرت به تقويت بنيه اقتصادي خود از محل منافع زيرزميني كشورمان طي دو دهه گذشته كرده اند. با آنكه پيش از قانون تحريم داماتو در سال 1996، تحريم هاي نظامي و برخي تحريم هاي تجاري و مالي از سوي آمريكا عليه كشورمان بخصوص پس از سال 1980 و در واكنش به تسخير لانه جاسوسي آمريكا وضع شده بود اما تحريم هاي داماتو، نقطه عطفي در سير تحولات مربوط به تحريم ها محسوب مي شود كه در آن به صورت عريان، ضربه زدن به پيشرفت اقتصادي جمهوري اسلامي ايران از رهگذر صنعت نفت و گاز كشورمان هدف قرار مي گيرد. پس از افت و خيزهاي بسيار در برنامه هاي جمهوري اسلامي ايران در برداشت از منابع مشترك، بلافاصله پس از اجرايي شدن برنامه راهبردي جديد كشورمان در منابع مشترك از آغاز سال 1389، بطور ناباورانه اي قطعنامه هاي جديد شوراي امنيت و تحريم هاي اختصاصي آمريكا و اتحاديه اروپا از خرداد ماه 1389 به بعد به بهانه جلوگيري از توسعه صنعت صلح آميز هسته اي جمهوري اسلامي ايران شكل مي گيرد كه وجهه همت آن، بر جلوگيري از توسعه صنعت نفت ايران در بخش بالادستي نفت و گاز با تاكيد بر فلج كردن دسترسي به امكانات مربوط به برداشت از منابع مشترك قرار گرفته است كه در آن، تامين منابع مالي گسترده و تامين تجهيرات وسيع و بعضا با تكنولوژوي پيشرفته شرط لازم در اجرايي شدن برنامه راهبردي جمهوري اسلامي ايران در منابع مشترك مي باشد. اين قلم، توجه خوانندگان اين يادداشت را به اين نكته جاب مي كند كه پس از تصويب قطعنامه 1929 ضد ايراني شوراي امنيت سازمان ملل، كليه تحريمهاي اعلامي از سوي امريكا و اتحاديه اروپا به بهانه توقف برنامه صلح آميز هسته اي جمهوري اسلامي ايران، ديگر تحريمهاي غير مستقيم نفتي نيست بلكه كاملا و آشكارا، تحريمها نه هسته اي بلكه كاملا نفتي است! اين همان جنگ خاموش نفت است كه پس از پايان دوران دفاع مقدس، شيپور آن از قانون تحريمهاي داماتو در سال 1996 نواخته شد.

با كمال تاسف، كشورهاي عربي حوزه خليج فارس در توافق با دستهاي مرموز نفتي، دست شركتهاي بين المللي نفتي را با قراردادهايي كه در آن حتي مباني صيانت از منابع ناديده گرفته مي شود چنان باز گذاشته اند كه درآمدهاي بهت آوري را در سهم تقسيم شده شان با شركتهاي نفتي به چنگ آورده اند تا آنجا كه برخي از همين كشورها از محل درآمدهاي بي حد و حصر ناشي از همين منابع، نقشهاي جديد بين المللي را بر عهده گرفته اند؛ نقش جديد قطر در تحولات اخير در بيداري اسلامي از همين ناحيه نشات مي گيرد.

اگر بخاطر داشته باشيم، سال جهاد اقتصادي با بازديد مقام معظم رهبري از تاسيسات نفتي آغاز شد و با بازديد ايشان از بخش ديگر از بخشهاي صنعت نفت پايان يافت؛ در 1/1/1391 نيز رهبري فرزانه انقلاب در بياناتشان در حرم مطهر رضوي، 31 بار از واژه نفت استفاده فرمودند؛ به باور نگارنده، اين همه يعني توجه ويژه و بي بديل به نفت در برنامه هاي اقتصادي، سياسي، راهبردي و امنيتي كشور. به فرازي از اين بيانات توجه كنيم:
« از وقتي مساله هسته اي مطرح شده است، بهانه دشمني ها مساله هسته اي است. البته مي دانند و اعتراف هم مي كنند كه ايران دنبال سلاح هسته اي نيست. واقع قضيه هم همين است. ما به دلائل خودمان، به هيچ وجه دنبال سلاح هسته اي نيستيم؛ نه توليد كرديم و نه توليد خواهيم كرد؛ اين را مي دانند، اما يك بهانه است. يك روز اين مساله بهانه است، يك روز حقوق بشر بهانه است، يك روز فلان مساله داخلي بهانه است؛ اما همه اينها بهانه است. مساله اصلي چيست؟ مساله اصلي، حراست مقتدرانه نظام اسلامي از ثروت عظيم نفت و گاز در اين كشور است. امروز و فردا - مثل ديروز - اقتدار اقتصادي و سياسي و به تبع آن، اقتدار علمي و نظامي، متوقف است به انرژي، به نفت. تا ده ها سال ديگر، دنيا محتاج نفت و گاز است؛ اين يك مطلب مسلّم است. استكبار و قدرتهاي استكباري مي دانند كه رگ حياتشان به نفت و گاز وابسته است. آن روز كه نتوانند اين نفت ارزان را به دست بياورند، آن روز كه مجبور باشند براي تهيه نفت و گاز امتياز بدهند و از زورگويي دست بردارند، آن روز براي آنها مصيبت بار است».

پس بايد بسيار بيش از گذشته، هشيار و آماده باشيم؛ صنعت نفت را بهتر بشناسيم و به وظايف خود بهتر عمل كنيم و بدانيم و آگاه باشيم كه دستهاي مرموز نفتي به هر وسيله و از هر ناحيه، افزايش تنش با جمهوري اسلامي ايران را در دستور كار خود دارند تا كفه موازنه را در جهاد اقتصادي كه اختصاص به سال 1390 ندارد، به نفع دشمنان اين ملت مظلوم و سرفراز تغيير دهند.

با توجه به آنچه شرحش در اين مختصر گذشت، در جنگ خاموش نفت، بازي نفت آنقدر حساس و پيچيده است كه حتي ديپلماسي هسته اي بدون توجه به ديپلماسي نفتي، يك ديپلماسي كامل و فراگير نخواهد بود.

بنابراين، اميد آن مي رود كه در مذاكرات آتي جمهوري اسلامي ايران با 1+5، ثمرات تعامل ديپلماسي هسته اي و ديپلماسي نفتي جمهوري اسلامي ايران، بيش از پيش آشكار و برجسته شود.

منبع: كيهان - بهروز پورسينا